به گزارش خبرگزاری ایمنا، وقتی اسم کاریکاتور میآید، شاید همه ذهنشان به سمت عکسهایی با نقاشی افرادی با دماغ یا گوش بزرگ یا لبهای برجسته میرود، نقاشیهایی که رنگآمیزی خاص یا طراحی خاصتری دارند؛ اما واقعیت کاریکاتور فراتر از اینهاست. شاید در نگاه اول یک عکس خندهدار باشد؛ اما رسالت کاریکاتور، جایی است که هنر در خدمت اخلاق و انسانیت میآید، جایی که تصویر، بهجای سرگرمی، تبدیل به زبانی برای نقد اجتماعی میشود. کاریکاتور، اگر درست فهمیده و به جا استفاده شود، نباید فقط ابزاری برای خنداندن باشد و باید رسانهای اندیشهمحور باشد که بتواند با کمترین کلمات و بیشترین ایجاز، حرفهایی عمیق و گاه تلخ را به مخاطب منتقل کند.
در جهانی که حجم انبوهی از پیامها، تصاویر و محتواهای زودگذر هر روز از مقابل چشم مخاطب عبور میکند، کاریکاتور باید این قابلیت را داشته باشد که مخاطب را متوقف کند؛ او را وادار به مکث، فکرکردن و بازنگری در بدیهیات کند. خندهای که از دل یک کاریکاتور جدی بیرون میآید، خندهای ساده و بیدغدغه نیست؛ لبخندی است که با خود پرسش میآورد، بغض میسازد و ذهن را به چالش میکشد. به همین دلیل است که کاریکاتور، بیش از آنکه یک ژانر تصویری باشد، یک موضعگیری فکری است؛ موضعی که معمولاً در برابر قدرت، انحراف، بیعدالتی و فراموشی مسئولیتها شکل میگیرد.
کاریکاتوریست در چنین نگاهی، یک طراح یا نقاش نیست و تولیدکننده پیام است. او با انتخاب سوژه، اغراقهای حسابشده، شلوغی یا خلوتی تصویر و حتی حذف یا برجستهسازی جزئیات، جهان اطراف خود را تفسیر میکند. این تفسیر میتواند متوجه طبقات فرادست، تصمیمگیران، ساختارهای معیوب یا رفتارهای تکرارشوندهای باشد که زندگی جمعی را تحتتأثیر قرار میدهد. از این منظر، کاریکاتور آیینهای از جامعه و ابزاری برای نقد آن است؛ آیینهای که گاهی تصویر را آنقدر بزرگ و واضح نشان میدهد که دیگر نتوان از کنار آن بیتفاوت عبور کرد.
نمایشگاه انفرادی «کارِتون را با ویرایش و پیرایش ارتقا دهید» با نمایش ۵۰ کارتون از محمدحسین نیرومند، در گالری خانه حوزه هنری برگزار شد؛ نمایشگاهی که فرصتی دوباره برای بازنگری درباره رسالت کاریکاتور است.
محمدحسین نیرومند، کاریکاتوریست کشورمان، در گفتوگو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به برگزاری نمایشگاه انفرادی «کارِتون را با ویرایش و پیرایش ارتقا دهید» اظهار میکند: این نمایشگاه در واقع حاصل ویرایش و بازنگری آثار گذشته من است. همانطور که در مقدمه نمایشگاه هم نوشتهام، احساس کردم در طول حدود ۴۰ سال فعالیت حرفهای، ایدههایی داشتهام که همچنان ایدههای خوبی هستند، اما نیاز دارند دوباره بازاجرا شوند؛ چراکه طبیعتاً هر هنرمندی با گذر زمان ارتقا پیدا میکند، کیفیت بصری آثارش بهتر میشود و شناختش از جهان پیرامون افزونتر میشود.
وی میافزاید: به همین دلیل احساس کردم زمان آن رسیده است که یک بازنگری جدی نسبت به کارهای گذشتهام داشته باشم. حدود ۸۰ درصد آثار این نمایشگاه، پیشتر خلق شده بودند، اما در بازاجرای آنها تلاش کردم از نظر فنی و هنری کیفیت آثار را ارتقا دهم و آنها را به دنیای فکری امروز خودم نزدیکتر کنم. همچنین سعی کردم عنصر کلیدی «خنده» را با استفاده از تکنیکهایی که امروز بهتر میشناسم، پررنگتر در آثارم حاضر کنم.
این کاریکاتوریست با اشاره به فرآیند شکلگیری ایدهها تصریح میکند: وقتی این نمایشگاه را آغاز کردم، متوجه شدم که از دل همین آثار میتوان ایدههای تازهتری هم استخراج کرد و برخی از کارها واقعاً ظرفیت ارتقا دارند. به همین دلیل تلاش کردم این اتفاق رخ دهد. تاریخهایی که ذیل آثار درج شده، مربوط به زمان شکلگیری ایدههاست و نشان میدهد هر ایده در چه شرایط اجتماعی به ذهن من رسیده است.
