کرونا علیه تئاتر؛ از تغییر واژگان تخصصی تا تهدید هویت وجودی

به گزارش خبرنگار ایمنا، کرونا از زمان انتشار به عنوان دشمنی برای سلامتی معرفی شده، اما واقعیت این است که این ویروس علاوه بر سلامت، فرهنگ و هنر را نیز مورد هجوم قرار داد. با انتشار کرونا و با تاکید مسئولان بهداشتی کشور تمامی مراکز فرهنگی هنری از جمله سالن‌های تئاتر شهر تعطیل شد و مسائل بسیاری در این خصوص ایجاد کرد. اهالی این هنر همواره نسبت به مشکلات خود در این حوزه معترض و خواستار توجه بیشتر مسئولان بوده‌اند و شیوع کرونا بر این مشکلات افزود. در واقع با وجود اینکه تلاش‌هایی در جهت سوق دادن رویدادهای فرهنگی و هنری به سوی فعالیت‌های مجازی صورت گرفت، اما این راهکار برای تئاتر و هنرمندان آن مثمر ثمر واقع نشد و وضعیت نامناسبی برای آنها رقم زد.

امید نیاز در خصوص وضعیت تئاتر و هنرمندان آن در شرایط کرونا به خبرنگار ایمنا می‌گوید: شیوع کرونا ممکن است روی برخی هنرها مانند نقاشی یا خطاطی تأثیر کمتری گذاشته باشد. در واقع شاید در این هنرها تنها خود هنرمند آزرده شده و این امر در آثار او تأثیر گذاشته، اما برخی از هنرها مانند تئاتر و سینما به دلیل اجتماعی بودن و ارتباط بیشتر با علوم، نیرو و مخاطب انسانی تأثیرات بیشتری گرفتند.

وی با بیان اینکه "هنر در ایران از پایه‌هایی بسیار سست درآمدی برخوردار است"، اظهار می‌کند: سخنم را با این مثال بیان می‌کنم، زمانی که فروشگاهی به دلیل کرونا تعطیل شده باشد پس از اینکه مجدداً شروع به کار کند به سرعت به حالت پیش از کرونا باز می‌گردد، چراکه با معاش مردم در ارتباط است، اما به دلیل اینکه معاش در کشور ما به معاش فیزیکی و نه روحی و فکری تعریف شده است؛ تئاتر، هنرمندان آن، فیلم، فیلمسازان و غیره ممکن است تا ماه‌ها پس از کرونا شاهد پس لرزه‌های آن باشند چراکه جامعه به لحاظ روانی دچار بحرانی شد که به سبب آن اگر پیش تر هنر تئاتر به اندازه‌ای ناچیز بخشی از سبد خانوار بود، اکنون دیگر جزو ضروریات نیست.

این کارگردان با اشاره به موضوع اکران آنلاین تئاتر، ادامه می‌دهد: وضعیت سینما در این روزها کمی بهتر بود چراکه راه‌هایی وجود داشت تا فیلم‌ها از طریق سایت‌های مختلف نمایش داده شوند، اما تئاتری که برای دیدن تماشاگر و حضور آنها ساخته می‌شود چگونه می‌تواند در قالب تصویر ارائه شود؟ در واقع اگر من، تئاتری برای نمایش چهره به چهره ساختم این کار هر اندازه خوب در شبکه‌های مجازی انتشار داده شود، قطعاً آن تأثیر را نخواهد داشت.

نیاز اضافه می‌کند: در صورتی که تئاتر در زمان ضبط با مدیوم سینما و تلویزیون فیلمبرداری شود می‌توان از این روش استفاده کرد، اما تئاترهایی که تا پیش از شیوع کرونا تولید شده است هیچکدام این ویژگی را نداشته‌اند و زمانی که فاقد چنین خصلتی باشند طبیعتاً فیلمی که نمایش داده می‌شود بازخورد و تأثیر خوبی نخواهد داشت؛ بنابراین من شدیداً مساله تئاتر آنلاین را رد می‌کنم به دلیل اینکه تئاترهای ما آمادگی پخش در تصویر را نداشتند.

ای کاش کشاورز یا صنعتگر بودم

وی با اشاره به شکست اقتصادی هنر در دوران کرونا می‌گوید: من معتقد هستم که سال‌هاست هنر به لحاظ اقتصادی شکست خورده است، اقتصاد ما به صورت کلان دچار مشکل است و مانند بیماری است که مرده اما آن را در حالت کما نگه داشته‌اند، هنر در این شرایط اقتصادی چه وضعیتی خواهد داشت؟ در چنین وضعیتی شیوع کرونا نیز مزید برعلت شد.

