به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، مفهوم «حق به شهر» نخستین بار توسط فیلسوف فرانسوی هانری لوفور در دهه ۱۹۶۰ مطرح شد. او معتقد بود که شهر نباید فقط بهعنوان یک فضای مصرفی و خدماتی دیده شود، بلکه باید عرصهای برای زندگی جمعی، مشارکت اجتماعی و دسترسی برابر به منابع باشد. در جهان امروز که بیش از ۵۵ درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی میکنند، این مفهوم بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کرده است. عدالت فضایی به معنای توزیع عادلانه فرصتها، خدمات و منابع از حملونقل عمومی گرفته تا فضاهای سبز، آموزش، بهداشت و مسکن در سطح شهر است.
حق به شهر یعنی همه شهروندان، فارغ از طبقه اجتماعی، جنسیت یا محل سکونت، باید امکان مشارکت در تصمیمگیریهای شهری و دسترسی برابر به امکانات داشته باشند. این حق بر پایه عدالت اجتماعی و فضایی بنا شده و هدف آن ایجاد شهری انسانیتر و فراگیرتر است. یکی از ابعاد مهم حق به شهر، دسترسی برابر به فضاهای عمومی و خدمات شهری است. پارکها، خیابانها، مراکز فرهنگی و حملونقل عمومی باید برای همه گروههای جامعه قابل استفاده باشند و هیچ گروهی نباید از این امکانات محروم شود. در شهرهای فراگیر، مشارکت در فرایندهای تصمیمگیری شهری اهمیت ویژهای دارد؛ شهروندان باید بتوانند در طراحی و اجرای سیاستهای شهری نقش داشته باشند تا شهرها بازتاب واقعی نیازها و خواستههای مردم باشند.
بعد دیگر این مفهوم، عدالت فضایی در توزیع منابع است. منابع شهری همچون آموزش، بهداشت، مسکن و زیرساختها نباید در محلههای خاص متمرکز شوند، بلکه باید بهطور عادلانه در سراسر شهر توزیع شوند تا همه شهروندان از فرصتهای برابر برخوردار باشند. حفاظت از محیطزیست شهری نیز بخشی جداییناپذیر از حق به شهر است؛ چرا که کیفیت زندگی شهری بدون هوای پاک، فضای سبز و محیط سالم امکانپذیر نیست. تحقق این حق نیازمند سیاستهای هوشمندانه، مشارکت فعال شهروندان و تعهد دولتها به ایجاد شهری عادلانه، پایدار و انسانی است که در بسیاری از شهرهای پیشرو بهوضوح مشاهده میشود.
نیوکاسل؛ عدالت فضایی در یک شهر عادی
شهر نیوکاسل در شمالشرقی انگلستان نمونهای جالب از تلاش برای تحقق عدالت فضایی در یک شهر متوسط اروپایی است. برخلاف کلانشهرهایی همچون لندن یا نیویورک، نیوکاسل در نگاه نخست شهری «عادی» به نظر میرسد؛ اما بررسی دقیقتر نشان میدهد که این شهر نیز با چالشهای جدی نابرابری اجتماعی و فضایی روبهروست. تفاوت امید به زندگی میان محلههای فقیر و غنی در نیوکاسل گاهی به بیش از ۱۴ سال میرسد که خود گواهی بر وجود شکافهای عمیق در دسترسی به خدمات و فرصتهاست.
شورای شهر نیوکاسل برای مقابله با این وضعیت، در سالهای اخیر اقدام به تشکیل کمیسیون عدالت و انصاف کرده است. این کمیسیون با هدف شناسایی نابرابریها و ارائه راهکارهای عملی برای کاهش آنها فعالیت میکند. یکی از محورهای اصلی فعالیت این کمیسیون، بازتوزیع منابع شهری و سرمایهگذاری در محلههای کمبرخوردار است. پروژههای بازسازی محلههای صنعتی قدیمی، توسعه فضاهای فرهنگی و ایجاد مراکز اجتماعی جدید بخشی از این سیاستها هستند.
