صدای تاج، صدای اعتراض بود

به گزارش خبرنگار ایمنا، در نشست تخصصی موسیقی اصفهان که به مناسبت سی و هفتمین سالگرد درگذشت استاد تاج اصفهانی با حضور جمع کثیری از پیشکسوتان و هنرمندان عرصه موسیقی شهر شب گذشته_دوشنبه ۱۲ آذرماه_ در هنرسرای خورشید اصفهان برگزار شد، پس از اعلام برنامه‌های شهرداری برای پیشرفت موسیقی سنتی و همچنین ایجاد آشنایی با دبیرخانه جشنواره موسیقی اصفهان، که قرار است از آذر ماه سال دیگر به صورت سالیانه برگزار شود، صاحب نظران و پیشکسوتان عرصه موسیقی به سخنرانی و اجرا پرداختند.

بابک خضرایی، پژوهشگر موسیقی و نوازنده، ضمن بیان توضیحاتی پیرامون دستگاه‌های مختلف موسیقی ایرانی، با اشاره به جایگاه والای موسیقی سنتی اصفهان، گفت: این شهر نیازمند تحرک بیشتری در زمینه موسیقی است تا جایگاه ممتاز همیشگی خود را بازیابد. در موسیقی که امروز می‌شناسیم، حضور همیشگی نام اصفهان در میان دستگاه‌های دوازده گانه، نشانه اهمیت موسیقی در اصفهان است.

موسیقی اعتراضی در جهان رواج یافته است

در ادامه برنامه، محمد تقی سعیدی، موسیقیدان و خواننده، که از شاگردان تاج اصفهانی و حسن کسایی است و از چهره‌های شاخص مکتب آوازی اصفهان به شمار می‌رود، پس از آنکه به تمجید از استاد تاج اصفهانی پرداخت و او را از اثرگذارترین اهالی موسیقی ایران برشمرد، به اجرای موسیقی پرداخت.

محمدجواد کسایی، نوازنده سه تار و فرزند ارشد حسن کسایی، با تاکید بر اینکه "صدای تاج، صدای اعتراض بود" اظهار کرد: در یکی دو سده اخیر موسیقی اعتراضی در جهان بیشتر رواج یافته است. تولید ترانه‌های اعتراضی عمدتاً به دلیل بی عدالتی، نژادپرستی، جنبش‌های کارگری، معضلات زیست محیطی، جنبش‌های فمینیستی و دیگر معضلاتی است که انسان از گذشته تا کنون با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کند.

وی با بیان اینکه در کشورهای متعددی در جهان، از جمله آلمان، فلسطین و ایرلند، موسیقی و اشعار اعتراضی از قرن ۱۹ رواج یافته است، درباره تاریخچه آن در ایران افزود: اشعار اعتراضی در طول تاریخ ایران وجود داشته است؛ از اشعار فردوسی، خاقانی و نظامی تا اشعاری که در جریان جنبش مشروطه خواهی سراییده شد.

فرزند نوازنده برجسته موسیقی، پس از خواندن شعرهایی از سیف فرغانی و ادیب الممالک فراهانی، به عنوان دو نمونه از شعرهای اعتراضی در ادبیات ایران، اضافه کرد: همانطور که فراهانی در آن زمان گفت، امروز هم رخسار هنر در تمام دنیا گونه مهتاب گرفته است.

تاج؛ از انتقاد به حکومت تا دستگیری و تعهد

کسایی در ادامه به بیان پاره‌ای توضیحات پیرامون سرگذشت تاج اصفهانی پرداخت: برای اولین بار، در سال ۱۳۰۲ بود که تاج به تهران رفت و در ارکستر مرتضی محجوبی، که به همت روزنامه ناهید برگزار شده بود، شرکت کرد.

وی با بیان اینکه این کنسرت با حضور جمعی از وزیران و وکیلان حکومت آن زمان برگزار شده بود، اضافه کرد: تاج به خواندن شعری اعتراضی از فرخی یزدی پرداخت اما با جایگزین کردن کلمه «خواجه» به جای «شاه» از ایجاد دردسر و احتمال دستگیری پیشگیری کرد.

این نوازنده موسیقی، با بیان اینکه برخلاف تصور بسیاری از مردم، تصنیف مرغ سحر برای اولین بار توسط قمر الملوک وزیری خوانده نشده و استاد تاج اصفهانی آن را خوانده، افزود: تصنیف مرغ سحر که جاودانه‌ترین تصنیف است و غیر از خواص، مورد پسند عامه نیز قرار دارد، برای اولین بار در همین کنسرت و توسط تاج اصفهانی خوانده شد.