این کارگردان تئاتر در خصوص اینکه دغدغه‌های یک هنرمند تئاتر در دوران قرنطینه چه بود، تصریح می‌کند: اگر منظور دغدغه‌های فردی باشد، باید بگویم برخی دغدغه‌های اجتماعی، فلسفی، معاشی و اخلاقی داشتم و در این دوران متوجه شدم قشر هنرمند تا چه حد تنهاست، همچنین به این نکته پی بردم که هنرمند در جامعه ما جایگاهی ندارد و ما چقدر دچار توهم بودیم که گمان می‌کردیم مهم هستیم، ای کاش من کشاورز یا صنعتگر بودم تا کمتر خون دل هنرمندی می‌خوردم. اما اگر سوال دغدغه کلی هنرمندان تئاتر باشد چیزی که من نسبت به آنها احساس می‌کنم این است که آنها بسیار دلزده و ناامید هستند و جدای از این ناامیدی، دغدغه مشترک اکثر آنها اقتصاد بود، چراکه آنها از این نظر هیچ امنیت خاطری ندارند.

نیاز در خصوص خواسته خود از مسئولان و دولت، تاکید می‌کند: خواسته من از مسئولان این است که اگر پروتکلی برای بازگشایی سالن‌های تئاتر ایجاد شد، هزینه نیمی از ظرفیت سالن تئاتر که به علت مسائل بهداشتی باید خالی بماند را جبران کنند و سوبسیدی برای آن در نظر بگیرند، همچنین می‌خواهم که برای کارهای تولیدی بودجه‌ای در نظر گرفته شود چراکه در حال حاضر به جز پایتخت هیچ گونه بودجه‌ تولیدی به آثار استان‌ها تعلق نمی‌گیرد و یا اینکه اجاره سالن‌های تئاتر را نگیرند؛ اینها کارهایی است که حداقل می‌تواند بارقه‌ای از امید به هنرمندان بازگرداند.

کارگردان تئاتر آتروپین در خصوص واکنش مخاطبان پس از بازگشایی سالن‌های تئاتر می‌گوید: این موضوع بسیار غیر قابل پیش بینی است و در این لحظه نمی‌دانم چه واکنشی ممکن است از سوی مخاطبان صورت گیرد. چه بسا زمانی که سالن‌های تئاتر باز شد مردم برعکس آنچه تصور می‌شود به شدت استقبال کنند و این برای من یک مقوله چند مجهولی است که نمی‌توان آن را فهمید.

نیاز با بیان اینکه "اگر ۱۰ شغل را در نظر بگیرند و بگویند اینها مشاغلی است که بیش از سایرین آزار دیده و بیشترین آسیب را متحمل شدند، یکی از آنها هنرمندان و خاصه هنرمندان تئاتر هستند" ادامه می‌دهد: هنرمندان نجیب کسانی هستند که در دوران کرونا مردم را سرگرم کردند؛ آنها قطعاً به درد جامعه می‌خورند؛ اکنون حداقل امیدی که به خصوص در شهر اصفهان می‌توان داشت این است که سازمان‌هایی چون شهرداری، سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی، حوزه هنری و حتی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی با ایجاد امید بر ذهن و روح هنرمندان، در نظر گرفتن تسهیلات، ارائه سالن و کمک هزینه‌ها زیر بال هنرمندان را گرفته و از آنها حمایت کنند.

تشدید وضعیت اسفناک تئاتر اصفهان

در ادمه سعید محسنی درباره تأثیر شیوع کرونا بر تئاتر به خبرنگار ایمنا می‌گوید: کمی زود است که بخواهیم به درستی و با دقت در خصوص تأثیرات کرونا صحبت کنیم؛ چراکه به حدی وسیع است که دیدن همه جوانب آن حداقل برای من مقدور نیست به دلیل اینکه معتقدم جهان را می‌توان به پیش و پس از کرونا تقسیم کرد.

وی می‌افزاید: در مسیر تغییراتی که به وسیله کرونا ایجاد شده و می‌شود تئاتر نیز به عنوان یکی از هنرهای ریشه دار و همسو با زیست جامعه انسانی دچار دگردیسی خواهد شد، چه بسا در این وضعیت بسیاری از مفاهیم تخصصی حوزه تئاتر نیز دچار تغییر شوند.

