شهرستان نطنز بهشت آرمیده در کوهپایه های کرکس +عکس

به گزارش خبرنگار ایمنا از بادرود، شهر نطنز با داشتن آب و هوای منحصر به فرد و طبیعتی سحر انگیز گردشگران را به خود فرا می خواند تا این بهشت آرمیده در کوهپایه های کرکس با همه زیبایی های دلنوازش میزبان مسافران دیار نصف جهان باشد.

شهرستان نطنز در حال حاضر دارای دو بخش مرکزی و امامزاده، دو شهر نطنز و بادرود و پنج دهستان به نام‌های کرکس، طرقرود، برزرود، امامزاده و خالدآباد می‌باشد.
وجود منابع طبیعی فراوان در شهرستان نطنز زمینه ساز ایجاد پتانسیل خوبی برای جذب گردشگر در این شهرستان شده است که در زیر به ذکر گوشه ای از این آثار تاریخی پرداخته ایم.
مجموعه مسجد جامع نطنز
مسجد جامع نطنز در اصل مجموعه ای است شامل مسجد جامع، خانقاه و آرامگاه شیخ عبدالصمد، منار مسجد و چنار کهنسال دو هزار ساله.

شبستان گنبد دار مسجد متعلق به دوران دیلمی و مابقی مسجد از آثار دوران ایلخانی است.
منار مسجد با بلندی ۲۰/۳۷ متر دارای ۱۱۸ پله است و مابین سردر مسجد و سردر خانقاه بنا گردیده است.

شبستان هشت ضلعی گنبد دار در پشت سردر خانقاه قرار گرفته و آرامگاه شیخ عبدالصمد را در خود جای داده است. 
گنبد دو پوش در بالا هرمی با کاشی های آبی رنگ است و پوشش زیرین دارای مقرنس های زیبا و بی نظیری می باشد.
در قاعده آن نیز کتیبه ای گچی به خط ثلث برجسته در زمینه نقوش ریز و درشت گچبری شده قرار دارد.
سردر خانقاه دارای تزیینات کاشی کاری فراوانی است، در پشت سردر مسجد راهرویی است که مسجد را از خانقاه جدا کرده و در سمت شرقی آن شبستان گنبدخانه قرار دارد.
مسجد جامع نطنز از مساجد چهار ایوانی است 
در ضلع شرقی شبستان گنبد خانه، یک فضای دو طبقه است، یک محراب گچبری نفیس نیز در شبستان گنبدخانه قراردارد که در سال‌های دهه 40 کشف شد و به تازگی از زیرپوشش گچ بیرون آورده شده است کتیبه‌ای به خط کوفی و از زمان الجایتو می باشد. 
در وسط حیاط مسجد پایاب کم عمقی است که قنات از دورن آن عبور می کند. 

یکی از مورخان به نام آندره گدار درباره بنای مسجد جمعه نطنز که از نظر سبک معماری در نوع خود کم نظیر است و نشانه‌هایی از معماری چند دوره را در خود حفظ کرده‌است، می‌نویسد «مسجد که نسبتاً از خرابی محفوظ مانده مرکب است از یک شبستان هشت ضلعی گنبددار مشرف برصحنی که چهار ایوان دارد. اضلاع صحن را دهلیزها و نمازخانه‌های مختلف به هم متصل می‌سازد. این مسجد از سمت شمال و مشرق و جنوب محدود است به کوچه باریکی که چون به مدخل بزرگ مسجد و مقابل مناره و درگاه خانقاه می‌رسد، وسعت یافته مبدل به میدان کوچکی می‌شود. در سمت غرب ویرانه خانقاه دیده می‌شود، مسجد سه مدخل دارد، یک مدخل جنوبی و دو مدخل شمالی، مدخل‌های سمت شمال همسطح حیاط هستند، ولی مدخل جنوبی دهلیزی است که با ۱۲ پله بلند به کف راهرو مسجد می‌رسد.» 
از نقاط دیدنی مسجد، مکانی در میان صحن مسجد است که با چند پله به کانال قنات آبی می‌رسد که از زیربنای مسجد عبور می‌کند. برپهنه چندین کتیبه و سنگ نوشته در گوشه و کنار مسجد، تاریخ تعمیرات، بانیان، معماران و استادان مجرب و مشهوری که در مرمت و بازسازی این مسجد فعالیت داشته اند؛ به خوبی عنوان شده‌است.
بقعه شیخ عبدالصمد نطنزی 

