شمر تعزیه، بیمه امام حسین است

به گزارش ایمنا، این روزها کارگاه کوچک حاج علی مهمان زیاد دارد، جمعی که شب‌ها در لباس‌های سبز و قرمز نقش آفرینی می‌کنند، صبح‌ها گرد هم می آیند تا قصه‌هایی که سال‌ها است برای گوش دیوارهای این مغازه آشنا است بازگو کنند. جوان‌ترها حاج علی را استاد صدا می‌کنند ولی آن‌ها که گویی روزگاری را با او سپری کرده‌اند و اکنون گرد پیری بر محاسن و موهایشان نشسته است می‌خندند و می گویند "این روزها ما همش توی دست حاج علی هستیم، نمی‌زاریم کار و کاسبی کنه"

پرده کوچک راه راه آبی مسیری است میان خانه و مغازه، راه باز می‌شود و قدم میان حیاط خانه می‌گذاریم انارها حاج علی هنوز خونین نشده‌اند گویی اینک به فصل انارها نرسیده باید دل خون شوند. وارد خانه می‌شویم و به اتاق حاجی می‌رویم یک اتاق پر از تقدیرنامه و لوح تقدیر که نشان می‌دهد او عمری را پای تعزیه گذاشته است.

علی معنوی زاده، متولد سال ۱۳۲۷ است و به گفته خود در خانه‌ای چشم گشود که همه اعضای آن با تعزیه در ارتباط بودند؛ پدرش کارگردان و تهیه کننده تعزیه های گذر به گذر بوده و خودش از ۱۷ سالگی تعزیه خوان شده است؛ معنوی زاده ابتدا سرپرستی گروه نوجوانان را برعهده گرفته و از زمانی که پس از عاشورا تعزیه ۷۲ تن را با آن‌ها می‌خوانده تا اکنون بیش از ۵۰ سال است که تعزیه می خواند.

گویا بیشتر لباس قرمز به تن کرده و در نقش‌های حارث، یزید و شمر نقش آفرینی کرده است "سرمایه موافق خوانی مثل عباس، حر و امام حسین(ع) صدا و آواز است و تعزیه خوان وقتی صدای خوبی نداشته باشد مجبور است که رو به مخالف خوانی بیاورد بعضی معتقدند که نقش مخالف ثواب بیشتری دارد."

"تعذیه خوانی مشکلات خود را دارد، برای تعزیه های گذر به گذر از اول ذی القعده برای برخی از شخصیت‌ها باید دنبال تعزیه خوان باشیم، نبود تعزیه خوان مشکل امروز این حرفه است." این را معنوی می گوید و ادامه می دهد: در گذشته مردم با یک تغذیه ساده سرگرم می شدند اما الان تلویزیون هست و باید توجهشان جلب شود؛ قدیم با لباس خودمان روی صحنه می رفتیم اما امروز قیمت هر لباس به ۱۰ میلیون تومان هم می رسد.

با این حال معنوی زاده معتقد است اگر هر روز تغذیه خوانده شود باز هم مخاطب دارد.

حرف های حاج علی را در عکس هایش می توان دید، آلبوم ها را که ورق می زند تعزیه خوان ها با همان لباس های ساده ای که گفته بود، در میان مردم داستان کربلا را روایت می کنند. "اعتقادات مردم در گذشته بیشتر بود، امروز تعزیه را به عنوان یک تفریح رایگان نگاه می‌کنند اما در گذشته با آن عزاداری می‌کردند".

