به گزارش خبرنگار ایمنا، وی از پرنفوذترین شخصیت‌های جمهوری اسلامی و از نزدیک‌ترین افراد به امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب آیت‌الله خامنه‌ای بود. وی اولین رئیس مجلس شورای اسلامی، دومین رئیس مجلس خبرگان رهبری و از تاثیرگذارترین چهره‌های سیاسی بود.
وی در سوم شهریور ۱۳۱۳ در روستای بهرمان شهرستان رفسنجان به دنیا آمد و یکی از هشت فرزند میرزاعلی هاشمی بهرمانی بود. در سن ۱۴ سالگی به قم رفت و در حوزه علمیه به تحصیل علوم دینی پرداخت و با تاسی از تعلیمات امام خمینی (ره) به سیاست روی آورد و به مخالفت با حکومت طاغوت پرداخت. با تبعید حضرت امام (ره) نقش هاشمی در مبارزه با سلطنت طاغوت پررنگ‌تر شد. در سال ۱۳۳۷ با عفت مرعشی از نوادگان سید محمد کاظم طباطبایی یزدی ازدواج کرد. ثمره این ازدواج پنج فرزند به نام‌های فاطمه، محسن، فائزه، مهدی و یاسر است. از بین دختران وی تنها فائزه هاشمی فعالیت سیاسی داشت و در مجلس ششم وارد مجلس شورای اسلامی شد. فاطمه هاشمی از ابتدای تأسیس بنیاد امور بیماری‌های خاص ریاست آن را برعهده گرفت و محسن هاشمی نیز هم اکنون رییسشورای اسلامی شهر تهران است.
مبارزات قبل از انقلاب
با تبعید امام خمینی (ره) وی در ایران ماند و مخالفت‌هایش با شاه را افزایش داد که سرانجام به دستگیری و زندانی شدن وی منجر شد. هاشمی از سال ۱۳۳۷ تا سال ۱۳۵۷ هفت بار به جرم فعالیت‌های مبارزه علیه حکومت پهلوی به زندان افتاد. عمده فعالیت مبارزاتی وی پیش از انقلاب را سخنرانی‌ها و کارهای انتشاراتی تشکیل می‌دادند اما پس از تبعید امام خمینی (ره) نقش مدیر مالی مبارزات انقلاب و نیز ارتباط با سایر گروه‌های انقلابی را برعهده داشت.
جمعیت مؤتلفه اسلامی از جمله گروه‌های مبارزی بود که پیوند عمیقی با هاشمی داشت و در آن زمان ترور حسنعلی منصور را انجام داده بود. همین ارتباطات یکی دیگر از دلایل دستگیری‌وی بود. در زندان فرصت یافت تا با سایر گروه‌های مخالف شاه آشنا شود.
سال‌های پس از پیروزی انقلاب
وی در اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی به عنوان نفر اول منتخبین تهران وارد مجلس شد و ریاست آن را بر عهده گرفت و در بهار سال ۱۳۶۰ در عزل ابوالحسن بنی‌صدر از ریاست جمهوری نقش بسزایی داشت.
در تابستان ۱۳۶۰، در اعتراض به روند رد شدن یکی از مصوبات مجلس توسط شورای نگهبان برای اولین‌بار، راهکاری قانونی برای رفع اختلاف‌نظر بر سر تصویب چنین قوانینی با شورای نگهبان ایجاد کرد که بعدها به تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام منجر شد.
هاشمی در دوره جنگ تحمیلی، علاوه بر ریاست مجلس، یکی از ائمه جمعه موقت تهران، نماینده امام (ره) در شورای عالی دفاع و جانشین فرمانده کل قوا در ماه‌های پایانی جنگ بود. فعالان سیاسی و کارشناسان وی را از تأثیر گذار ترین چهره‌ها در پایان دادن جنگ می‌دانند. تنها سه ماه بعد از آن‌که هاشمی در خرداد ۱۳۶۷ از سوی امام خمینی (ره) به جانشینی فرماندهی کل قوا منصوب شد، ایران قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت را پذیرفت.