بنای این بقعه با مسجد جمعه چنان مربوط و متصل است که به نظر می‌رسد مقارن یکدیگر یعنی در سال ۷۰۷ هجری ساخته شده‌اند. محور اصلی بقعه و محراب آن که با محور مسجد نزدیک به ۱۰ درجه انحراف دارد و نیز موقعیت راهرو، مقبره و دهلیز مسجد دلیل دیگری است بر آن که هر دو بنا در یک زمان ساخته شده‌اند. گنبد این بقعه هرمی شکل و هشت ضلعی است. 
براساس لوحه‌ای در بقعه شیخ عبدالصمد، ساخت این بقعه به اسماعیل بنای اصفهانی نسبت داده شده‌است. در راهرو مشترک مسجد و مقبره شیخ عبدالصمد سر در مخصوصی برای خانقاه ساخته شده که کتیبه آجری آن به خط ثلث برجسته به خوبی قابل خواندن است. 
عصمت پناه صالحه خدیجه سلطان بنت شمس طلا در سنه ۱۰۴۵ و این اثر خیر از او باقی ماند. 
قسمتی از بالای محراب آرامگاه شیخ عبدالصمد هم اکنون در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود، قسمت‌هایی از این محراب در اواخر قرن گذشته به سرقت رفته بود.
گنبد باز 

گنبدی است بر قله کوهی کم ارتفاع مشرف به شهر،بر فراز يکى از کوه‌هاى رشته کوه کرکس در جنوب غربى شهر نطنز، گنبدى قرار دارد که از دور به شکل بنايى کوچک با روزنه‌هايى چند، به نظر مى‌رسد و به گنبد باز معروف است. 
اين ساختمان گوهرى است در گنجينهٔ هنر معمارى ايران‌زمين که متأسفانه تاکنون ناشناخته مانده است و بايد مورد توجه کافى قرار گيرد و نسبت به تعمير و نگهدارى آن، اقدام سريعى معمول گردد. طراحى اين بنا، از نظر محاسبات فنى بسيار ماهرانه و از نظر تزئينات بى‌نهايت زيبا است. راه دستيابى به گنبد باز، همان دره‌‌هاى سنگلاخى پيرامون آن است.  

در کتاب تاریخ زندگانی شاه عباس اول درباره چگونگی ساخت این گنبد چنین آمده‌است« در سال ۱۰۰۱ ق که شاه عباس به اردستان و نطنز رفته بود، یکی از بازها که مورد توجه شاه بود و به "بازلوند" شهرت داشت در جنگ با عقابی زخمی شد و پس از چندی مرد و موجب ملال خاطر شاه عباس شد... و در حین توجه، اشاره شد براین موجب صادر گشت که  نجم الدین محمود بیک حاکم نطنز در مقامی مرتفع عمارت عالیه‌ای جهت دفن باز طرح اندازد... و وی اطاعت حکم نمود و برقله کوهی رفیع (در همان مکان که عقاب، باز را صید کرده بود) گنبدی عالی طرح افکند و در عرض اندک زمان به اهتمام او به اتمام رسید... و اگر کسی ملاحظه آن عالی بنا بنماید، می‌داند که چه زحمت در اتمام آن بنا رفته و چه مبلغ زر در آنجا خرج شده... و مصالح آن تمامی از شهر نطنز برقله آن کوه که یک فرسنگ است به پشت آدمی برده‌اند...» 
البته محققان و کارشناسان این داستان را یک داستان ساختگی دانسته و بر این باورند که نوع معماری و فرم این بنا بیشتر به آتشکده های نشانه شبیه است که برای برافروختن آتش به منظور هدایت کاروان‌ها مورد استفاده قرار می گرفته اند و اگر ساخت و سازهایی هم در زمان صفویه انجام شده در واقع مرمت و بازسازی این بنا بوده که به نام باز شاه تمام شده است.
چهارتاقی آتشکده نطنز 
آتشکده نطنز از آتشکده های چهاتاقی است که قدمت آن را به دوران ساسانیان نسبت می‌دهند.

