به گزارش خبرنگار ایمنا، جرم رفتاری ضد اجتماعی است که عوامل مختلف بر وقوع یا پیشگری از آن تآثیرگذار است. یکی از مهم‌ترین عوامل موثر بر ارتکاب جرایم، محیط زندگی است. شهر یا روستا، ساختار اجتماعی، کنش‌های محیطی، معماری محیط پیرامون و پیچیدگی یا سادگی مناسبات اجتماعی بر عناصر مادی و معنوی و قانونی جرایم اثرگذار است. شهرها اجتماعات بزرگ انسانی است که ساختار و مناسبات افراد در آن با محیط‌های روستایی و عشایری متفاوت است و طبیعتا جرایم ارتکاب یافته در این محیط اجتماعی نیز از نظر ساختار، شیوه ارتکاب و اثرات زیانبار اجتماعی با دیگر محیط‌ها فرق می‌کند.
برای آشنایی بیشتر با وقوع پدیده‌های مجرمانه در محیط شهری و وجوه افتراق آن با جرایم محیط روستایی و عوامل موثر بر آن با "عباس محبوب" وکیل دادگستری و دکترای حقوق جزا و جرم‌شناسی گفت‌وگویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید:
جرم چیست و چرا به وقوع می‌پیوندد؟
جرم از منظر قانونی همان تعریفی را دارد که در ماده ۲ قانون مجازات اسلامی مقرر شده است؛ هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که برای آن مجازات تعیین شده باشد از نظر قانون‌گذار جرم است. این تعریف مربوط به ساختار جرایم از منظر قانونی است تا در محاکم دادگستری معیاری برای سنجش و قابلیت مجازات آن وجود داشته باشد، اما جرم از منظر علم حقوق جزا و جرم شناسی تعریف کامل‌تری دارد که عبارت است از هر کنش یا واکنش اجتماعی که به حقوق افراد صدمه وارد کند که مراد از افراد در این تعریف خود مجرم را نیز شامل می‌شود. جرم نماد بارز هنجارشکنی اجتماعی است و زمانی به وقوع می‌پیوندد که فردی بر خلاف موازین پذیرفته شده یا موازین تحکمی قانونی رفتاری انجام دهد. جزم زاییده تمایلات مختلف انسانی از قبیل حرص، نیاز، تهدید، تطمیع، سهو و قصور است.
آیا پدیده‌های طبیعی و انسانی بر وقوع جرایم اثرگذار است؟
بله؛ انسان سالم که از نظر روانی در حالت تعادل قرار دارد مرتکب جرم نمی‌شود، البته این به معنای نبود تمایلات مجرمانه در وجود انسان سالم نیست، بلکه این مسئله به معنی آن است که انسان سالم می‌تواند قوه عقل و تمیز خود را بر سایر تمایلات غالب کند. بر این اساس موقعیت جغرافیایی، خانواده، مدرسه، شهری یا روستایی بودن، سطح سواد، محیط پرورش، رویدادهای دوران زندگی و ژِن از مواردی است که بر ارتکاب جرم اثرگذار است.
ارتکاب جرایم در محیط شهری و روستایی چه تفاوت‌هایی با هم دارد؟
یک قاعده عام در حقوق جزا وجود دارد که جرم‌شناسان بر اساس آن عقیده دارند نمی‌توان برای همه جرایم یکسان و با قاطعیت اظهار نظر کرد چون طبیعت انسانی و رفتار متاثر از آن متلون و متغیر است.
شهر، سکونتگاه انسانی است که از نظر ساختار و موقعیت مدنی، سازمان‌یافته و نظام‌مندتر از محیط روستایی و عشایری است. بنابراین جرایم انسان شهری هم سازمان‌یافته‌تر است، زیرا عقل اجتماعی او پیچیده‌تر است؛ البته این به معنی نبود جرایم سازمان‌یافته در سایر محیط‌ها نیست، بلکه مقصود آن است که جرایم سازمان‌یافته بیشتر در محیط شهری رخ می‌دهد یا از این محیط نشأت می‌گیرد. محیط، بر وقوع جرم اثر مستقیم دارد. تمایلات درونی بزهکاران تحت تاثیر مسکن، معماری محیط و مناسبات اجتماعی قرار می‌گیرد و به خود یا دیگران آسیب می‌زنند. البته در تصویب قوانین به این مسئله توجه زیادی نشده و قانون‌گذاران نهایتا برای تسهیل عبور خودروهای آتش‌نشانی و امداد و نجات راهکارهایی مانند تعریض معابر را پیش‌بینی کرده‌اند در حالی که محیط فیزیکی شهر می‌تواند بزهکاری را تقویت کند یا کاهش دهد.
