در هفته های اخیر، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، آغازگر عملیات و حملات نظامی به شمال شرق سوریه علیه کردهای این کشور بوده است. ترکیه که سال ها با شعار "مشت آهنین" در مقابل کردها ایستاده است با حمله نظامی به شمال سوریه به بهانه ایجاد ثبات و منطقه امن درپی احیای امپراطوری نئوعثمانی در قالب این حرکات تنش آفرین در منطقه است. باید از اشتباهات راهبردی کردها در ایجاد یک "کانتون" کردی نام برد که آن هم یکی از فریب های اغواگرانه آمریکا در به دام انداختن کردها و ترکیه است. تصمیم آمریکا در تنها گذاشتن کردها در مقابل ترکیه استراتژی بلند مدتی است تا ترکیه در کنار توافق با آمریکا خواسته های خود در منطقه را پیاده کند. برای روشن تر شدن ابعاد نظامی حمله ترکیه به سوریه و نقض قوانین بین المللی توسط این کشور و همراهی آمریکا در به تله انداختن کردها با تشکیل کانتون کردی با احمد کاظمی، تحلیلگر روابط بین الملل و کارشناس مسائل ترکیه و منطقه به گفت و گو نشسته ایم که در ادامه می خوانید:
ارزیابی شما از اشتباه راهبردی ترکیه در حمله به کردهای سوریه چیست؟
ترکیه اقدامی جنگ طلبانه و تجاوزکارانه و به عنوان یکی از اعضای سازمان ملل متحد با نقض مفاد منشور این سازمان، بدون موافقت مشروع دولت قانونی سوریه حملات نظامی را در شمال شرق این کشور آغاز کرد که باید عوامل و ریشه های این تجاوز نظامی به شمال شرق سوریه و پیامدهای آن را درسطوح داخلی، منطقه ای و بین اللملی بررسی کرد.
دولت ترکیه بعد از حوادث سال ۲۰۱۱ و شروع تحولات سوریه، با سودای ارضی به مناطقی از خاک سوریه و عراق چشم داشت تا جایی که رجب طیب اردوغان بارها در سخنرانی های خود برای ادعای تاریخی ترکیه نسبت به مالکیت موصل عراق و برخی از مناطق سوریه اشاره کرد. رویای دولت ترکیه در این سودای ارضی درپی تجاوز به خاک همسایگان به ویژه سوریه محقق شد در حالی که می دانیم هنوز میان سوریه و ترکیه برسر مالکلیت بندر اسکندرون اختلافاتی وجود دارد.
رجب طیب اردوغان بعد از سامان یافتن وضعیت نظام سوریه و بعد از هزینه های هفت ساله فراوانی که به دلیل نوع سیاست های منطقه ایش در سوریه کرده است هنوز به دنبال این است تا دست خالی از سوریه خارج نشود؛ ترکیه به بهانه ایجاد منطقه امن برای جلوگیری از تردد تروریست ها در شمال شرق سوریه به تجاوز نظامی رو آورد.
هدف اردوغان از حمله به شمال سوریه چه بود؟
ترکیه نگران آزادی هزاران تروریست در شهر ادلب سوریه و عزیمت آن ها به سمت ترکیه است، در حالی که کشور ترکیه خود در ترانزیت تروریست ها به سوریه نقش اساسی و مهمی داشته است. این تروریست ها همان افرادی هستند که در گذشته با تسهیلات ترکیه وارد سوریه شدند اما در حال حاضر ترکیه می داند اگر نتواند انتظارات و خواسته های این گروه های تروریستی را محیا کند، منجر به پیامدها و آشفتگی های مرزی جبران ناپذیری برای ترکیه خواهد شد. یکی از اهداف منطقه امن ترکیه همین است که بتواند تروریست ها را در آن منطقه مستقر کند و ابزاری برای تحرکات بعدی خود در خاک سوریه داشته باشد. البته بازهم این حرکت تکرار همان اشتباه راهبردی ترکیه خواهد بود در حالی که در یکی از بندهای اجلاس آستانه به صراحت گفته شده است تروریست ها باید خلع سلاح شده و همه مناطق سوریه را ترک کنند.