ترور آیت‌الله
ترور ناموفق آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، واقعه‌ای بود که در شب ۴ خرداد ۱۳۵۸ روی داد که طی آن هاشمی رفسنجانی در منزلش توسط عاملین گروه فرقان مورد اصابت گلوله قرار گرفت و از ناحیهٔ پهلو مجروح شد، اما آسیب جدی ندید. حضرت امام خمینی (ره) در واکنش به این ترور گفت: «مرحوم مدرس که به امر رضاخان ترور شد از بیمارستان پیام داد «به رضاخان بگوئید من زنده هستم.» مدرس حالا هم زنده است. مردان تاریخ تا آخر زنده هستند. بدخواهان باید بدانند هاشمی زنده‌است چون نهضت زنده است. آمریکا و دیگر ابرقدرت‌ها بدانند ملت ما زنده است… من به آقای هاشمی فرزند برومند اسلام تبریک می‌گویم که در راه هدف تا نزدیک شهادت پیش رفته و سلامت و ادامه خدمت ایشان را از خدای تعالی خواستارم.»
دوران ریاست جمهوری
در دورانی که ایران دنبال بهبود خرابی‌های برجامانده از دوران جنگ تحمیلی بود، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با شعار سازندگی و توسعه اقتصادی پا به عرصه رقابت انتخابات ریاست جمهوری گذاشت. وی توانست با کسب بیش از ۱۵ میلیون رأی از ۱۶ میلیون و ۴۰۰ رأی مأخوذه به عنوان پنجمین رئیس‌جمهوری ایران انتخاب شود.
اجرای اولین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی بعد از انقلاب و سیاست باز اقتصادی و وضع قوانین ضد انحصار از جمله اقدامات مؤثر وی در دوران ریاست جمهوری بود. از مهم‌ترین دغدغه‌های پیش روی دولت سازندگی، بازسازی کشور بعد از جنگ هشت ساله بود؛ هاشمی تصمیم گرفت سهم بودجهٔ پروژه‌های عمرانی را به‌طور چشمگیری نسبت به سایر فعالیت‌های دولت بیشتر در نظر بگیرد.
در انتخابات ریاست جمهوری دولت ششم نیز آیت‌الله هاشمی رفسنجانی توانست با کسب بیش از ۱۰ میلیون رأی از ۱۶ میلیون رأی مأخوذه برای دومین بار به عنوان رئیس‌جمهوری ایران انتخاب شود.
در این دوره وی بارها نشانه‌هایی از تمایل دولت خود به ایجاد رابطه با کشورهای غربی نشان داد؛ ولی همواره با موانع مواجه شد. سرانجام در اواخر دولت خود دادگاهی در آلمان که به پرونده ترور میکونوس رسیدگی می‌کرد، طی حکمی وی را در این پرونده به عنوان متهم تشخیص داد که باعث ایجاد بحران میان ایران و اروپا شد؛ بحرانی که تا دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی ادامه یافت.
به‌تدریج محافظه‌کاران که با سیاست‌های فرهنگی و امور خارجه هاشمی زاویه داشتند در جهت‌گیری‌های سیاست خارجی با هاشمی اختلافات پیچیده‌ای پیدا کردند. از دید آنان آرامش و بازسازی پس از جنگ و توسعه اقتصادی دوره هاشمی قابل قدردانی بود ولی نگران عادی‌سازی روابط با غرب و تهاجم فرهنگی به کشور بودند.
نقش سیاسی هاشمی در زمان دولت اصلاحات
در آن زمان هاشمی تلاش‌های زیادی کرد تا میرحسین موسوی را راضی به حضور در رقابت انتخابات ریاست جمهوری کند اما پس از اینکه موسوی پیشنهاد وی را رد کرد، هاشمی از نامزدی سید محمد خاتمی که وزیر ارشاد وی بود حمایت کرد.
هاشمی پس از اتمام دوران ریاست جمهوری خود و در سال ۱۳۷۸ در انتخابات مجلس ششم شرکت کرد. حضور وی در مجلس می‌توانست باعث شود تا از نگرانی محافظه‌کاران نسبت به ریاست جمهوری خاتمی کاسته شده و خطوط ایدئولوژیک میان آنان با جبهه دوم خرداد را کمرنگ‌تر کند اما به سختی در این انتخابات به عنوان نفر آخر مردم تهران انتخاب شد. علی‌رغم این پیروزی، هاشمی رفسنجانی قبل از تحلیف به عنوان نماینده، استعفا داد.