این بنا که کاربری نجومی و تقویمی نیز داشته، در کوچه پشت مسجد جامع نطنز در باغی موسوم به باغ امام جمعه قرار دارد.
در حال حاضر توسط خانه های خالی از سکنه اطراف احاطه شده و چون مسوولین مربوطه در آن را برای هر کسی باز نمی کنند، راه رسیدن به آن دشوار و از داخل باغ‌ها است، البته از روی بام خانه ها می‌توان فقط به قسمت بالایی آن نزدیک شد.
از بالای بام مسجد جامع و همچنین از کنار مسجد به راحتی می‌توان بقایای گنبد فرو ریخته آن را دید.
بقایای بنای چهارتاقی بر روی سکویی به ارتفاع حدود ۵/۲ متر از زمین قرار گرفته است.
بر روی آن در قسمت سـاقه گنبد، گوشواره قرار گرفته است، سالم ترین قسمت بنا ضلع جنوبی آن است که در آنجا دو گوشواره از چهارتاق، و یکی از تاق‌های چهارگانه باقی مانده.
مصالح به کار رفته در این بنا از قلوه سنگ رودخانه ای و ملات گچ و خاک می باشد.
آثار موریانه حاکی از حمله آنها به الوارها است که با از میان رفتن الوارها، بر اثر تکان زلزله گنبد تخریب شده است.
احتمالا این آثار رنگ آمیزی متعلق به دوره های بعدی بوده که آتشکده کاربرد اولیه خود را از دست داده بوده است.
در واقع شاید بتوان گفت مربوط به زمانی است که مسجد دوره آل بویه در نزدیکی آن ساخته شد، نزدیک بودن آتشکده و مسجد حاکی از آن است که مسجد در اراضی آتشکده ساخته شده است.
کاروانسرای ابوالمعالی یا قلعه کوهاب

این کاروانسرا بصورت چهار ایوانی چهارگوش است، مساحت آن سه هزار و  ۹۶۲ متر مربع است و دارای ۲۳ اتاق می باشد.
این بنا در زمان شاه عباس اول توسط میر ابوالمعالی برزرودی نطنزی، یکی از امرای مقرب دربار ساخته شد.
کاروانسرا دارای جلوخان و سردری با کتیبه سنگی به خط ثلث است که تاریخ ۱۰۲۹ بر آن حک شده و متاسفانه قسمتی از آن از بین رفته است.
گنبد سید واقف 

برج مرتفع هشت ضلعی است بر فراز یک تپه سنگی در ابتدای افوشته، این بنا دارای گنبد دو پوش فیروزه فام است که در کتیبه ساقه گنبد به خط کوفی بنایی عبارات «لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله » نقش شده است.
بقعه دارای در چوبی منبت کاری نفیسی است و یک لوح هلالی در بالای آن قرار دارد، البته در جلوی این در یک در آهنی کار گذاشته اند.
در زیر این گنبد دخمه ای است که آرامگاه اصلی در آن قرار دارد و درون بقعه فقط صندوق چوبی منبت کاری شده ای به عنوان ضریح قرار دارد.
این بنا توسط سید حسن حسینی نطنزی ملقب به تاج الدین ، از بزرگان افوشته در قرن نهم بنا شده است.
قلعه باغباد 
این قلعه در پیرامون گنبد سید واقف قرار دارد و دارای حصار قدیمی خشتی است، اینکه قلعه در چه زمانی ساخته شده مشخص نیست و در وقفنامه سید واقف نیز نامی از آن برده نشده
دژ جنگی باغباد را تیرداد اشکانی (اشک دوم) در سر راه نسـا و مروشاهجان ساخت و در آن جشن و آئینی برپا کرد که به جشن باغباد معروف بود. 
بقعه بابا شیخ علی
در دامنه شرقی تپه قلعه باغباد بقعه ای کوچک قرار دارد که آرامگاه باباشیخ علی عارف بلند پایه و هم عصر سید واقف است.
ساختمانی هشت گوش است بلندی بقعه نیز ۲۵/۳ متر است. پیرامون این بنا قبرستانی بوده که در دوره پهلوی از بین رفته.
مسجد باغباد

