به گزارش خبرگزاری ایمنا، مطابق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به مجرد وقوع عقد نکاح، زن مالک مهریه میشود و میتواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. مهریه در حقیقت یک دین بر ذمه زوج است که باید شرایط صحت معامله را داشته باشد. این شرایط همانند سایر عقود شامل اهلیت طرفین، مشروعیت موضوع و قابلیت تملیک است، بنابراین مهریه نهتنها یک سنت اجتماعی بلکه یک حق مالی الزامآور است که ضمانت اجرای قانونی دارد. اهمیت این موضوع در آن است که حتی اگر مهریه عجیب یا غیرمتعارف باشد، تا زمانی که شرایط قانونی را دارا باشد، معتبر خواهد بود.
یکی از مهمترین شرایط صحت مهریه، داشتن مالیت و قابلیت تسلیم است و ماده ۲۱۴ قانون مدنی تصریح میکند که مورد معامله باید مالیت داشته و منفعت عقلایی بر آن مترتب باشد، بنابراین اگر مهریه چیزی باشد که ارزش اقتصادی ندارد یا امکان تحویل آن وجود ندارد، مانند بال مگس یا هوای پاک، مهریه باطل محسوب میشود و در این حالت، عقد نکاح صحیح باقی میماند، اما زن مستحق دریافت مهرالمثل خواهد بود. مهرالمثل بر اساس عرف و شأن اجتماعی زن تعیین میشود و جایگزین مهریه باطل خواهد شد. این قاعده نشان میدهد که قانونگذار میان آزادی اراده و عقلانیت حقوقی تعادل برقرار کرده است.
ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی بیان میکند که هر چیزی که مالیت داشته و قابل تملک باشد میتواند مهریه قرار گیرد، با این حال، در عمل مهریههای غیرمالی مانند تعهد به آموزش قرآن، انجام سفر زیارتی یا نوشتن یک کتاب نیز در عقدنامهها درج میشوند. این موارد از نظر فقهی صحیح است، زیرا تعهد به انجام عمل مشروع میتواند موضوع مهر باشد، اما از نظر اجرایی، دادگاهها در الزام زوج به انجام چنین تعهداتی با مشکل مواجه است و به طور معمول این تعهدات به صورت مالی تفسیر میشوند یا زن میتواند معادل مالی آن را مطالبه کند و این نشان میدهد که هرچند قانون انعطافپذیر است، اما در عمل نیاز به معیارهای اجرایی روشن وجود دارد.
بعضی مهریهها هرچند عجیب است، اما چون مالیت دارند و قابلیت تسلیم دارند، صحیح محسوب میشوند، به عنوان مثال چند کیلوگرم زعفران، چند لیتر بنزین یا یک جلد کتاب هرچند غیرمعمول است، اما چون ارزش اقتصادی دارند، زن میتواند الزام زوج به ایفای تعهد را از دادگاه بخواهد. این موارد نشان میدهند که معیار اصلی، قابلیت اجرا و ارزش عرفی است نه میزان عجیب بودن، بنابراین مهریههای غیرمتعارف اگرچه ممکن است در نگاه اول طنزآمیز یا نمادین باشند، اما از منظر حقوقی معتبر است و ضمانت اجرا دارند.
مهریه باید در عرف ارزشمند باشد و قابلیت تملک و انتقال داشته باشد / چند کیلوگرم زعفران، چند لیتر بنزین، یک سفر به مشهد یا حتی چند شاخه گل مهریه قابل قبول است
حمیدرضا حاج شریفی، کارشناس حقوقی و پژوهشگر حقوق جزا و جرم شناسی با بیان اینکه طبق قانون مدنی کشور، مهریه باید چیزی باشد که مالیت داشته باشد، به خبرنگار ایمنا میگوید: در واقع مهریه باید در عرف ارزشمند باشد و قابلیت تملک و انتقال داشته باشد، بنابراین اگر کسی مهریه را بال مگس یا یک قطره آب دریا قرار دهد، چون فاقد ارزش اقتصادی و قابلیت تحویل است، مهریه باطل محسوب میشود و در این حالت، عقد ازدواج صحیح باقی میماند، اما زن میتواند مهرالمثل یا مهریهای متعارف بر اساس شرایط مشابه زنان همرده را مطالبه کند.
وی با بیان اینکه بسیاری از خانوادهها برای نشان دادن جنبه معنوی ازدواج، مهریههایی مثل آموزش قرآن، سفر زیارتی یا تعهد به خواندن یک شعر را درج میکنند، تصریح میکند: این موارد از نظر فقهی قابل قبول است، اما در عمل اجرای آنها دشوار است و دادگاهها به طور معمول نمیتوانند فرد را مجبور به انجام چنین تعهداتی کنند، مگر اینکه به شکل مالی یا قابل اندازهگیری تبدیل شوند.