دوران پسا اصلاحات
هاشمی بار دیگر در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴ شرکت کرد. با وجود آن‌که وی در مرحله نخست آرای بیشتری نسبت به محمود احمدی‌نژاد کسب کرد اما در مرحلهٔ دوم نتوانست بیش از ۳۶ درصد آرا را کسب کند. وی در آن زمان مانند مهدی کروبی و مصطفی معین به نتایج انتخابات اعتراض کرد و با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد پاره‌ای اقدامات و دخالت‌های سازمان یافته، انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴ را آلوده کرده است.
پیروزی در انتخابات مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۸۶، فرصتی برای جبران شکست‌های پیشین را فراهم کرد. وی بیشترین رأی را نسبت به سایر نامزدها کسب کرد و اندکی بعد در رقابت با احمد جنتی، ریاست مجلس خبرگان را به‌دست‌آورد.
انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸
تنش بین هاشمی رفسنجانی و محمود احمدی‌نژاد در جریان انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸ به صورت علنی نمود پیدا کرد. احمدی نژاد در مناظرات تلویزیونی در تاریخ ۱۳ خرداد ۱۳۸۸، به خانوادهٔ هاشمی رفسنجانی و ناطق نوری اتهاماتی وارد کرد که با واکنش‌های بسیاری روبه‌رو شد. هاشمی سه روز قبل از انتخابات و در یک نامه سرگشاده به رهبر معظم انقلاب، ادعاهای احمدی‌نژاد را «دروغ، تهمت و خلاف‌گویی» خواند. رهبر معظم انقلاب نیز ده روز بعد در نماز جمعهٔ تهران در ۲۹ خرداد در واکنش به اظهارات محمود احمدی نژاد گفت: «من از سال ۱۳۳۶ ایشان -هاشمی رفسنجانی- را از نزدیک می‌شناسم. آقای هاشمی از اصلی‌ترین افراد نهضت در دوران مبارزات بود؛ از مبارزان جدی و پیگیرِ قبل از انقلاب بود؛ بعد از پیروزی انقلاب از مؤثرترین شخصیت‌های جمهوری اسلامی در کنار امام (ره) بود؛ بعد از رحلت امام (ره) هم در کنار رهبری تا امروز. این مرد بارها تا مرز شهادت پیش رفته است. قبل از انقلاب اموال خودش را صرف انقلاب می‌کرد و به مبارزین می‌داد؛ در طول این مدت هیچ موردی را سراغ نداریم که ایشان برای خودش از انقلاب اندوخته‌ای درست کرده باشد.»
در روز ۲۶ تیرماه ۱۳۸۸، هاشمی سکوت خود پس از انتخابات را شکست و در خطبه‌های نماز جمعه تهران نتایج انتخابات را از دید مردم مشکوک و تردیدآمیز خواند و از حاکمیت خواست تا با آزاد کردن زندانیان سیاسی، اعتماد را به مردم بازگرداند. وی در این باره گفت: «لازم نیست در این شرایط ما افرادی را به این نامی که الان هست در زندان داشته باشیم. اجازه بدهیم این‌ها به آغوش خانواده‌هایشان بازگردند. نگذاریم به خاطر زندانی بودن یک عده دشمنان، ما را سرزنش کنند، شماتت کنند و به ما بخندند.» وی پس از این برای همیشه از قامت امامت جمعه تهران خداحافظی کرد.
از آن پس هاشمی از سوی تندروها همسو با سران فتنه خوانده شد. نزدیکانش به ویژه فائزه هاشمی و مهدی هاشمی دستگیر شدند و از سوی دیگر با اعلام کاندیداتوری آیت‌الله مهدوی کنی برای ریاست خبرگان در سال ۱۳۸۹، هاشمی از کاندیداتوری برای این سمت استعفا داد و ریاست مجلس خبرگان را به آیت‌الله مهدوی کنی واگذار کرد.
نقش هاشمی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۲ و در واپسین دقایق در انتخابات ریاست‌جمهوری ثبت نام کرد، اما صلاحیت وی از سوی شورای نگهبان احراز نشد. بعد از این رد صلاحیت تحلیلگران گمان می‌کردند حضور سیاسی رفسنجانی در سیاست داخلی ایران پایان یافته و عرصه برای حضور تندروها فراهم شده است و اصلاح طلبان نیز حضور در صحنه سیاسی را برای خود تمام شده می‌دیدند.
