به گزارش خبرنگار ایمنا، به دنبال ورود امام (ره) به ایران در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ و سخنرانی در مورد بر تعیین دولت تازه در بهشت زهرا، آخرین تلاش‌های بختیار برای حفظ رژیم شاه را بر باد داد. امام (ره) در بخشی از سخنان خود در بهشت زهرا گفت: "من به پشتوانه این ملت، دولت تعیین می‌کنم. من توی دهن این دولت می‌زنم."
در شامگاه ۱۴ بهمن، جلسه مهمی با حضور اعضای شورای انقلاب اسلامی در اقامتگاه امام (ره) در دبستان علوی در خیابان عین‌الدوله برگزار شد. در این جلسه مهندس بازرگان به عنوان نخست‌وزیر تعیین و حکم وی که تاریخ ۶ ربیع‌الاول ۱۳۹۹ (۱۵ بهمن ۵۷) را بر پیشانی داشت، صادر شد. روز ۱۶ بهمن در مراسمی که با سخنرانی امام (ره) و حضور جمع زیادی از خبرنگاران داخلی و خارجی در آمفی‌تئاتر مدرسه علوی برگزار گردید، حکم نخست وزیری رسماً به مهندس بازرگان اعطا شد.
در این مراسم امام (ره) با بیان اینکه انتخاب مهندس بازرگان به پیشنهاد و نظر شورای انقلاب بوده، گفت: "ایشان وزرای خود را تعیین و به ما معرفی می‌کنند تا شورای انقلاب که پیشنهاد و نظرش این بود که ایشان رئیس دولت باشد، وزرایشان را بررسی کنند و انشاء‌الله مسائل به خوبی طی شود." در بخشی از حکم امام (ره) خمینی خطاب به مهدی بازرگان آمده است: "جناب آقای مهندس مهدی بازرگان، بنا به پیشنهاد شورای انقلاب، بر حسب حق شرعی و حق قانونی ناشی از آرای اکثریت قاطع قریب به اتفاق ملت ایران که طی اجتماعات عظیم و تظاهرات وسیع و متعدد در سراسر ایران نسبت به رهبری جنبش ابراز شده است و به موجب اعتمادی که به ایمان راسخ شما به مکتب مقدس اسلام و اطلاعی که از سوابقتان در مبارزات اسلامی و ملی دارم، جنابعالی را بدون در نظر گرفتن روابط حزبی و وابستگی به گروهی خاص، مأمور تشکیل دولت موقت می‌نمایم."
در مورد دوران نخست وزیری و ویژگی‌های شخصیتی و سیاسی مهندس بازرگان با محمد حسین بنی اسدی، داماد مهندس بازرگان، معاون وی در امور مردمی و طراح جهاد سازندگی به گفت و گو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
از سوابق مبارزاتی قبل از انقلاب بازرگان بگویید.
مهندس مهدی بازرگان عضو حزب نهضت آزادی بود؛ این حزب در سال ۱۳۴۰ تشکیل و همراه با جبهه ملی به مبارزه با سیاست‌های رژیم شاه پرداخت. زمانی که در ۶ بهمن ۱۳۴۱، انقلاب سفید شاه و مردم اعلام شد، نهضت آزادی در اعلامیه‌ای این طرح را انقلابی بدلی معرفی کرد که اصالت واقعی ندارد. پس از انتشار این اعلامیه و نقد انقلاب سفید توسط سران نهضت آزادی، آیت الله طالقانی، مهدی بازرگان، مهندس سحابی و … دستگیر و راهی زندان شدند. بازرگان و یاران نهضت آزادی در پیروزی انقلاب نقش مؤثری داشتند. مهندس بازرگان از سال ۱۳۲۰ وارد مبارزات فرهنگی و سیاسی شد و تا سال ۱۳۵۷ به این مبارزات ادامه داد و به مدت ۳۷ سال در صحنه سیاسی کشور فعالیت کرد.
مهندس بازرگان چه سوابق مبارزاتی با دکتر مصدق داشتند؟
مهندس بازرگان قبل از کودتای ۲۸ مرداد از طرف محمد مصدق مأمور خلع ید شرکت انگلیسی از نفت ایران می‌شود. پس از ملی شدن صنعت نفت، وی همچنان در صحنه مبارزات سیاسی حضور داشت و بعد از کودتای ۲۸ مرداد از حزب نهضت مقاومت ملی به زندان رفت؛ با توجه به سوابق مبارزات سیاسی و فرهنگی وی، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مهندس بازرگان به عنوان یک روشنفکر دینی، تنها انتخاب مناسب برای سمت نخست وزیری بود.