"نسخه‌ها" را از کیسه در می‌آورد و تا متن تعزیه های سه ساعته را نشان دهد، می گوید نسخه‌های معروفی که در تعزیه وجود دارد متعلق به میرعزا کاشی است که به احتمال زیاد شاعر دربار ناصرالدین شاه بود. "ناصرالدین شاه وقتی در فرنگ سینما و تئاتر را دید و تصمیم گرفت آن را در ایران اجرا کند اما چون روحانیت بر کشور مسلط بود نتوانست و صحنه‌های کربلا را به نمایش تبدیل کرد؛ میرعزا نسخه‌های این نمایش‌ها را نوشت، بعضی بر این باورند که حدود ۴۰۰ نسخه وجود دارد و شاه برای هر روز سال یک مجلس تعزیه داشته است. "

حاج علی نسخه تعزیه قاسم را بیشتر از بقیه نسخه‌ها دوست دارد و با اینکه معتقد است در این نسخه اشعاری وجود دارد که مخاطب و گاهی تعزیه خوان متوجه معانی آن نمی‌شود اما آن ابیات را خودش با بغض می‌خواند جایی که پسری ۱۳ ساله از عمویش اجازه می‌خواهد تا به میدان جنگ برود.

"ای که از رفعت تو چرخ مقرنس شده مات/ گل رخسار تو آینه اخیار صفات

در یم مهر تو الیاس پیمبر سائل/ خزر نوشیده ز لعل تو آب حیات

دارم امید که در پای تو قربان گردم/ زندگی کردن من بعد تو ای عم هیهات"

حاج علی هنوز بعد از ۵۰ سال با خواندن این اشعار گریه می کند، لیوان را برمی دارد و بغضش را با آب می‌خورد "به متن قاسم نقدهایی وارد شده است چون قسمتی از آن با حضور بچه‌های ازرق خنده آور می‌شود، اما نویسنده کتاب امام حسین(ع) و ایران معتقد است سراینده این اشعار هنرنمایی کرده چون میان تمام قسمت‌هایی که باعث گریه مخاطب می‌شود، قسمت قاسم و ازرق استراحتی است که به مخاطب می‌دهد."

معنوی زاده در تمام این سال ها همیشه نقش های منفی بازی کرده‌، نقش هایی که با مرور خاطراتشان لبخند می زند "یکی از محله‌های اینجا مردم ساده لوحی دارد مثلاً شب۲۱ ماه رمضان که نقش ابن ملجم را بازی می‌کردم، می‌شنیدم که خانم‌ها پشت سرم می‌گویند که خدا لعنتش کند و گاهی حتی اتفاق می‌افتاد که در مجلس بلند می‌شدند که شمر را بزنند."

به گفته معنوی زاده تعزیه های اصفهان محدود شده به نمایش های که در آن اسب دوانی شود چون مخاطب بیشتری دارد، اما این تنها مشکل تعزیه خوان ها نیست "بعضی از دولت شکایت می‌کنند که چرا تعزیه خوان‌ها را حمایت نمی‌کند؟ اما دولت چه حمایتی کند؟ وقتی این کار را دوست دارید و انجام می‌دهید کاری از دولت بر نمی‌آید. البته می گویند در تهران تعزیه خوان‌های از کار افتاده را بیمه کرده‌اند و مستمری جزئی به آن‌ها می‌دهند، ولی در اصفهان این صحبت‌ها نیست، شاید به این دلیل باشد که در تهران تعزیه خوانی یک شغل است و در اصفهان ما هر کدام در کنار شغلی که داریم تعزیه خوان شده ایم."

"اگر بیمه دولت نیستم بیمه امام حسین(ع) هستم. وقتی برای امام حسین (ع) بخوانی اصلاً صحبت پول نیست امام حسین همه چیز را ..."  دوباره بغض می کند و سخنش نا تمام می ماند؛ صبر می‌کند و باز ادامه می‌دهد "امام حسین همه چیز خود را در راه خدا داد و درست نیست که کسی برای خواندن تعزیه پول بگیرد، حتی با اینکه مداح‌ها و روضه خوان‌ها پول می گیرند مخالفم، بعضی‌ها برای امرار معاش مداحی می کنند اما کسی که عاشق و متمول است نباید پول بگیرد."

"تعذیه یک نمایش آیینی سنتی است که باید همانطور که به ما تحویل داده شده است ما به دیگران تحویل دهیم" و این کاری است که علی معنوی زاده بیش از نیم قرن انجام داده است.

گزارش از: رویا سادات مویدی- خبرنگار ایمنا