به گزارش خبرگزاری ایمنا، بررسی مجموعه آمارهای رسمی و تحلیلی هواشناسی کشور نشان میدهد سال آبی ۱۴۰۳–۱۴۰۴ یکی از خشکترین دورههای چند دهه اخیر ایران بوده است. آغاز پاییز با کمبارشی شدید، کاهش محسوس بارش در اکثر استانها و تشدید تنش آبی در مناطق وسیع کشور شرایطی را رقم زده که میتوان آن را یک ابرخشکسالی توصیف کرد. کاهش بارشها نهتنها بر منابع آب زیرزمینی، بلکه پیامدهای گستردهای در حوزه مدیریت بحران، برنامهریزی استانها و حتی مهاجرتهای اقلیمی کوچکمقیاس ایجاد کرده است.
دادههای رسمی نشان میدهند میانگین بارش کشور در سال آبی جاری تنها حدود ۱۵۰ میلیمتر بوده، در حالی که میانگین بلندمدت سالهای گذشته بیش از ۲۵۰ میلیمتر است. این کاهش حدود ۳۴ درصدی، کشور را در میان یکی از خشکترین سالهای اخیر قرار داده است. این وضعیت بیانگر آن است که کشور حداقل شش سال پیاپی پاییزهای کمبارش را پشت سر گذاشته و کاهش بارشها از یک وضعیت موقتی خارج شده و به یک الگوی پایدار اقلیمی تبدیل شده است.
در پاییز ۱۴۰۴، میزان بارشها حدود ۴۴ درصد کمتر از حد نرمال ثبت شده است؛ رقمی که نشان میدهد سامانههای بارشی مؤثر کمتر از معمول وارد کشور شدهاند. ناهنجاری بارشی امسال به حدی بوده که از مجموع بارشهای مورد نیاز برای تأمین نیاز آبی کشور، تنها حدود ۵۸ درصد فراهم شده است. در برخی استانها وضعیت وخیمتر بوده است.
یکی از ویژگیهای بارش طی سال ۱۴۰۴، ناهمگونی بسیار شدید آن است. مناطق شرقی و جنوبی مانند سیستانوبلوچستان، خراسان جنوبی، جنوب خراسان رضوی و بخشهایی از هرمزگان با تنش آبی جدی روبهرو هستند. میزان بارش در برخی از این مناطق بیش از ۵۰ درصد کمتر از حد نرمال بوده و بسیاری از بارشها به شکل رگباری کوتاهمدت رخ دادهاند؛ بارشهایی که بهدلیل شدت زیاد و مدت کم، اثر اندکی در نفوذ به خاک و تغذیه منابع زیرزمینی دارند.
کاهش بارشها در سال ۱۴۰۴ حاصل مجموعهای از عوامل اقلیمی جهانی و منطقهای است. افزایش دمای جهانی که ناشی از تغییرات اقلیمی است، یکی از مهمترین عوامل جابهجایی الگوهای بارش و تغییر مسیر بادهای بارانزا در منطقه به شمار میرود. کاهش نفوذ جریانهای مدیترانهای که بارشهای اصلی فصل سرد ایران را تأمین میکنند یکی دیگر از دلایل مهم کاهش بارش امسال بوده است. تضعیف یا تغییر مسیر این جریانها باعث شده تعداد سامانههای بارشی ورودی به کشور کاهش یابد. افزایش دما نیز میزان تبخیر را بالا برده و باعث شده بخش زیادی از بارشهای کوتاهمدت قبل از نفوذ به خاک از دست برود. این موضوع در مناطق مرکزی، جنوبی و شرق کشور بسیار مشهود بوده است.
همچنین پدیده اقلیمی «النینو» امسال نقش قابل توجهی دارد. النینوی قوی معمولاً موجب افزایش بارشها در بخشهایی از نیمه جنوبی ایران میشود. برخی مدلهای پیشبینی نشان میدهد در نیمه دوم سال ۱۴۰۴ به ویژه در زمستان و اوایل بهار احتمال وقوع بارشهای سنگین وجود دارد. با این حال کارشناسان تأکید میکنند که حتی بارشهای سنگین زمستانی نیز کسری انباشته بارش چندین سال اخیر را کاملاً جبران نخواهد کرد.
پیشبینی وضعیت بارش در ادامه سال ۱۴۰۴
بر اساس برآوردهای هواشناسی:
-
پاییز ۱۴۰۴ کمبارش ادامه خواهد داشت.
-
از اواخر آذر احتمال ورود سامانههای بارشی قویتر افزایش مییابد.
-
بارش زمستان احتمالاً تقویت میشود و بخشهایی از مرکز، غرب و جنوب کشور بارش بیشتری نسبت به پاییز دریافت میکنند.
-
بارش نوار شمالی کشور در پاییز نزدیک به نرمال خواهد بود.
-
بهار ۱۴۰۴ ممکن است الگوی نوسانی داشته باشد: دورههایی پربارش در کنار دورههایی خشک.