مهندس بازرگان چه اقدامات مهمی در قبل از پیروزی انقلاب انجام دادند؟
یکی از مهمترین اقدامات مهندس بازرگان قبل از پیروزی انقلاب اسلامی این بود که در روند جریان انقلاب و اعتصابات دستگاه‌ها و سازمان‌های اداری و صنایع، صنعت تولید نفت و پالایشگاه‌ها، در اعتصابات شرکت کرد و به همین دلیل آیت الله خمینی (ره) به مهندس بازرگان مأموریت می‌دهند تا بار دیگر تولید نفت از سر گرفته شود و کارگران پالایشگاه که در اعتصاب بودند به محل کار برگردند؛ با این حال زمانی که این مأموریت مهم به مهندس بازرگان داده شد، شاه هنوز از ایران نرفته بود و پذیرفتن این مسئولیت ریسک بسیار خطرناک و بزرگی بود اما مهندس بازرگان و یارانش به فرمان امام خمینی (ره) با مدیریت پالایشگاه که هنوز زیر نظر دولت بود مذاکره کردند تا صنعت نفت دوباره فعال شود.
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، مهندس بازرگان در دیداری با آیت الله خمینی (ره) در پاریس بر سر انتقال کشور از نظام پهلوی و شاهنشاهی به نظام جمهوری اسلامی گفت و گو می‌کردند. مرحوم بازرگان معتقد بود باید انتخاباتی آزاد و گام به گام و سنگر به سنگر برگزار شده و شورای موقت تشکیل شود تا قانون اساسی مشروطه را به قانون جمهوری اسلامی تبدیل و در اقدامات بعدی انتقال دولت گام به گام و مسالمت آمیز انجام شود تا در آن اوضاع به هم ریخته و متشنج، فرصت طلبان نتوانند کنترل اوضاع کشور را به دست بگیرند.
چرا مهندس بازرگان مسند نخست وزیری دولت موقت را پذیرفت؟
آیت الله مطهری به مهندس بازرگان اصرار زیادی کردند که مسئولیت نخست وزیری را بپذیرند؛ حتی ایشان بارها از آیت الله خمینی (ره) خواستند که مسئولیت نخست وزیری را به مهندس بازرگان واگذار کنند. آیت الله مطهری بارها از آیت الله خمینی (ره) خواستند که مسئولیت نخست وزیری را به مهندس بازرگان واگذار کنند. در جلسه‌ای که در آن آیت الله خمینی (ره)، آیت الله مطهری و آیت الله طالقانی حضور داشتند، از مهندس بازرگان خواسته شد سمت نخست وزیری را قبول کند. اعضا نهضت آزادی، ملی گرایان و روشن فکران دینی با هم متفق القول بودند که بازرگان مناسب‌ترین فرد برای نشستن بر این مسند است. مشکلات ناشی از به هم ریختگی و بی نظمی کشور در آن زمان ایجاب می‌کرد وی و سایر مبارزان مسئولیت‌های بزرگ ملی را بپذیرند. با توجه به اینکه آیت الله طالقانی چندان موافق پذیرش مسئولیت شورای انقلاب نبود اما در آن زمان همه به انقلاب نگاه آرمان گرایانه داشته و انقلاب راهی برای رسیدن به آمال و آرزوهای خفته خود می‌دانستند.
برای آنها انقلاب همان استقلال، آزادی، اخلاق و پیشرفت بود که سال‌های سال برایش مبارزه کرده و شهدای بسیاری را تقدیمش کرده بودند؛ مهندس بازرگان با وجود اینکه در پذیرفتن پست نخست وزیری تردید داشت اما با اصرار مبارزان نهضت آزادی و ملی گرایان و … آن را پذیرفت و در ۱۴ بهمن در جلسه‌ای به میزبانی مدرسه رفاه با حضور حدود ۳۰۰ خبرنگار از سراسر جهان، حکم نخست وزیری به مهندس بازرگان داده شد. وی در پاسخ به آیت الله خمینی (ره) گفت، این بزرگترین مسئولیتی است که در زندگی داشته‌ام و آن را به عنوان یک وظیفه ملی و حامی منافع مردم برعهده می‌گیرم.
اقدامات اولیه دولت موقت چه بود؟
قدم اول برگزاری رفراندومی بود که نظام سلطنتی را به نظام جمهوری اسلامی تبدیل می‌کرد که بیش از ۹۰ دصد رأی آورد. اقدام دوم تشکیل مجلس مؤسسان برای تبیین قانون اساسی بود. اقدام سوم برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و در مرحله بعد انتخابات مجلس و پایان دولت موقت و واگذاری مسئولیت به رئیس جمهور و حکومت آینده بود.