جرایم در محیط روستایی هم رخ می‌دهد، اما غالب جرایم در محیط روستایی شکار غیر قانونی، غصب ملک، ضرب و جرح و نزاع طایفه‌ای است. البته با توسعه استفاده از اینترنت، دامنه ارتکاب جرایم در روستاها هم گسترده‌تر و ماهیت جرایم هم پیچیده‌تر شده، اما از انجا که فضا نقش موثری در ارتکاب جرایم دارد، روستا گنجایش جرایم سازمان‌یافته از نوع آنچه در شهرها اتفاق می‌افتد را ندارد.
محیط شهری چگونه بر ارتکاب جرایم اثرگذار است؟
اگر به پرونده جرایم مناطق حاشیه و فقیرنشین شهر توجه کنیم متوجه می‌شویم بخش زیادی از موارد نزاع و ضرب و جرح ناشی از تصادف در نتیجه عرض اندک معابر یا نبود جای پارک است. ازدحام و تراکم جمعیت نیز به وقوع جرم دامن می‌زند، چنانچه مثلا در مترو یا پایانه‌های مسافربری بیشتر از فرودگاه یا ایستگاه قطار شاهد بروز نزاع هستیم. تامین امنیت در مناطق خلوت و متروک شهری سخت‌تر است. در مناطق بالای شهر بیشتر جرایم جنسی از قبیل تجاوز به عنف یا قتل توأم با سرقت و کلاهبرداری رخ می‌دهد.
ترکیب جمعیتی هم در وقوع جرایم در محیط شهری اثرگذار است به نحوی که در مناطق بالای شهر یا محل سکونت افراد متمول که جمعیت جوان بیشتر است بیشتر تجاوز جنسی، پارتی‌های مختلط، سرقت رخ می‌دهد، اما در محل‌هایی که بیشتر افراد کهنسال سکونت دارند کلاهبرداری، سرقت‌های خرد و جعل اتفاق می‌افتد.
چگونه می‌توان امنیت محیط شهری را در مقابل جرایم افزایش داد؟
هنجارشکنی همیشه بستر وقوع جرم را فراهم می‌کند، بنابراین باید به شهروندان هر شهر در هر کشور آموزش داد که هنجارهای پذیرفته شده اجتماعی یا هنجارهای تحکمی قانونی که بخشی از مبانی آن عرف است نباید نقض شود. به عنوان نمونه کوتاه بودن دیوار منازل در ایران نه‌تنها مرسوم نیست بلکه در قانون مجازات اسلامی به عنوان حرز محترم و از اسباب تفکیک سرقت تعزیری و حدی شمرده شده است، بنابراین اگر کسی به تقلید از بعضی کشورهای اروپایی بخواهد در ایران دیوار منزل خود را کوتاه کند باید منتظر عواقب سوء احتمالی آن نیز باشد. محل‌های بازی کودکان باید از فضای بازدارنده کافی برخوردار باشد و محلی برای استقرار گشت پلیس در نزدیکی آن پیش‌بینی شود.
اساسا فقر همیشه از علل اصلی ارتکاب جرایم بوده است، اما بعضی اقدامات وقتی در کنار فقر مادی یا سطح پایین درآمد قرار گیرد باعث افزایش جرایم می‌شود. باید توجه کنیم که پلیس همیشه نمی‌تواند در همه صحنه‌ها حاضر باشد، بنابراین باید با افزایش آگاهی عمومی از شهروندان برای مقابله با جرایم کمک گرفت؛ مثلا محیط پارک‌ها و فضاهای سبز باید از داخل منازل مسکونی قابل رویت باشد. تهیه و تنظیم طرح‌های جامع و تفصیلی به عنوان پدیده‌ای اثرگذار بر مناسبات اجتماعی، باید حتما با مشورت اساتید جرم‌شناسی باشد، اما متاسفانه به این مسئله توجه نمی‌شود.
نظر شما