دو روز قبل از انتخابات وبگاه هاشمی خبر از دیدار وی با «جمعی از جوانان فعال دانشجویی از تهران، قم و دیگر استان‌ها» داد. در این دیدار وی در مورد عدم احراز صلاحیتش گفت: «یک مقام ارشد امنیتی، برخلاف عرف و قانون، شخصاً در جلسه بررسی صلاحیت‌ها در شورای نگهبان حضور یافت که ابتدا مورد اعتراض برخی از اعضای شورای نگهبان قرار گرفت و نهایتاً به اعضای شورای نگهبان گفت که حضور هاشمی در انتخابات می‌تواند موجب پیروزی قاطع و با رأی بالای مردم شود که با راه و رسم آنها سازگار نیست و لذا این شورا را متقاعد کرد که به بهانه شرایط جسمی رأی به عدم احراز صلاحیت بنده دهند.»
اما شرایط در نهایت به گونه‌ای پیش رفت که انتخابات به نفع هاشمی تمام شد. دو روز قبل از انتخابات هاشمی رفسنجانی، سید محمد خاتمی، سید حسن خمینی و آیت‌الله ناطق نوری در بیانیه‌ای از حسن روحانی، نزدیک‌ترین کاندیدای انتخابات به هاشمی و اصلاح طلبان حمایت کردند و در نهایت حسن روحانی به عنوان یازدهمین رئیس‌جمهور ایران انتخاب شد.
انتخابات مجلس خبرگان در سال ۱۳۹۴
در ۳۰ آذر ۱۳۹۴ و هم‌زمان با حضور چشمگیر اصلاح طلبان و اعتدالگرایان برای ثبت نام در پنجمین دورهٔ انتخابات مجلس خبرگان رهبری، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نیز با حضور در وزارت کشور برای شرکت در این دور از انتخابات خبرگان ثبت نام کرد و پس از حرف و حدیث‌های بسیار در رابطه با نتیجه بررسی صلاحیت وی، در ۶ بهمن ۱۳۹۴ و هم‌زمان با اعلام نتایج بررسی صلاحیت‌های نامزدان خبرگان توسط شورای نگهبان صلاحیت وی تأیید شد. چند روز بعد نیز لیست نامزدان خبرگان مورد حمایت هاشمی رفسنجانی برای انتخابات مجلس خبرگان با عنوان خبرگان مردم، در رسانه‌ها منتشر شد که ۱۵ نفر از فهرست ۱۶ نفره فوق به مجلس خبرگان راه یافتند. آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نیز با کسب ۲٬۳۰۱٬۴۹۲ رأی در استان تهران، بالاترین میزان رأی یک نامزد در انتخابات مجلس خبرگان در تمام ادوار این مجلس را کسب کرد.
وفات و خاکسپاری
هاشمی رفسنجانی در روز یکشنبه ۱۹ دی ۱۳۹۵ دچار عارضه قلبی شد و عملیات احیا توسط محافظان وی نیز نتیجه نداشت و در ساعت ۱۸:۲۰ با علائم ایست قلبی ، به بیمارستان شهدای تجریش منتقل شد. در آنجا نیز تلاش بیش از یک ساعته احیای وی ناموفق ماند و ساعت ۱۹:۳۰ دقیقه همان روز در ۸۲ سالگی به ملکوت اعلی پیوست. پیکر وی دو روز بعد پس از اقامه نماز میت توسط رهبر معظم در دانشگاه تهران در ۲۱ دی ۱۳۹۵، از خیابان انقلاب تهران تا حرم سید روح‌الله خمینی تشییع و در آنجا به خاک سپرده شد. نشریه نیویورک تایمز مراسم خاک سپاری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را که با سیل عظیمی از حضور مردم همراه بود دومین مراسم خاکسپاری در جهان پس از مراسم خاکسپاری حضرت امام خمینی (ره) نامید.
