به گزارش خبرگزاری ایمنا از فارس، پاییز این فصل ۹۰ روزه با غروب واپسین روزش به پایان میرسد اما دلانگیزی رنگهای متنوع طبیعت و نسیم خُنکش دل کندن از آن را دشوار میکند؛ نشانه این وداع طولانیترین شب سال است که آن را «یلدا» مینامیم و در گذشته شب چله خوانده میشد.
یلدا آئینی کهن با ریشههایی به عمق تاریخ باستان است، مردمان روزگار گذشته که زندگیشان با کشاورزی گره خورده بود، بیش از هرکس دیگری با گردش فصلها و دگرگونیهای طبیعت هماهنگ بودند.
برای آنها کوتاهی و بلندی روز و شب، حرکت ستارگان و شدت تابش خورشید معنایی ویژه داشت، در آئین مهرپرستی، یلدا جشن زایش خورشید بود، خورشیدی که افزایش روشناییاش نماد خیر و نبودنش نشانه تاریکی و اهریمن به شمار میرفت.
با پایان پاییز و گذر از شب یلدا، روزها اندکاندک بلندتر و شبها کوتاهتر میشود، همین تغییر نویدبخش دیدار بیشتر خورشید و نمادی از پیروزی روشنایی بر تاریکی است، برخی آخرین روز پاییز را نحس میدانستند و گروهی دیگر آن را «خُرمروز» مینامیدند.
شب یلدا در استان فارس بهویژه شهر شیراز، حالوهوایی متفاوت و شاعرانه دارد، شهری که زادگاه حافظ و سعدی است و بلندترین شب سال را با شعرخوانی و فال حافظ رنگینتر میکند.
خانوادههای شیرازی در این شب گرد هم میآیند، سفرهای از هندوانه، انار، کدو و آجیل میگسترانند و بزرگترها قصههای کهن را برای کودکان روایت میکنند، در خانههای قدیمی شیراز یلدا فرصتی برای زنده کردن میراث فرهنگی و پیوند نسلها است و فال حافظ جایگاهی ویژه دارد.
بسیاری باور دارند که دیوان حافظ در این شب، راهنمای دلهاست و موسیقی محلی و نغمههای سنتی نیز در برخی خانوادهها همراه با شعرخوانی اجرا میشود و فضای شب را گرمتر میکند.
در روستاهای اطراف فارس، آئینهای یلدا رنگ و بوی محلی بیشتری دارد؛ از پختن غذاهای سنتی گرفته تا گردهماییهای بزرگ خانوادگی که تا سپیدهدم ادامه دارد، این شب برای مردم فارس نهتنها یادآور طولانیترین شب سال بلکه نمادی از ماندگاری فرهنگ و آئینهای ایرانی است.
مردم این شهر زمستان را به سه بخش تقسیم میکنند چله بزرگ که از آغاز دی تا دهم بهمن است، چله کوچک از دهم بهمن تا اول اسفند و چله پیرزن که از اول تا پایان اسفند را شامل میشود؛ از همین رو است که شب آغاز زمستان را «شب چله» میخوانند.
حافظخوانی، رسم جداییناپذیر یلدا در شیراز تُفال به دیوان حافظ بخش جدانشدنی این شب است؛ بزرگ مجلس غزلی را برای هریک از حاضران میگشاید و اهل خانه با نیتی در دل، به شعر و آرزوهایشان میاندیشند؛ شاهنامهخوانی و قصهگویی نیز در کنار موسیقی، گفتوگو و خاطرهگویی، فضای شب را گرمتر میکند.
یلدا در شهری که عطر بهارنارنج و صدای حافظ در کوچههایش جاری است، تنها بلندترین شب سال نیست شبی است که خانوادهها گرد سفرهای از انار و هندوانه مینشینند، دیوان حافظ گشوده میشود و غزلهای جاودان او چراغ دلها را روشن میکند. در این شب آئینهای ماندگار ایرانی با مهر و شعر در هم میآمیزند.