کسایی در ادامه سخنان خود درباره موسیقی اعتراضی تاج، به کنسرت او در آبادان اشاره کرد و گفت: بلیت این کنسرت اخیراً در شبکه‌های اجتماعی نیز منتشر شده است، بلیتی که روی آن نوشته شده «تاج در تاج» چرا که سینمای محل برگزاری آن کنسرت، تاج نام داشته است.

وی با بیان اینکه در این کنسرت، حسن کسایی با نی و جلیل شهناز با تار او راه همراهی می‌کردند، افزود: تاج در اینجا دو بیت از عارف قزوینی را در اشاره به زمین نفت خیز خوزستان، می‌خواند "با آنکه به روی گنج منزل داریم/بدبخت و فقیرتر ز ایرانی نیست".

فرزند حسن کسایی، ادامه می‌دهد: آن شب، تاج، شهناز و کسایی را به شهربانی فرا می‌خوانند و از آن‌ها تعهد می‌گیرند که دیگر چنین اشعاری را، که در زمانی مقارن با ملی شدن صنعت نفت تحریک آمیز است، نخوانند.

کسایی به عنوان نمونه‌ای دیگر از خوانش‌های اعتراضی تاج اصفهانی، به اجرای او در رادیو ایران اشاره کرد: در این برنامه، علاوه بر تاج، شهناز و کسایی، کریم سماوی نیز حضور داشت و به اجرای چهار نفره پرداختند.

وی افزود: پس از آنکه در این برنامه نیز تاج به خواندن اشعار اعتراضی پرداخت، بلافاصله او را به اداره امنیت وقت می‌خوانند و از او تعهد کتبی می‌گیرند که دیگر از این اشعار نخواند، چرا که مملکت آشفته است و این اشعار اعتراضی تحریک آمیز است؛ اما تاج که مردی دردآشنا و مردمی بود، از اینگونه تصنیف‌ها در عمر گرانمایه خود بسیار خواند.

بسیاری از آوازهای تاج را هنوز کسی نشنیده است

این نوازنده، در ادامه درباره آثار به جا مانده از تاج اصفهانی، اظهار کرد: باید به هر شکلی هست، صفحات گرامافون به جا مانده از استاد تاج اصغهانی منتشر شود و در اختیار دوست داران موسیقی قرار داد. آوازهای تاج را می‌توان به سه مقطع جوانی، میانسالی و کهولت تقسیم کرد؛ که دوران جوانی، دوران طلایی آواز او بود و بسیاری از صفحاتی را که از آن دوران وجود دارد، حتی اهالی موسیقی نیز نشنیده‌اند.

کسایی با بیان اینکه برگزاری چنین نشست‌هایی اتفاق مبارکی است، افزود: امیدوارم این نشست که با نام استاد تاج اصفهانی مزین شده است، سرآغازی بر برگزاری جلسات برای پرداختن به هنرمندان دیگر باشد.

وی ادامه داد: زمانی که صحبت از موسیقی اصفهان می‌شود، اکثر مردم تنها مثلث تاج، شهناز و کسایی را به خاطر می‌آورند، در حالی که ده‌ها خواننده و موسیقیدان شایسته دیگر داشتیم که باید به آثار آن‌ها نیز پرداخت و به عموم مردم معرفی کرد.

اصفهان سالن موسیقی در خور ندارد

در بخش پایانی این نشست و پیش از اجرای موسیقی توسط علی اصغر شاه‌زیدی و شهرام میرجلالی، شاه‌زیدی درباره اهمیت تاج در موسیقی اظهار کرد: اگر کسی بگوید که من یا شخص دیگری در حد استاد تاج می‌خوانیم، این انصاف نیست و اگر هم بگوییم که هیچ کس به پای استاد تاج نمی‌رسد، این به معنای کوچک شمردن خود نیست.

وی افزود: بسیاری از صداهایی که از استاد تاج شنیده‌ایم، آوازهای او در هنگام پیری، بی‌حوصلگی و بیماری بوده است؛ اما آنچه که ما شاهد بودیم این بود که به عنوان مثال، تاج را به مهمانی دعوت می‌کردند و سپس از او می‌خواستند که در همان بدحالی برای جمع بخواند؛ حال ممکن بود کسی هم صدای او را ضبط کند و بعداً آن را منتشر کند، بی توجه به اینکه در آن زمان، تاج دوران خوبی را سپری نمی‌کرد و نباید به آن اکتفا کرد.

این خواننده در پایان با بیان اینکه شهر اصفهان، سالنی در خور برای اجرای موسیقی ندارد، اضافه کرد: امیدواریم شهرداری پیشقدم شود و یک سالن آبرومند برای شهر اصفهان فراهم کند، شهری که از اقصی نقاط دنیا برای بازدید از آن می‌آیند و قطعاً باید برای هنر و موسیقی، اقدامات بهتری در آن صورت گیرد.