کارشناس حقوقی و پژوهشگر حقوق جزا و جرم شناسی با اشاره به اینکه بعضی مهریهها هرچند غیرمعمول است، اما چون ارزش مالی دارند، معتبر محسوب میشوند، ادامه میدهد: نمونههای واقعی این نوع مهریهها شامل چند کیلوگرم زعفران، چند لیتر بنزین، یک سفر به مشهد یا حتی چند شاخه گل هستند و این مهریهها در ظاهر عجیب است، اما چون قابلیت اجرا دارند، زن میتواند آنها را مطالبه کند.
فلسفه اصلی مهریه در فقه اسلامی، نوعی تکریم زن و ضمانت مالی برای او است / بال مگس، هوای پاک یا یک قطره خون به این دلیل که فاقد مالیت است، باطل محسوب میشود
حاج شریفی با بیان اینکه فلسفه اصلی مهریه در فقه اسلامی، نوعی تکریم زن و ضمانت مالی برای او است، ادامه میدهد: در عمل، برخی خانوادهها مهریههای سنگین یا عجیب را به عنوان ابزار فشار یا نمایش اجتماعی تعیین میکنند که این رویکرد باعث شده مهریه از کارکرد اصلی خود فاصله بگیرد و به منبع اختلافات و پروندههای قضائی تبدیل شود.
وی با بیان اینکه فقها و حقوقدانان تأکید دارند که مهریه باید چیزی باشد که در عرف ارزشمند باشد، میگوید: مواردی مانند بال مگس، هوای پاک یا یک قطره خون به این دلیل که فاقد مالیت است، باطل محسوب میشوند، اما اگر چیزی هرچند کوچک، در عرف ارزشمند باشد مانند یک جلد کتاب یا یک شاخه گل، میتواند صحیح باشد.
کارشناس حقوقی و پژوهشگر حقوق جزا و جرم شناسی با اشاره به اینکه مهریههای عجیب تنها زمانی معتبر است که قابلیت اجرا و ارزش مالی داشته باشند، اضافه میکند: اگر فاقد این ویژگیها باشند، زن به جای آن مهرالمثل دریافت میکند و این موضوع نشان میدهد که آزادی در تعیین مهریه باید همراه با عقلانیت و توجه به قوانین باشد، وگرنه نه تنها فلسفه مهریه محقق نمیشود، بلکه زمینهساز اختلافات حقوقی و اجتماعی خواهد شد.
شرط صحت مهریه آن است که مالیت و قابلیت تملیک و تسلیم داشته باشد / مهرالمثل چیست و دریافت آن چه شرایطی دارد؟
ریحانه بختآور، حقوقدان و پژوهشگر حوزه حقوق جزا و جرم شناسی با بیان اینکه مطابق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به مجرد وقوع عقد نکاح، زن مالک مهریه میشود و میتواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند، به خبرنگار ایمنا میگوید: شرط صحت مهریه آن است که مالیت داشته باشد و قابلیت تملیک و تسلیم داشته باشد، بنابراین تعیین مهریهای که فاقد ارزش اقتصادی یا قابلیت تحویل است، از نظر حقوقی باطل محسوب میشود.
وی با بیان اینکه بر اساس ماده ۲۱۴ قانون مدنی، مورد معامله باید مالیت داشته و متضمن منفعت عقلایی باشد، میافزاید: در نتیجه مهریههایی که فاقد مالیت است مانند یک قطره آب دریا یا اشیای غیرقابل تحویل، مشمول بطلان هستند و در این حالت، عقد نکاح صحیح باقی میماند، اما زن مستحق دریافت مهرالمثل خواهد بود.
حقوقدان و پژوهشگر حوزه حقوق جزا و جرم شناسی با بیان اینکه در بعضی موارد، مهریه به صورت تعهد غیرمالی مانند آموزش قرآن یا انجام سفر زیارتی، تعیین میشود، تصریح میکند: این موارد از نظر فقهی صحیح است، زیرا تعهد به انجام عمل مشروع میتواند موضوع مهریه قرار گیرد، با این حال از نظر اجرایی، دادگاهها در الزام زوج به انجام چنین تعهداتی با مشکل مواجه است و به طور معمول آنها را به صورت مالی یا قابل اجرا تفسیر میکنند.
تبدیل مهریههای عجیب به ابزار فشار اجتماعی یا نمایشی / مهریههای عجیب در چه صورتی معبر است؟
بختآور با اشاره به اینکه مهریههایی مانند چند کیلوگرم زعفران، چند لیتر بنزین یا یک جلد کتاب هرچند غیرمتعارف است، اما چون مالیت دارند و قابلیت تسلیم دارند، صحیح محسوب میشوند، ادامه میدهد: در این موارد، زن میتواند الزام زوج به ایفای تعهد را از دادگاه بخواهد و دادگاه نیز حکم به اجرای آن صادر خواهد کرد.