پاسداشت یلدا نباید تنها به انتشار تصاویر در فضای مجازی محدود شود؛ بلکه لازم است به محتوای این آئین، پیام امید و تجربههای نیاکان نیز توجه شود این میراث فرهنگی، سرمایهای برای تقویت همبستگی و شادی در جامعه است
سفره یلدا همچون نوروز با آینه و شمع، گلهای نرگس خوشعطر شیراز و اسپند بر آتش برای دور کردن پلیدیها گسترده میشود؛ هندوانه، آجیل، خرمالو و دیگر خوراکیها مهمان این سفرهاند.
برخی برای گرهگشایی از مشکلات، آجیل مشکلگشا را با دعا بر سر سفره میگذارند، خوراکیهایی همچون خرما، رنگینک، ارده و شیره نیز جایگاهی ویژه دارند؛ ارده حلوایی از کنجد و افزودنیهای گرم است که در زرقان تهیه میشود و همراه با شیره انگور، تعادلی میان طبع گرم و سرد ایجاد میکند.
در باورهای کهن، مزاج انسان در شب یلدا تغییر میکند، از این رو خوراکیها برای دو طبع سرد و گرم آماده میشوند. شیرازیها نیز کلمپلو، هویجپلو یا کوفتهسبزی را برای این شب فراهم میکنند و میوههای خشک همچون کشمش، توت، قیسی و برگ هلو در کنار میوههای تازه، ترکیبی رنگین به سفره میبخشند با این حال میوههای سرخ و آتشینرنگ به دلیل نماد خورشید و زندگی، جایگاهی برتر دارند.
در دیگر شهرهای فارس آئینهای خاصی برپا میشود به عنوان مثال در شهرستان کازرون قربانی میکنند، در فسا ترکیبی از هفت دانه گیاهی فراهم میآورند، در مرودشت شیر برنج میپزند، در داراب کماچ تهیه میشود و در فیروزآباد آش دوغ بر سفرهها مینشیند.
آئین یلدا؛ میراثی سههزار ساله با پیام امید
مجتبی درودی، استاد دانشگاه شیراز با اشاره به جایگاه آئینهای کهن در فرهنگ ایرانی شب یلدا را یکی از مهمترین سنتهای دیرینه میداند که بیش از سههزار سال در حافظه جمعی ایرانیان حفظ شده است.
وی با بیان اینکه یلدا نماد پایان تاریکی و آغاز روشنایی است، میافزاید: در باور نیاکان ما، شب یلدا تولد خورشید و زمان پرستش نور بوده است، به همین دلیل خانوادهها در این شب گرد هم میآمدند، قصههای بزرگان را میشنیدند، حافظ میخواندند و با میوههایی همچون هندوانه و انار، پیام گرما و امید را به زمستان منتقل میکردند.
استاد دانشگاه شیراز با اشاره به نقش فضای مجازی در کمرنگ شدن محافل خانوادگی عنوان میکند: اگرچه شبکههای اجتماعی بخشی از ارتباطات را پوشش میدهند، اما هیچگاه جایگزین لذت حضور در جمع خانواده نمیشوند، بار روانی و معنوی این دورهمیها بسیار ارزشمند است و باید دوباره احیا شوند.
درودی اضافه میکند: مسئولان با در نظر گرفتن اهمیت فرهنگی و اجتماعی این آئین، روز پس از یلدا را به عنوان تعطیل رسمی اعلام کنند تا فرصت بیشتری برای گردهمایی و حفظ سنتها فراهم شود.
وی معتقد است: پاسداشت یلدا نباید تنها به انتشار تصاویر در فضای مجازی محدود شود؛ بلکه لازم است به محتوای این آئین، پیام امید و تجربههای نیاکان نیز توجه شود، این میراث فرهنگی، سرمایهای برای تقویت همبستگی و شادی در جامعه است.
به گزارش ایمنا، برپایی آئین کهن یلدا در عصر پرشتاب و ماشینی امروز، نه تنها یادآور ارزشهای فرهنگی و میراث ملی است، بلکه مجالی برای پرورش همدلی و تحکیم پیوندهای خانوادگی به شمار میآید.
نظر شما