مهندس بازرگان انجام این امور را گام به گام و سنگر به سنگر می‌دانست و در اولین گام، اقدام به برگزاری رفراندوم کرد که با موفقیت انجام شد. در قدم بعدی وی معتقد بود در تشکیل مجلس مؤسسان باید ۳۰۰ نماینده زن و مرد از تمامی نقاط ایران حضور داشته باشند تا بتوان بهترین قوانین را در راستای منافع کشور تصویب کرد؛ بدین منظور پیش نویس قانون اساسی دولت موقت که شش ماه بر روی آن مطالعه شده بود در شورای طرح‌های انقلاب که زیر نظر یدالله سحابی بود بررسی شد. در این عده‌ای قصد داشتند نظر امام (ره) را تغییر دهند تا مجلس مؤسسان تشکیل نشود، اما امام خمینی (ره) معتقد بودند همان قانون اساسی که دولت موقت تنظیم کرده باید به عنوان قانون اجرا شود. شورا افرادی همچون ابوالحسن بنی صدر، مهندس سحابی و بنده حضور داشتیم؛ پس از جلسات متعدد قانون اساسی تدوین و به تصویب دولت و شورای انقلاب رسید و به نزد آیت الله خمینی (ره) فرستاده شد و ایشان نیز آن را تصویب کردند.
روند برگزاری انتخابات مجلس مؤسسان با وسعتی که برایش در نظر گرفته بودند ممکن بود طولانی شود و به مصلحت انقلاب نباشد؛ بنابراین عده‌ای قصد داشتند نظر امام (ره) را در این باره تغییر دهند تا مجلس مؤسسان تشکیل نشود، اما امام خمینی (ره) معتقد بودند همان قانون اساسی که دولت موقت تنظیم کرده باید به عنوان قانون اجرا شود.
در مورد تشکیل مجلس مؤسسان جلساتی طولانی با حضور آیت الله طالقانی، آیت الله مطهری و اعضا شورای انقلاب برگزار شد که در نهایت به این نتیجه رسیدند که نمی‌توان به طور مستقیم به سراغ تغییر قانون اساسی و تشکیل مجلس مؤسسان رفت و رفراندوم برگزار کرد. مجلسی را به نام مجلس خبرگان با تعداد ۷۰ نفر نماینده عضو تشکیل دادند و قرار شد همان پیش نویس مصوب شورای انقلاب که آیت الله خمینی (ره) آن را تأیید کرده بودند، تصویب شود.
اقدامات اولیه دولت موقت تا چه اندازه توانست ثبات کشور را حفظ کند؟
دولت موقت در طول عمر ۹ ماهه خود، همه وزارتخانه‌ها، دستگاه‌ها و سازمان‌های اداری که به دلیل انقلاب بسته یا تعطیل شده بود را بار دیگر راه اندازی و بازگشایی کرد. تشکیل و بنیان گذاری نهادها و سازمان‌هایی همچون جهاد سازندگی که به تصویب شورای انقلاب رسید تا با انتقال دانش و تخصص، نقاط محروم و روستاهای دور افتاده آباد کند از دیگر اقدامات دولت موقت بود. از دیگر اقدامات دولت موقت نیروهای تندرو می‌خواستند تمامی ساختارهای گذشته را به هم ریخته و ساختاری نوین ایجاد کنند؛ اما شورای انقلاب درصدد بود تا از ساختارهای قبلی استفاده کند. می‌توان به برقراری ارتباطات دیپلماتیک با کشورهای غیر متعهد و تنظیم روابط به عنوان یک حکومت، دولت و رژیم جدید در صحنه بین المللی، تصمیم گیری برای سیاست‌های کشاورزی کشور که به تصویب مجلس موقت نیز رسید اشاره کرد.
این دوره انتقال دوره‌ای عادی نبود که کارها و امور بر اساس قانون و ضوابط انجام شود؛ در طی این دوره حرکت‌ها و تلاش‌های انقلابی زیر نظر شورای انقلابی جریان داشت اما جریان‌ها و حرکت‌های انقلابی که توسط برخی از دانشجویان تند رو انجام می‌شد در تعارض با عادی سازی در روند اجرایی دستگاه‌های دولتی و اداری بود؛ چرا که نیازهای کشور باید از طریق سازمان‌ها و ادارات دولتی رفع می‌شد، اما نیروهای تندرو می‌خواستند تمامی ساختارهای گذشته را به هم ریخته و ساختاری نوین ایجاد کنند؛ اما شورای انقلاب درصدد بود تا از ساختارهای قبلی استفاده کند.
گفت و گو از آناهید بیدکانی - خبرنگار سیاسی ایمنا
نظر شما