خشکسالی پیامدهایی نظیر کاهش تنوع زیستی، از بین رفتن پوشش گیاهی، تشدید بیابانزایی و مهاجرتهای اقلیمی را بهدنبال داشته است. سال ۱۴۰۴ یکی از خشکترین سالهای کشور طی دهههای اخیر است، البته احتمال افزایش بارشها در زمستان بهواسطه النینو وجود دارد، اما این بارشها تنها بخشی از کمبود را جبران خواهد کرد، در همین راستا با احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی گفتوگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه میخوانید:
ایمنا: وضعیت بارشهای کشور در ماههای آینده چگونه است و نسبت به مقادیر بلندمدت چه شرایطی داریم؟
وظیفه: بارشهای کشور نسبت به مقدار بلندمدت به طور تقریبی ۹۰ درصد کمتر ثبت شده و این رقم نشاندهنده یکی از خشکترین دورههای سالهای اخیر است. در بسیاری از استانها وضعیت بهطور محسوسی غیرعادی بوده و تنها در چند استان مانند گلستان با حدود ۵۰ درصد، آذربایجان غربی با ۷۰ درصد و گیلان با حدود ۶۹ درصد شرایط کمی بهتر است. اما در مجموع، از نظر همزمانی با سال گذشته و تعداد بلندمدت، مناطق عقبماندگی جدی را تجربه میکنند.
ایمنا: این کمبارشی را میتوانم یکی از خشکترین دورههای کشور دانست؟
وظیفه: با توجه به دادههای موجود، سال جاری را میتوانم یکی از خشکترین دورههای اقلیمی کشور دانست. اختلافها با سال قبل و با افزایش بلندمدت بسیار زیاد است و بخشهایی از کشور به طور عمده پاییز بسیار خشک را پشت سر گذاشتهاند.
ایمنا: پیشبینیها برای چند هفته آینده چیست؟ آیا امیدی به بهبود وضعیت وجود دارد؟
وظیفه: در هفته پیشرو انتظار داریم در نواحی البرز و زاگرس رخ دهد. مدلهای پیشبینی، مقدار بارش در پهنه زاگرس میتواند بیش از ۵۰ میلیمتر باشد که نسبت به شرایط نرمافزاری این زمان از سالی که رقم مناسبی است، میشود. هفته آینده نیز به ویژه در کشور احتمال بارش وجود دارد. بهطور کلی، به نظر میرسد نیمه دوم آذر تا دی ماه از نظر بارندگی شرایط بهتری داشته باشید.
ایمنا: آیا این بارشها میتوانند جبرانکننده کمبارشی ماههای گذشته باشد؟
وظیفه: هر چند که این اتفاقها مثبت است، اما نمیتوانم انتظار داشته باشم که عقبماندگی جدی پاییز جبران شود. شاخصهای اقلیمی بزرگمقیاس مشابه سال گذشتهاند و نشان میدهند که تا پایان زمستان همچنان شرایط کمبارشی حاکم خواهد بود.
ایمنا: چشمانداز اقلیمی سال آینده چگونه است؟ آیا احتمال بهبودی در بهار وجود دارد؟
وظیفه: برخی از الگوهای جوی، از جمله تغییراتی در نواحی جنوب هند، از حرکت در نقطه شروع به سمت فاز گرمتر را نشان میدهند که از نظر هواشناسی میتواند روی الگوی بارشها اثر بگذارد. این تغییرات احتمال میدهد که بهار سال آینده نسبت به سال گذشته شرایط بهتری داشته باشد.
ایمنا: درباره بارش برف چه پیشبینیهایی وجود دارد؟ آیا زمستانی کمبرف مانند سال گذشته داریم؟
وظیفه: سال گذشته بسیاری از مناطق کشور، از جمله شهرهایی مانند تهران و اصفهان، زمستان بدون برف را تجربه کردند. امسال احتمالاً برف وابسته به الگوهای زمانی مناسب است و اگر دما در زمان مناسب باشد، امکان بارندگی برف وجود دارد، اما هنوز نمیتوانم بگویم که این مناطق زمستانی سفید خواهند داشت یا خیر. در هر لحظه هر مقدار برف برای جبران منابع آب بسیار ارزشمند است.
ایمنا: وضعیت آبهای زیرزمینی در چنین شرایطی چگونه خواهد بود؟
وظیفه: آبهای زیرزمینی بسیار پیچیدهتر از فصلی است. حتی در صورت افزایشها، میزان نفوذ و تغذیه آبخوانها بسیار کمتر از مقدار برداشتها است. طی سالهای گذشته برداشتهای بیرویه، بارگذاری نادرست و مدیریت ناهماهنگ باعث بروز چالش در زمینه آبخوانهای کشور شده و این روند ادامه دارد، بنابراین حتی بارشهای مناسب زمستانی نیز نمیتواند به سرعت کسری چندین ساله منابع آب زیرزمینی را جبران کند.
همهبارشهای زمستانه میتواند میزان ذخیره منابع آبی را افزایش دهد، اما با توجه به اینکه مخازن آبی اکنون بهطور بیسابقهای کاهش یافته است، روند احیا بسیار آهسته خواهد بود. از سوی دیگر، تغییر اقلیم و افزایش دما باعث میشود که بخشی از آبهای موجود تبخیر شود و از دست برود، به همین دلیل حتی اگر سال ترسالی نسبی هم داشته باشیم، احیای کامل منابع آب زیرزمینی نیازمند یک دهه مدیریت مستمر و برداشتهای کنترلشده است.
