مقدمه ورود به موضوع چیستی علم

در روزگار كنوني ما، به علم اهميت زيادي داده مي شود. صاحبان قدرت و صاحبان نفوذ اهل علم هستند و سهم عمده اي از نيروي انساني و اعتبارات روز مره زندگي غالب مردم و حكومت ها صرف علم و علم و آموزي و پيشرفت علم مي شود. علم يك بازوي قوي جهت پيشرفت و آباداني ملت هاست و هر ملت و حكومتي قصد دارد تا با تلاش و جهاد خود مرز هاي علم را قدري جا به جا كند. صحبت كردن در باره علم و جايگاه و تاثيرات آن و احتمالا آفت هاي آن در جوامع و حكومت ها و تمدن هاي بشري در گذشته و حال و آينده بحثي مفصل و البته لازم و ضروري است. اما هدف و رويكرد ما در اين نوشتار بررسي موضوع فوق نيست. منظور ما در اين نوشتار بررسي جنبه اي ديگر و البته متفاوت از موضوع گسترده علم است. بحثي كه شايد در موارد ذكر شده در بالا كمتر توجهي به آن شود و البته شايد آن چنان لازم نباشد كه آن را به صورتي مفصل بررسي و تبيين كرد و بدون دانستن آن باز هم ماشين علم خواهد توانست مسافران خود را به مقصد رساند.
يكي از جنبه هاي متفاوت و البته جالب و بحث برانگيز علم، چيستي علم است. علم هم همانند همه مفاهيم و موضوعات مورد مطالعه ديگر، براي خود داراي ماهيت و چيستي است كه بحث درباره ماهيت علم و موضوعات مربوط به آن در شاخه هايي با عنوان چيستي علم و يا شناخت شناسي مطرح مي شوند.
شايد شما هم برايتان اتفاق افتاده باشد كه در بعضي از همايش ها و يا گزارش ها و يا حتي تبليغات بازرگاني با عباراتي از قبيل" اين مطلب به طور علمي ثابت شده است..." و يا " علم جديد هم اين موضوع را تاييد كرده است .. " مواجه شده ايد كه صاحبان آن براي ارائه تاييد متقن و محكمي بر كار و محصول خود عبارت "علمي بودن" را ضميمه آن مي كنند و احتمالا همين عبارت نقطه دلگرمي و احساس امنيت مخاطبان نسبت به آن محصول يا نتيجه خواهد بود.
اما به راستي علم چيست؟
چه هنگام مجازيم به يك نظريه، فرضيه، قانون و يا تحقيق و پژوهش عنوان علمي بودن را جهت تصديق آن نسبت دهيم؟
روش هاي علمي كدامند؟
نظريه ها و قوانيني كه ما در زندگي خود و علوم پايه و علوم انساني و روانشناسي و ديگر علوم پذيرفته ايم بر اساس كدام روش هاي علمي و با چه پيش فرض هايي به دست آمده اند؟
این پیش فرض ها تا چه مقدار از نظر عقلی پذیرفته شده هستند؟
آیا روش علمی اثبات همین پیش فرضهای استفاده شده در علوم همان روشی است که در بقیه علوم استفاده شده است و به دوری باطل منتج می شود و یا از راه های عقلی دیگر اثبات می شوند؟
كدام روش هاي علمي صحيح هستند و كدام يك از آن ها داراي ايراد منطقي هستند؟
آيا علم و روش هاي علمي مي توانند به ما ديدي واقعي و حقيقي از جهان و اجتماع پيرامون ما بدهد؟
با روش هاي علمي موجود و شناخته شده در مكاتب فلسفي علم شناسي تا چه مقدار مي توانيم جهان پيرامون خود را بشناسيم و كدام روش هاي علمي در اين شناخت پيش تازترند؟
و ...
اينها سوالاتي هستند كه در بحث چيستي علم مطرح مي شوند و لازم است به عنوان پيش زمينه اي لازم و نه ضروري در فرآيند مطالعه علوم بدان ها توجه كرد. البته همه كساني كه در زمينه هاي علمي (چه انساني چه پايه و چه هر چه) فعاليت دارند لازم نيست در اين زمينه ورود پيدا كنند و فقط به كساني توصيه مي شود در اين موضوعات سير كنند كه يا احساس نياز وافري مي كنند و يا احساس علاقه دو چندان و يا اينكه به هر دليلي فكر مي كنند ورود در اين مباحث براي آنها مفيد است.
چرا كه همه افرادي كه اتومبيل سواري مي كنند لازم نيست از جزييات و روش كار موتور اتومبيل اطلاعات و تخصص داشته باشند و البته اين امر هم غير ممكن هست. اگر چه اگر هر راننده اي تا حدي با اين فنون آشنا باشد هم بهتر از اتومبيل استفاده مي كند و هم موقع رويارويي با مشكالات احتمالي مي تواند در باره آن اظهار نظر كند و هر چه اين اطلاعات و تحصصش بيشتر باشد براي او مفيد تر خواهد بود و كلا رانندگي براي او لذت ديگري دارد. بحث درباره چيستي علم و روش هاي علمي براي دانش پژوهان رشته ها و شاخه هاي مختلف به همين سان است. لازم و ضروري نيست ولي اگر به آنها تسلط نسبي داشته باشيد و در فرآيند مطالعه و پژوهش خود آن ها را در گوشه اي از ذهن خود قرار داده باشيد در كل رانندگي با لذتي خواهيد داشت!