وی میگوید: فلسفه مهریه در فقه اسلامی، نوعی عوض مالی در برابر تمکین و تکریم زن است، اما در عمل، تعیین مهریههای سنگین یا عجیب گاهی به ابزار فشار اجتماعی یا نمایشی تبدیل شده است و این امر موجب افزایش دعاوی خانوادگی و زندانیان مهریه شده و قانونگذار را به سمت اصلاح مقررات سوق داده است که از جمله این اصلاحات میتوان به محدودیت اجرای مهریه تا سقف مشخص ۱۴ سکه برای جلوگیری از حبسهای گسترده، اشاره کرد.
حقوقدان و پژوهشگر حوزه حقوق جزا و جرم شناسی با بیان اینکه مهریههای عجیب تنها در صورتی معتبر است که شرایط ماده ۲۱۴ و ۱۰۸۲ قانون مدنی و مالیت و قابلیت تسلیم داشته باشد، اضافه میکند: موارد فاقد مالیت باطل است و زن مستحق مهرالمثل خواهد بود و موارد غیرمالی اگر مشروع و قابل اجرا باشند صحیح است، اما اجرای آنها در عمل دشوار است، بنابراین توصیه حقوقی آن است که مهریه با در نظر گرفتن جنبههای عرفی، اقتصادی و اجرایی تعیین شود تا از بروز اختلافات و دعاوی جلوگیری شود.
اگر مهریه چیزی باشد که تحقق آن غیرممکن است، مانند سفر به کره ماه یا اختراع ماشین زمان، از نظر حقوقی باطل محسوب میشود. ماده ۲۳۳ قانون مدنی نیز شروط غیرمقدور را باطل میداند و در این حالت، زن همچنان میتواند مهرالمثل دریافت کند، بنابراین مهریههای تخیلی یا غیرممکن هیچ ضمانت اجرایی ندارند و تنها جنبه نمادین یا طنز اجتماعی پیدا میکنند و این قاعده نشان میدهد که قانونگذار به طور جدی بر امکانپذیری و عقلانیت موضوع مهریه تأکید دارد و نمیگذارد که عقد نکاح با شروط غیرواقعی متزلزل شود.
فلسفه اصلی مهریه در فقه اسلامی، نوعی تکریم زن و ضمانت مالی برای او است و مهریه در اصل قرار بود پشتوانهای برای زن در صورت بروز اختلاف یا جدایی باشد، اما در عمل، تعیین مهریههای سنگین یا عجیب گاهی به ابزار فشار اجتماعی یا نمایشی تبدیل شده است و این امر موجب افزایش دعاوی خانوادگی و زندانیان مهریه شده و قانونگذار را به سمت اصلاح مقررات سوق داده است که نمونه بارز آن، محدودیت اجرای مهریه تا سقف ۱۴ سکه است که با هدف کاهش زندانیان مهریه تصویب شد. این اصلاحات نشاندهنده تلاش نظام حقوقی برای بازگرداندن مهریه به فلسفه اصلی خود یعنی حمایت از زن است.
دادگاهها در مواجهه با مهریههای نامتعارف، به اصول کلی قانون مدنی رجوع میکنند و اگر مهریه مالیت داشته باشد، حکم به اجرای آن صادر میشود، اگر فاقد مالیت یا غیرممکن باشد، دادگاه آن را باطل اعلام و مهرالمثل را جایگزین میکند. در مواردی که مهریه غیرمالی است، دادگاه تلاش میکند آن را به شکل مالی تفسیر کند تا قابلیت اجرا داشته باشد و این رویکرد نشان میدهد که نظام حقوقی ایران تلاش دارد میان آزادی اراده زوجین و ضرورتهای اجرایی تعادل برقرار و از تبدیل مهریه به یک شرط غیرعملی جلوگیری کند.
مهریههای عجیب تنها زمانی معتبر است که شرایط ماده ۱۰۷۸ و ۲۱۴ قانون مدنی را داشته باشند و موارد فاقد مالیت یا غیرممکن باطل است و زن مستحق مهرالمثل خواهد بود و موارد غیرمالی اگر مشروع و قابل اجرا باشند صحیح، اما اجرای آنها دشوار است، بنابراین توصیه حقوقی آن است که مهریه با در نظر گرفتن جنبههای عرفی، اقتصادی و اجرایی تعیین شود تا از بروز اختلافات و دعاوی جلوگیری شود و چشمانداز آینده قوانین مهریه نیز نشان میدهد که اصلاحات بیشتری در راه است تا هم حقوق زنان حفظ شود و هم از فشارهای غیرمنطقی بر مردان کاسته شود.
نظر شما