نیرومند ادامه میدهد: من بهعنوان کسی که اعتقاد قلبی به نظام جمهوری اسلامی دارم، در مقاطعی احساس کردم انحرافهایی در حال شکلگیری است و تلاش کردم با زبان نقد و طنز، نسبت به این مسائل هشدار بدهم. به همین دلیل این آثار متعلق به یک زمان خاص نیستند؛ بلکه کارهایی هستند که میتوان آنها را در دورههای مختلف بازخوانی کرد، چراکه این انحرافات و مسائل، متأسفانه تکرار میشوند.
وی با بیان اینکه این آثار طی سالهای مختلف در نمایشگاههای گوناگون ارائه شدهاند، میگوید: این مجموعه در واقع یک بازه زمانی نزدیک به ۳۰ سال از فعالیت من را پوشش میدهد. برخی آثار متعلق به سالهای دور است و برخی دیگر حاصل ایدههاییاند که در جریان بازنگری آثار قدیمی و حتی در همین سال به ذهنم رسیدهاند.
این کاریکاتوریست در بخش دیگری از سخنانش با انتقاد از ضعف حمایت فرهنگی تأکید میکند: یکی از مشکلات جدی ما، عدم حمایت از تولیدکننده پیام است. وظیفه من تولید پیام است، اما جایی باید این پیام منتشر شود و به دست مخاطب برسد؛ ما در این بخش دچار ضعف جدی هستیم و سیستم فرهنگی قدرتمندی برای انتشار و بازنشر آثار وجود ندارد؛ چه در نشریات، چه در فضای مجازی و چه در سایر بسترهای فرهنگی.
نیرومند میافزاید: در این زمینه حتی سادهترین حمایتها نیز انجام نمیشود؛ در حالی که اگر قرار است این پیامها به مخاطب اصلی خود برسد، باید یک سیستم منسجم برای افزایش دامنه مخاطبان وجود داشته باشد. این یکی از خلاءهای جدی حوزه فرهنگ ماست.
وی خاطرنشان میکند: طنز به طور ذاتی باید متوجه طبقات فرادست باشد، نه فرودستان جامعه. نقد در کاریکاتور باید متوجه کسانی باشد که مقدرات اقتصادی، فرهنگی و سیاسی جامعه را در اختیار دارند، اما در انجام مسئولیتهای خود کوتاهی میکنند. نگاه انتقادی آثار من نیز دقیقاً ناظر به همین مسئله است.
فرم در خدمت یک حرف عمیق
همچنین، وحید جلیلی قائم مقام رئیس سازمان صدا و سیما در گفتوگو با خبرنگار ایمنا، به تمجید آثار محمدحسین نیرومند پرداخت و اظهار میکند: نیرومند از بیش از سی سال است که آثاری متفاوت و ممتاز خلق میکند؛ آثاری که در آنها فرم در خدمت یک حرف عمیق قرار میگیرد.
وی در ادامه با تأکید بر قابلیتهای رسانهای کاریکاتور، این هنر را به یک «هنر مادر» تشبیه کرد که میتواند الهامبخش شاعر، نقاش، داستاننویس و طنزپرداز باشد و میافزاید: کارهای نیرومند از قدیم، آثار متفاوت و ممتازی بود. من از ۳۰ سال پیش کارهای او را دنبال میکردم. او بر کارش مسلط است که عمق آثارش نشان از عمق تفکرش دارد.
قائم مقام رئیس سازمان صدا و سیما در ادامه میگوید: کاریکاتور قابلیت خیلی بالایی برای استفاده در شاخههای مختلف رسانهای و هنری دارد. شاید این تعبیر اغراق باشد، اما به یک معنا شاید بتوانیم بگوییم کاریکاتور در حد خودش یک «هنر مادر» است؛ یعنی بسیاری از هنرهای دیگر میتوانند از آن الهام بگیرند.
جلیلی در پایان بیان میکند: این نمایشگاه نیز مانند بقیه آثار این هنرمند، تراز بالای نیرومند را نشان میدهد. کاریکاتور یک چرخش در هنر است که کمتر به آن توجه میشود.
ویژگی این کارها لبخند همراه با بغض است
بهرام عظیمی، گرافیست و کارتونیست مطرح کشورمان نیز در گفتوگو با خبرنگار ایمنا، درباره نمایشگاه آثار محمدحسین نیرومند اظهار میکند: من از سال ۷۰ محمدحسین نیرومند را میشناسم و سالها با او همکار بودهام؛ بنابراین یک سابقه ذهنی مشخص از تفکرات، برخوردها و آثار قدیمی او در ذهنم وجود داشت. با این پیشفرض به نمایشگاه آمدم، اما واقعیت این است که وقتی آثار را دیدم، شاید حدود ۹۰ درصد آنها را تا به حال ندیده بودم و این موضوع برای من بسیار جالب و غافلگیرکننده بود.