آیا رجب طیب اردوغان در به وجود آمدن حاشیه امن برای تردد تررویست ها موفق بوده است؟
گفته های رجب طیب اردوغان از نظر سیاسی و حقوقی توجیه مشروعی ندارد، به این دلیل که تروریست های داعش و سایر تروریست های باقیمانده در سوریه که در رأس آن ها جبهه النصره و فتح الشام هستند ارتباط تنگاتنگی با دولت ترکیه داشته اند. البته این این حوادث و اتفاقات تحت تأثیر تحولات و چشم اندازهای داخلی ترکیه در سال های اخیر بوده است. تحولات رفتار شناسی ترکیه در شکست حزب عدالت و توسعه قابل بررسی و ارزیابی است، در یک تحلیل ظریف از رفتار دولت ترکیه و آقای اردوغان می توان به راحتی فهمید که در هر زمانی موقعیت حزب عدالت و توسعه در داخل ترکیه دچار چالش و از محبوبیت او کاسته شده، دولت نیز به دنبال افشا کردن پرونده ای منطقه ای و یا موضوعی جنجالی برای سرپوش گذاشتن بر روی شکست های این حزب در جلب آرای مردمی بوده است. بر اساس همین دیدگاه و رویکرد، ترکیه سعی می کند تا با فرافکنی و جلب توجه افکار عمومی به موضوع مهمی در دور دست ها و منطقه از نگاه انتقادی مردم خود اجتناب و فضای دیگری را برای جلب توجه مردم ترکیه فراهم کند تا با آن بتواند به تضعیف سایر احزاب رقیب و منتقدان خود بپردازد؛ در جریان انتخابات عمومی سال ۲۰۱۵ و شکست سنگین حزب عدالت و توسعه، دولت به "پ.ک.ک" حمله کرد، زیرا بعد از شکست سنگین عدالت و توسعه در دور اول انتخابات اردوغان نیاز به جلب آرای عمومی داشت و این اغتشاشات و ناآرامی هایی که گروه های تروریستی در آن نقش مهمی داشتند در جلب این آرای عمومی تاثیر به سزایی داشت.
چرا دولت ترکیه برخلاف قواعد بین المللی می خواهد به طور یک جانبه به ایجاد فضای امنیتی پرداخته و با همسایگان خود وارد جنگ شود؟
دولت ترکیه با بحران های اقتصادی و تورم مواجه است و به نظر می رسد این بحران و تورم با روند فعلی در ماه ها و سال های آینده تداوم خود را بیشتر نشان دهد، گرچه این دولت با به راه انداختن همه شوهای تبلیغاتی برای جلب آرا به نفع خود نتوانسته برای پیروزی حزب عدالت و توسعه در انتخابات محلی و شهرداری ها موفقیتی کسب کند. این حزب در رقابت انتخاباتی، برخی شهر های مهم مانند استانبول و آنکارا را از دست داد؛ اردوغان زمانی که شهرداری استانبول را بر عهده داشت موضوع مهمی را مطرح کرد؛ وی در آن زمان گفت: "هرکس بتواند کرسی شهرداری استانبول را به دست آورد، کل آرا مردم ترکیه را به دست آورده است." با کاسته شدن محبوبیت این حزب در انتخابات آینده ترکیه برنده شدن در این مرحله برای حزب عدالت و توسعه بسیار ضعیف خواهد بود.
دولت ترکیه برای ایجاد فضای امنیتی و برای اینکه بتواند در برابر احزاب رقیب موفق شود و آنها را از صحنه قدرت دور کند به ناچار به دنبال جلب توجه افکار عمومی است تا انتخاب مردم را محدود کند. فضای جنگ می تواند در انتخابات آینده به نفع حزب عدالت و توسعه باشد، بنابراین جنگ افروزی اردوغان به دولت و ارتش ترکیه کمک می کند تا در انتخابات حرفی برای گفتن داشته باشد. رجب طیب اردوغان با حمله به شمال شرق سوریه دچار یک تصمیم و خطای بزرگ راهبردی شده است.
سیاست منطقه ای حزب عدالت و توسعه از سال ۲۰۱۱ در سوریه دچار تغییرات جدی و متعددی شده و همواره با شکست مواجه شده است. ترکیه کشوری است که در ترانزیت تروریست ها از مناطق مختلف به سوریه نقش بسزایی داشته است. این کشور در مقطعی با عربستان سعودی در ترانزیت تروریست های زنکی و فتح الشام به سوریه نقش مهمی را بر عهده داشت. همه این وقایع و اتفاقات نشان می دهد دولت ترکیه علی رغم هزینه های هنگفتی که برای شکست سوریه انجام داده است نتوانست به اهدافش در سوریه برسد؛ در حالی که با حضور سه کشور سوریه، ترکیه و روسیه در اجلاس آستانه بر روند مطلوب منطقه گرایی و نقش آفرینی کشورهای ترکیه، ایران و روسیه در چارچوب فرایند حل مسائل منطقه ای تاکید و ترکیه هم خلع سلاح تروریست ها را در ادلب مطرح کرده بود.