در مقابل دیوار شرقی قلعه باغباد، کوچه ای است که با شیبی ملایم به داخل افوشته می رود. 
در ابتدای این کوچه مسجد کوچکی وجود دارد که در حدود سال ۱۳۲۶ شمسی به بعد مورد تعمیر اساسی قرار گرفته و بار دیگر در سال۱۳۴۴ نیز تعمیراتی در ان انجام شده است. 
بنای مسجد از خشت، آجر و گچ است و تزئیناتی ندارد. 
در هنگام تعمیرات در حیاط مسجد چند قبر پیدا کردند که یکی از آنها دارای سنگ‌نبشته با تاریخ ۱۱۶۷ ق بود و این سنگ رابه دیوار نصب نمودند. 
شبستان مسجد یک گنبدخانه چهارگوش بدون ستون است که در سمت شمال شرقی به اتاقی متصل است.
در فضای میان این مسجد و دیوار قلعه باغباد در سالهای گذشته قبر هایی پیدا شد و احتمال می رود که اینجا نیز قبرستانی بوده است. مجموعه مرکزی افوشته
این مجموعه شامل مسجد جامع، حسینیه، جایگاه هیئت، سردر خانقاه، آب انبار، سورگاه، حمام، شربت‌خانه است. 
سردر خانقاه سید واقف
سید واقف در سال ۸۴۹ خانه ای برای خود در افوشته بنا کرد و در سال ۸۵۷ به هنگام وقف تمام دارایی خود، آن خانه را نیز به نام خانقاه وقف نمود، البته پیش از وقف کردن نیز این خانه به بیت السیاده معروف بوده است. 
خانقاه دارای دو حیاط بوده و باغ هایی در سمت شمال غربی ، اما امروزه از آنها خبری نیست و از این خانقاه فقط سردری زیبا باقی مانده است.
سه جبهه داخل آن از کاشی‌های معرق با نقش های گوناگون پوشیده شده و در سه طرف ایوان کتیبه کمربندی به عرض ۷۰ سانتیمتر در زمینه لاجوردی به خط ثلث سفید است.
سقف این سردر بسیار بلند و از نوع تاق ضربی آجری با مقرنس های گچی بوده است.
به گفته سالمندانی که ناظر خراب کردن این سقف بوده اند، پس از کاشی های کتیبه، دیوار سه طرف ایوان دارای تزئینات کاشی معرق نقش دار به بلندی ۵/۲ متر بوده است و امروزه فقط قسمت هایی از آن دیده می شود. 
حسینیه افوشته 
این بنای چهارگوش در حدود ۸۳۵ متر مربع مساحت دارد.
این بنا بصورت میدانی است که مسجد و سردر خانقاه و آب انبار و بنای معروف به سورگاه در اطراف آن تشکیل یک بافت شهری کوچک می داده است. 
در وسط میدان تختگاهی است و در اطراف بنا غرفه هایی هرکدام مربوط به یک طایفه یا یک خانوده است و چند نخل چوبی مربوط به محله ها و طایفه های مختلف نیز در این حسینیه قرار دارد.
این بنا قبلا یک طبقه بوده است . به مرور زمان ستون ها و پی های صفه ها به ویرانی می رفت تا اینکه در سال ۱۳۴۶ مورد تعمیر اسای قرار گرفت و در سال ۱۳۴۸ چادر بزرگی برای ایجاد سقف در این مکان تهیه شد. 
سپس در سال ۱۳۶۴ مت شمال غربی دو طبقه شد و در سال ۱۳۶۷ سه طرف دیگر هم در طی ۹۱ روز دو طبقه شد. 
آب انبار افوشته 
آب انبار در پشت حسینیه و مقابل ورودی غربی آن است و با فاصله خیلی کمی از سردر خانقاه قرار گرفته است.
سردر آب انبار با تاق رومی به بلندی ۴/۸ متر و عرض دهانه پنج متر است که در دو طرف آن دو سکو از جنس سنگ مرمر قرار دارد.
بالای کاشی کاری های سه جبهه به فاصله تقریبی ۱۰ سانتیمتر یک کتیبه کاشی کمربندیآغاز می شود که سه جبهه را دور می زند ولی بخش غربی آن فرو ریخته است.
صنایع دستی
یکی از صنایع موجود در مرکز نطنز چینی آن است که هنوز به روش دستی تولید می‌گردد، همچنین یکی دیگر از مشاغل گذشته نطنز حلاجی یا همان پارچه بافیست، که هنوز بعضی از این دستگاه‌های قدیمی موجود می‌باشد. 
ریسندگی و قالی بافی یکی دیگر از کارهای دستی مناطق نطنز است که دومی یعنی قالی بافی آن هنور در روستاها رایج بوده و تولیدات آن به بازار فرش کاشان گسیل می‌گردد، شیلونگری یکی از کارهای قدیمی موجود در بازار نطنز بوده. 
بازار شهر نطنز شامل دو قسمت می‌باشد که محله قدیمی آن که به پشت بازار معروف است روزگاری بازار قصبه مرکزی نطنز بوده، که در آن آهنگری، شیلونگری(قفلسازی)، نجاری و خراطی از کارهای متداول آن عصر بوده، که تا چند سالی پیش پیرمردهای بازمانده از آن دوران هم چنان در آن کار می‌کردند./