به گزارش خبرنگار ایمنا، قرن ششم هجری دوران سلطنت سلجوقیان در ایران بود که وسعت این سرزمین از شرق تا نزدیکی جیحون، از غرب تا شمال آفریقا، از جنوب تا بخش‌هایی از شبه جزیره عربستان و از شمال تا آذربایجان می‌رسید. در آن زمان شاعران و ادیبان پارسی گوی بسیاری در این سرزمین پهناور چشم به جهان گشودند و یکی از دوره‌های طلایی شعر پارسی رقم خورد؛ نظامی گنجوی یکی از همین شعرای پارسی گو است که در قرن ششم هجری در گنجه متولد شد.
جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی اولین فردی نبود که از داستان سرایی در ادب فارسی استفاده کرد، اما این شیوه را به اوج خود رساند و در بلوغ و شکل گیری آن تاثیرات بسیاری داشت. "خمسه" نظامی نیز گواه همین اصل است که او داستان سرایی را در شعر فارسی به اوج برد و با این سبک داستان‌های عاشقانه، عارفانه و حتی زاهدانه‌ای سرود.
"مخزن الاسرار" اولین کتاب شعر از "خمسه" نظامی است، کتابی که می‌توان تاریخ تمام شدن سرودن آن را بین سال‌های ۵۶۰ تا ۵۶۹ دانست. نظامی این کتاب را به والی آذربایجان تقدیم کرد و "مخزن الاسرا" را در زمانی که جویای نام و آوازه بود و تمام تلاش خود را به کار می برد تا در سخن نوآور باشد و کار تازه‌ای عرضه کند، سرود. نظامی می‌کوشید تا در مقابل خراسانیان، به ویژه «حدیقه» سنایی عرض اندام کند؛ در نتیجه اولین کتاب او سخت‌ترین منظومه‌اش نیز است.
بیت ابتدایی مخزن الاسرار "بسم الله الرحمان الرحیم / هست کلید در گنج حکیم" است که در همین ابتدا می‌توان حدس زد که کتاب به مفاهیم معنوی می‌پردازد. نظامی در اولین کتاب خود در سه قطعه به مدح خدا و در چند قطعه به مدح و ستایش پیامبر پرداخته است. درونمایه "مخزن الاسرار" را می‌توان چنین طبقه‌بندی کرد، نخست درباره غفلت آدمی در دنیاست، سپس درباره بی‌اعتباری و ناپایداری جهان، آن‌گاه راجع به رابطه انسان با خدا، چهارم درباره مسائل اجتماعی و سرانجام درخصوص سیاست و حکومت.
"خسرو و شیرین" منظومه شعر عاشقانه و دومین اثر نظامی است که کار سرودن آن را در سال ۵۷۱ به پایان برد. "فلک جز عشق محرابی ندارد / جهان بی خاک عشق آبی ندارد / غلام عشق شو کاندیشه این است /همه صاحبدلان را پیشه این است" و عشق قویترین احساس جهان مضمون اصلی در دومین اثر نظامی است. سلطان ارسلان سلجوقی سفارش سرودن مجموعه‌ای عاشقانه را به نظامی داد و این شاعر برای سرودن این منظومه سراغ داستان خسرو و شیرین رفت.
نظامی در "خسرو و شیرین" به شکوه ایران باستان و اهمیت جایگاه زن در فرهنگ ایرانی می‌پردازد. در این داستان می‌توان اهمیت ازدواج در ایران و نفوذ و نقش هنرمندان و پیشوایان دینی را دید. داستان "خسرو و شیرین" در شمال و غرب ایران می‌گذرد و پر از توصیف از آبادانی‌ها، باغ‌ها و بوستان‌های زیبا ایران است.
"لیلی و مجنون" دومین عاشقانه نظامی و مشهور ترین اثر او در مثنوی‌های "خمسه" است. لیلی و مجنون عاشق و معشوقی هستند که در مکتب به یکدیگر دل می‌بندند ولی خواستگاری خانواده پسر به نتیجه نمی‌رسد و حتی به جنگ طایفه‌ای می‌انجامد؛ جنگی که مجنون به طرفداری از طایفه لیلی بر می‌خیزد. پس از این اتفاقات لیلی را به همسری مردی ثروتمند درمی‌آورند ولی به دلیل بیماری، لیلی دوشیزه می‌ماند و مرد از شدت ناراحتی لیلی می‌میرد. در ادامه لیلی به راز و نیاز می‌پردازد و "فره ایزدی" در دلش جای می‌گیرد، پس از مرگ لیلی این نور الهی به دل مجنون می‌رود.
داستان دل بستن لیلی و مجنون را می‌توان مشهورترین اثر عشقی کلاسیک ادب فارسی بدانیم. به عقیده بسیاری نظامی در سرودن این اثر از داستان‌های فولکلور عربی استفاده کرده، حتی برخی معتقدند شخصیتی به اسم مجنون وجود خارجی داشته و یکی از اهالی عربستان در سده اول هجری بوده است. نام لیلی و مجنون پیش از این در منابع دیگر به چشم می‌خورد اما برای اولین بار داستان این دو عاشق را نظامی به عنوان منظومه‌ای مستقل به دستور پاشاه شروان سرود. "مجنون غریب دل شکسته/ دریای ز جوش نانشسته/ بیرون ز حساب نام لیلی/ با هیچ سخن نداشت میلی"
"هفت پیکر" اثر بعدی نظامی است. این کتاب تلفیقی از مضمون‌های حماسه و غنایی را در بر دارد. چهارمین اثر از "خمسه" نظامی که در سال ۵۹۳ به پایان رسید را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد، بخش اول و آخر که جنبه تاریخی دارد و به زندگی و مرگ مرموز بهرام پنجم ساسانی می‌پردازد. بخش دوم که در میانه بخش اول هفت را روایت می‌کند. در حکایت اول داستان شهری را می‌خوانیم که همه مردمانش سیاهپوش بودند، حکایت دوم داستان شاهی که به زنان اعتماد نداشت را بیان می‌کند، داستان سوم درباره بشر پرهیزکار است، بانوی حصاری و ماهان و دیوان حکایت‌های چهارم و پنجم هستند، حکایت بعدی خیر و شر است که مهم‌ترین حکایت نیز می‌باشد و در نهایت حکایت آخر به داستانی عاشقانه می‌پردازد.
"اسکندرنامه" آخرین اثر نظامی است که در دو بخش شرفنامه و اقبال‌نامه نوشته شده. نظامی در کتاب شرف نامه آنچه از داستان اسکندر پسر فیلفوس را که فردوسی ناگفته گذاشته، به رشته نظم در آورده است. بی تردید وی در سرودن این مثنوی به شاهنامه فردوسی نظر داشته است. شرفنامه نظامی حاصل نتیجه تحقیق و بررسی همه آثاری است که پیش از نظامی درباره اسکندر جهانگشا گفته، نوشته و سروده شده بود.
نظر شما