به نظر می رسد ثبات به سوریه برگشته است و بسیاری از کشورهای عربی که تا دیروز نظام سوریه را غیرقانونی می دانستند، امروز روابط خود با دولت بشار اسد را از سرگرفته اند. در چنین وضعیتی به نظر می رسد دولت رجب طیب اردوغان به این نتیجه رسیده است که با بهانه ایجاد منطقه امن در بخشی از شمال سوریه حضور داشته و دستاوردی میدانی برای ترکیه فراهم کند. در بعد بین المللی ترکیه و اردوغان در دام سیاست های پیچیده آمریکا و کشورهای غربی به تله افتاده اند. با اقداماتی که ترکیه علیه کردهای سوری انجام داده باعث شده واکنش های افراطی و رادیکال در میان گروه های کرد درون ترکیه و سوریه شدت گیرد.
آیا کشورهای غربی در به وجود آمدن این تنش بین ترکیه و کردهای سوری نقش داشته اند؟
مقامات سیاسی و امنیتی کشورهای غربی درسال های اخیر با احیای قرارداد سایس پیکو، از نو تعریف کردن مرزهای منطقه ای اهداف تجزیه طلبی در کشورهای مناطق همسایه ایران را مطرح و آن را دنبال می کنند؛ کشورها و محافل غربی برای رسیدن به این هدف با اقدامات بحران ساز ژئوپولتیک در منطقه، با سرعت هدف احیای مرزها را در سر می پرورانند، درحالی که بسیاری از محافل سیاسی حمله ترکیه به سوریه را اشتباهی کاملا راهبردی می دانند.
این بحران چه پیامدها و تاثیراتی بر منطقه خواهد داشت؟
تاثیر بحران ترکیه و سوریه و نقش آن در متشنج کردن منطقه پیامدها و تاثیرات داخلی، منطقه ای و بین المللی زیادی به دنبال خواهد داشت. پیامد نشست آستانه در بخش منطقه ای و داخلی رویکرد ارزشمندی بود اما از سوی ترکیه نادیده گرفته شد؛ در سال ۲۰۰۲ بین کردهای ترکیه و حزب عدالت و توسعه تعاملاتی به وجود آمد اما این عملیات و تنش آفرینی ها این رویکرد مثبت را از بین برده است. کردهای ترکیه معتقدند که نظام ترکیه بعد از تأسیس جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳ نسبت به کردها رویکردی تبعیض آمیز داشتند زیرا توسعه و خدمات دهی در مناطق جنوب شرق ترکیه با بیشترین جمعیت کرد نشین در مقایسه با سایر مناطق ترکیه بسیار عقب افتاده تر است و همیشه ترک ها با ادبیات تحقیرآمیز نسبت به کردها، آن ها را کوهستانی می نامند.
تا سال ۲۰۰۲ همه حکومت های ترکیه لایئک بودند. احزاب جمهوری خلق و احزاب دست راستی یا دست چپی غرب گرا مانند راه راست، مام مهین و حق دموکراتیک احزابی بودند که حکومت ترکیه را در دست گرفته و رهبری کرده اند. از سال ۲۰۰۲ که حزب عدالت توسعه سکان حکومت را به دست گرفت، رجب طیب اردوغان در مواضع و دیدگاه های خود راهی را انتخاب کرد که نشان می داد خوش بینی های زیادی نسبت به تغییر نگرش در نظام ترکیه نسبت به کردها به وجود آمده است. اما در سال ۲۰۰۴ اردوغان برای اولین بار در دیاربکر جمهوری ترکیه، حضور کردها را پذیرفت و با در نظر گرفتن تسهیلاتی در مناطق کرد نشین دستور تاسیس مراکز آموزشی و خانه های فرهنگ را داد. این وضعیت فوق العاده در مناطق کردنشین ترکیه که بعد از سال ۱۹۸۴ به وجود آمد در این دوره با سیاست های تجاوز کارانه اردوغان از بین رفت.