وی میافزاید: حجم کارها زیاد است و تنوع آثار بسیار بالاست. نیرومند کارتونیستی است که میتوان جلوی هر اثرش چند دقیقه ایستاد، فکر کرد و با آن ارتباط گرفت و این ویژگی بسیار جذاب است. آثار او کمی با کارتونهای رایج تفاوت دارد؛ چراکه بسیاری از نمایشگاهها بهگونهای هستند که مخاطب مقابل تابلو میایستد، میخندد و بهسرعت عبور میکند، اما اینجا چنین چیزی ممکن نیست.
این هنرمند ادامه میدهد: کارهای نیرومند معمولاً شلوغ هستند؛ در آثار او بهندرت با یک شخصیت یا یک کاراکتر تنها مواجه میشوید. اغلب یک مسئول، یک جمعیت، مردم یا یک فضای کاری گسترده در تصویر حضور دارد. به همین دلیل نمیتوان با یک نگاه سریع همه چیز را فهمید. همین پیچیدگی باعث میشود مخاطب مکث کند و بیشتر در اثر تأمل داشته باشد.
عظیمی با اشاره به توضیحاتی که در کنار برخی آثار نمایشگاه درج شده است، میگوید: یکی از کارهای بسیار هوشمندانه این نمایشگاه، نوشتههایی است که در کنار هر اثر آمده است. معمولاً وقتی به نمایشگاهی میرویم، دوست داریم از هنرمند بپرسیم ایده این اثر چه بوده، چرا این اتفاق افتاده یا چرا شخصیتها شبیه هم هستند. اینجا هنرمند خیلی ساده و شفاف کنار اثر توضیح داده که چرا چنین تصمیمی گرفته و این موضوع برای مخاطب بسیار کمککننده است.
این گرافیست مطرح خاطرنشان میکند: این نمایشگاه واقعاً برای دانشجویان، جوانان و کسانی که میخواهند در آینده وارد عرصه هنر شوند، بسیار مناسب است. نه فقط برای کاریکاتوریست شدن، بلکه برای هر شاخهای از هنر نکات آموزنده فراوانی در آن وجود دارد.
عظیمی در پایان تأکید میکند: کارهای آقای نیرومند شاید خندهدار به معنای رایج نباشد، اما تأثیرگذاری بالایی دارد؛ لبخندی همراه با بغض ایجاد میکند. آثار ایشان پر از تفکر است. به نظر من، ایشان کارتونیستی منحصربهفرد هستند و واقعاً جای این سوال وجود دارد که چرا آنطور که باید به دنیا معرفی نشدهاند. در همین نمایشگاه، دستکم ده اثر وجود دارد که اگر امروز در جشنوارههای بینالمللی کارتون شرکت داده شود، در بدترین حالت جایزه سوم را میگیرد. اینها آثار قدرتمندی هستند که کاملاً مشخص است با تفکر خلق شدهاند، نه برای ادا درآوردن یا جلب توجه. من شخصاً بعد از مدتها با دیدن این نمایشگاه لذت بردم و خوشحالم که دوباره پای کارتون ایستادم.
به گزارش ایمنا، نمایشگاه «کارِتون را با ویرایش و پیرایش ارتقا دهید» بیش از آنکه یک رویدادنمایشی باشد، مواجههای جدی با کاریکاتور بهعنوان رسانهای اندیشهمحور و مسئولیتپذیر است. مجموعه ۵۰ اثر ارائهشده توسط نیرومند، مخاطب را وارد جهانی میکند که در آن خنده، هدف نهایی نیست و راهی است برای رسیدن به تأمل و پرسشگری. این آثار با شوخیهای زودگذر و تصویرسازیهای چندلایه و موقعیتهای آشنا، مخاطب را وادار به مکث و بازخوانی واقعیتهای پیرامون خود میکند.
ویژگی برجسته این نمایشگاه، پیوند تجربه چند دهه فعالیت هنری با بازنگری آگاهانه و نقادانه است؛ بازنگریای که نشان میدهد کاریکاتور میتواند همزمان ریشه در گذشته داشته باشد و نسبت به امروز حساس و زنده باقی بماند. در این میان، تمرکز آثار بر نقد انحرافات و طبقه فرادست، به نمایشگاه هویتی اجتماعی میبخشد و آن را از سطح سرگرمی فراتر میبرد.
از منظر هنری، این مجموعه نشانه ظرفیت مغفولمانده کاریکاتور در فضای فرهنگی کشور است؛ هنری که اگر بهدرستی دیده و حمایت شود، میتواند نقشی مؤثر در آگاهیبخشی و گفتوگوی اجتماعی ایفا کند. نمایشگاه نیرومند، نمونهای موفق از هنری است که «فرم» را در خدمت «حرف» قرار میدهد و لبخندی میسازد که همزمان با خود اندیشه به همراه دارد.
نظر شما