این مدرس تئاتر در خصوص تأثیرات اقتصادی شیوع این ویروس در عرصه تئاتر تصریح می‌کند: سال‌هاست هنرمندان تئاتر از لحاظ اقتصادی در بدترین وضعیت ممکن قرار داشته‌اند، در واقع اوضاع اقتصادی تئاتر در اصفهان به حدی اسفناک است که شیوع کرونا فقط آن را شدیدتر کرد، بنابراین فکر نمی‌کنم در این خصوص کرونا مصیبت بزرگی برای هنرمندان تئاتر ایجاد کرده باشد.

محسنی ادامه می‌دهد: به نظر من هنرها و مشاغلی که وابسته به حضور جمعیت هستند، آسیب پذیری شدیدتری داشتند، به عنوان مثال اگر بخواهیم در راستای فاصله گذاری اجتماعی در یک سالن ۲۰۰ نفری ۷۰ تماشاگر بپذیریم، این امر طبیعتاً تأثیراتی کیفی بر نمایش خواهد گذاشت چراکه هنر تئاتر وابسته به نفس تماشاگر است.

جامعه تئاتر باید نگران هویت وجودی خود باشد

وی در خصوص اینکه در صورت بازگشت اوضاع به حالت عادی واکنش مخاطبان چه خواهد بود، می‌گوید: تصور می‌کنم جامعه بشری به نحو عام و جامعه ما به گونه خاص تر، قدر آنچه داشته است را بیشتر می‌داند؛ بنابراین اگر تئاتر از اموری باشد که باید قدر دانسته شود، قطعاً مخاطبان به نحو جدی تر و عمیق‌تر به آن نگاه خواهند کرد و اگر تئاتر دغدغه و مساله نباشد ممکن است فراموش یا حذف شود.

این مدرس تئاتر در خصوص اکران آنلاین تئاتر توضیح می‌دهد: از دو منظر می‌توان به این مساله نگاه کرد اگر بخواهیم از نظر اقتصادی به آن نگاه کنیم، باید گفت به هر حال چراغ تئاتر باید به گونه‌ای روشن نگاه داشته شود و نوعی گردش مالی در آن ایجاد گردد.

محسنی در خصوص منظر دوم که نگاه تکنیکی به تئاتر آنلاین است، می‌افزاید: ذات و شکوه تئاتر در زنده بودن آن است و به نظرم آنچه به عنوان فیلم تئاتر یا تئاتر آنلاین در حال اکران است بیش از اینکه به تئاتر مربوط باشد به حوزه رسانه‌های دیگر تعلق دارد و اگرچه ممکن است بسیار ارزشمند باشد و تجربه‌های خوبی را به ما منتقل کند، اما من آنها را به لحاظ تکنیکی در رسانه تئاتر دسته بندی نمی‌کنم.

وی در خصوص چشم‌انداز خود برای آینده تئاتر پس از کرونا می‌گوید: این پرسش از مواردی است که هرکسی تمایل دارد در پاسخ به آن بگوید "بسیار امیدوار هستم که اوضاع بهتر شود".

این مدرس تئاتر ادامه می‌دهد: انتظار من از دولت نیز مانند اکثر جامعه تئاتری دو بخش می‌شود یک بخش از آن اقتصادی است که مختص به هنرمندان تئاتر نیست چراکه اوضاع اقتصادی جامعه به گونه‌ای است که شرایط برای همه دشوار شده است؛ بخش دیگر خواسته‌ام این است که دولت کاری به ما نداشته باشد چراکه بزرگ‌ترین کمک سنگ اندازی نکردن است و تجربه نشان داده که این امر بیش از آنکه کمکی به تئاتر باشد، نتیجه عکس داشته است.

محسنی تصریح می‌کند: شوکی که بحران کرونا به جهان و جامعه تئاتر وارد کرده است به حدی مهیب بود که هنوز عمق فاجعه اتفاق افتاده را درک نکرده‌ایم؛ به حدی که می‌توانم ادعا کنم جامعه تئاتر باید نگران هویت وجودی خود و نه صرفاً مشکلات اقتصادی باشد، چراکه بحران کرونا نشان داد که تئاتر به راحتی می‌تواند تعطیل شود و آب هم از آب تکان نخورد.