از نظر کردهای ترکیه این نگرش مثبت و این تحولات باعث شده بود نگاه کردها به حزب عدالت و توسعه از سایر دولت های قبلی لائیک ترکیه جدا شود اما بعد از سال ۲۰۱۱ در چرخشی که در سیاست های منطقه ای ترکیه پیش آمد، ترکیه با سیاست "مشت آهنین" راه مقابله با کردها را در پیش گرفت و فشارهای زیادی علیه احزاب قانونی کرد مانند حزب دموکراتیک خلق انجام داد. متاسفانه این نگرش مثبت کردها در اثر این تحولات از بین رفت. کردها به این نتیجه رسیدند که دولت های ترکیه اعم از لائیک و اسلام گرا همه دارای مواضع ضد آن ها هستند.
اشتباه راهبردی کردها دربه وجود آمدن این شرایط در منطقه چه بوده است؟
بزرگترین و راهبردی ترین اشتباه کردها اعتماد به آمریکا بود، آمریکا با چراغ سبز نشان دادن به کردهای سه منطقه کوبانی، جزیره و عفرین و تحریک آن ها به ایجاد یک کانتون خود مختار آن ها را به دام انداخت. یکی از عوامل اصلی به وجود آمدن این جنگ، افتادن در دام آمریکا بود؛ انتقادات منطقه ای و بین المللی در قبال تجاوزات ترکیه به شدت افزایش پیدا کرده و کاخ سفید نیز چندین وزیر کشور و وزیر دفاع ترکیه را در فهرست تحریم های خود قرار داده است. این شرایط جنگی ادامه دار نخواهد بود، بهانه هایی که از سمت ترکیه مطرح شده به راحتی توسط ارتش سوریه قابل تحقق بوده و در حال حاضر ارتش سوریه در شهرهای حسکه و منبج حضور دارد که با استقبال گسترده کردها مواجه شده است. ارتش سوریه می تواند ضمن توافق با کردها در این منطقه مستقر شده تا ترکیه به بهانه تردد گروه های تروریستی این منطقه را دچار آشوب نکند؛ به نظر می رسد تدوام عملیات ترکیه با این وضعیت ممکن نیست، چرا که فشار افکار عمومی در سطح بین المللی موید این موضوع است.
ایران در این جنگ منطقه ای چه نقشی می تواند ایفا کند؟
ایران به حفظ تمامیت ارضی و تغییر و خدشه ناپذیری مرزهای بین المللی سوریه معتقد است و مانند همیشه از این کشور حمایت می کند. وضعیت کردها در سوریه موضوعی داخلی و مربوط به دولت مرکزی سوریه است، اما در جریان جنگ افروزی اردوغان؛ ایران در کنار دیگر کشورهای منطقه از کردها حمایت می کند. همان گونه که کردهای عراقی شاهد دفاع ایران از خود در برابر تجاوز داعش در شهرهای اربیل و سلیمانیه بودند، امروز نیز موضع ایران خارج از مواضع سیاسی و بیانیه ای است چرا که تأکید ایران حمایت از دولت سوریه است. وقتی دولت سوریه در چهارچوب تمامیت ارضی از خود دفاع کند، این اقدامات مورد حمایت ایران نیز قرار خواهد گرفت. دولت ترکیه نمی تواند به بهانه های واهی تمامیت ارضی و خط مرزی همسایگان خود را نقض کند. در زمانی که برخی از شهرهای کرد نشین شمال سوریه مانند منبج و کوبانی توسط داعش و با حمایت برخی از کشورها مانند ترکیه و عربستان سعودی مورد تهاجم قرار گرفته بود، کردها مقاومت قابل توجهی از خود نشان دادند و جمعیت زیادی از اسرای داعشی را در زندان های خود محبوس کردند.
اجماع بین المللی در خاموش کردن این تنش منطقه ای چه خواهد بود؟
ترکیه باید بداند کردهای شمال سوریه بخشی لاینفک از نظام سوریه هستند. این حملات تجاوزی آشکار به خاک سوریه و نقض قوانین بین المللی است. ترکیه با فشار افکار عمومی منطقه ای و جهانی و تبعات بین المللی این حملات نباید به این حرکات امیدوار باشد. با وجود ائتلافی منطقه ای با نام محور مقاومت در صورت تداوم این شرایط روند خوبی را برای این کشور قابل تصور نیستم و معتقدم تنش آفرینی و متشنج کردن منطقه به نفع ترکیه نخواهد بود.
نظر شما