جایگزینی هاشمی رفسنجانی برای نظام بسیار دشوار است
محمد کیهانی در گفت‌وگو با ایمنا، پیرامون شخصیت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی اظهار کرد: مرحوم هاشمی رفسنجانی از ابتدای انقلاب جزو حلقه مدیریت کشور بود و در ادامه نیز فارغ از چندین سال آخر عمرش جزو تصمیم گیران عالی رتبه نظام بود از همین رو ایشان از بسیاری از رازهای اصلی نظام باخبر بود و همیشه مرجع بسیاری از سؤالات بود. اما در اواخر عمر خود به دلیل موضع‌گیری‌های متفاوت نسبت به برخی اشخاص و نهادها تا حدودی از قدرت فاصله گرفته بود.
عضو شورای مرکزی حزب ندای ایرانیان افزود: آیت‌الله هاشمی که می‌توانست مؤثر باشد هاشمی در قدرت بود زیرا به ویژه در دولت احمدی نژاد هاشمی قدرتی نداشت و تنها به عنوان یکی از سران نظام اظهارنظرهایی داشت که در برخی موارد مورد تخریب گروه‌های سیاسی قرار می‌گرفت، بنابراین اگر هاشمی در این شرایط کشور حضور داشت نمی‌توانست مؤثر باشد.
وی ادامه داد: جایگزینی هاشمی رفسنجانی برای نظام بسیار دشوار است زیرا هاشمی از محبوبیت خاصی بین جناح‌ها برخوردار بود و همچنان نیز در بین اصولگرایان و اصلاح طلبان اصیل اعتبار دارد.
بعد از دوره احمدی نژاد آیت‌الله هاشمی به حاشیه رفت
اما رضا صادقیان، فعال سیاسی اصلاح طلب و عضو حزب اتحاد ملت منطقه اصفهان در این باره نظر متفاوتی دارد. او در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا درباره نقش سیاسی هاشمی رفسنجانی در تحولات کشور اظهار کرد: به اعتقاد من آیت‌الله هاشمی به دلیل سابقه‌اش نقش بی بدیلی در شکل گیری انقلاب اسلامی و نظام حاکم داشت؛ اما این نقش بی بدیل تا اوایل دهه ۹۰ بود. وقتی هاشمی در دهه ۹۰ به سمت عقاید فکری و سیاسی دیگری رفت، تاثیرگذاری خود در جریانات کشور را از دست داد. از اوایل دهه ۶۰ و تا اوایل دهه ۹۰ هاشمی توانست بسیاری از مسئولان و کارگزاران کشور را پرورش داده و به خود نزدیک کند اما بعد از چرخش‌های فکری که پیدا کرد و به این دلیل که دنبال تشکیل جناح و یا حزب سیاسی نبود نه تنها نقش خود بلکه نقش آنها را هم کمرنگ کرد.
وی افزود: به اعتقاد من در مورد جریانات امروز مانند تحریم‌ها، رد صلاحیت‌ها و مشکلاتی که کشور با آن مواجه است ایشان به دلیل مشکلاتی که در اواخر روزهای زندگی داشت نمی‌توانستند نقش موثری را ایفا کند؛ زیرا افرادی هم وزن و یا کمتر از هاشمی چه در جریان اصلاح طلب و چه در جریان اصولگرا وجود دارند که نتوانستند در این جریانات نقشی ایفا کنند.
این فعال سیاسی اصلاح طلب و عضو حزب اتحاد ملت منطقه اصفهان ادامه داد: بعد از دوره احمدی نژاد عملاً هاشمی رفسنجانی به حاشیه رفت. می‌توانیم نقش ایشان را در برخی مسائل مانند مطرح کردن جریان انحرافی، انتقادات ایشان در مورد هدر رفتن منابع کشور و یا نماز جمعه سال ۸۸ و انتخابات سال ۹۲ که رد صلاحیتشان بیش از جذب آرا خبرساز شد را بی بدیل بدانیم اما وجود ایشان در شرایط فعلی کشور تاثیری نداشت و بعد از دولت احمدی نژاد عملاً به حاشیه رفت.
این روزها اما کشور بیش‌ازپیش این جمله از هاشمی را به یاد دارد: «ظلم بزرگی است اگر به فردای ایران فکر نکنیم. فردا ممکن است ما نباشیم، ولی فرزندانمان که هستند، آینده که هست، ایران که هست.»
نظر شما