نیوکاسل تلاش کرده است خدمات عمومی همچون آموزش، بهداشت و حملونقل را بهطور عادلانهتر در سطح شهر توزیع کند. سرمایهگذاری در مدارس محلههای محروم و بازسازی پارکها و فضاهای سبز در مناطق کمبرخوردار، نمونهای از اقداماتی است که به بهبود کیفیت زندگی شهروندان کمک کرده است. برنامههای مسکن اجتماعی و حمایت از خانوادههای کمدرآمد در دستور کار قرار گرفته است تا دسترسی به مسکن مناسب برای همه گروههای جامعه امکانپذیر شود.
بعد دیگر تلاشهای نیوکاسل، مشارکت شهروندان در فرایندهای تصمیمگیری شهری است. شوراهای محلی و انجمنهای مدنی نقش فعالی در طراحی پروژهها دارند و شهروندان میتوانند دیدگاههای خود را درباره نحوه استفاده از منابع شهری بیان کنند. برای مثال در پروژه بازسازی محلههای صنعتی قدیمی، جلسات مشورتی با ساکنان برگزار شد تا مشخص شود چه نوع خدمات و فضاهایی بیشتر مورد نیاز است. بسیاری از شهروندان خواستار ایجاد فضاهای فرهنگی و اجتماعی بودند و نتیجه این مشارکت، تبدیل بخشی از محلههای قدیمی به مراکز فرهنگی، کتابخانهها و پارکهای محلی شد که نیازهای اجتماعی را برطرف و به ارتقای کیفیت زندگی کمک کرده است.
در محلههای کمبرخوردار، شهروندان در جلسات عمومی پیشنهاد دادند که زمینهای بدون استفاده به پارک و زمین بازی برای کودکان تبدیل شود. شورای شهر با توجه به این درخواستها بودجهای اختصاص داد و پروژهها را با همکاری انجمنهای محلی اجرا کرد. این اقدام نهتنها عدالت فضایی را تقویت کرد، بلکه حس تعلق و اعتماد میان مردم و مدیریت شهری را افزایش داد. این مشارکتها به افزایش اعتماد عمومی کمک کرده و موجب شده است سیاستهای شهری بیشتر با نیازهای واقعی مردم هماهنگ شوند.
پاریس؛ طرح زیستاقلیمی و تلاش برای عدالت فضایی
پاریس با تصویب «طرح زیستاقلیمی شهری» نشان داده است که عدالت فضایی را تنها در قالب بازتوزیع منابع نمیبیند، بلکه آن را با پایداری محیطی و مقابله با تغییرات اقلیمی گره میزند. این طرح که در نوامبر ۲۰۲۴ توسط شورای شهر تصویب شد، چشماندازی بلندمدت برای بازطراحی شهری تا سال ۲۰۳۵ ارائه میدهد و هدف آن ایجاد شهری عادلانهتر، سبزتر و پایدارتر است.
یکی از محورهای اصلی این برنامه، افزایش فضاهای سبز عمومی است. در حال حاضر سهم هر شهروند پاریسی حدود ۸.۶ مترمربع فضای سبز است که کمتر از حداقل توصیهشده سازمان جهانی بهداشت یعنی ۱۰ مترمربع است. بر اساس این طرح، قرار است بیش از ۳۰۰ هکتار فضای سبز جدید در سطح شهر ایجاد شود؛ خیابانها به باغ و پارک تبدیل شوند، حیاط مدارس به فضاهای عمومی سبز تغییر کاربری دهند و بخشهایی از سواحل رود سن به پارک شهری تبدیل شوند. این اقدامات عدالت فضایی را تقویت میکند تا دسترسی به فضاهای سبز محدود به محلههای خاص نباشد.
بعد دیگر این طرح، توجه ویژه به مسکن اجتماعی است. پاریس یکی از گرانترین بازارهای مسکن اروپا را دارد و همین موضوع فشار زیادی بر خانوادههای کمدرآمد وارد کرده است. افزایش سهم مسکن اجتماعی در این برنامه میتواند به کاهش شکاف طبقاتی و تضمین دسترسی برابر به سرپناه مناسب کمک کند. عدالت فضایی در پاریس تنها به معنای ساخت فضاهای جدید نیست، بلکه شامل بازتوزیع و آزادسازی منابع موجود نیز میشود. در این چهارچوب، شهرداری پاریس سیاستهای نوآورانهای را طراحی کرده است تا دسترسی عمومی به فضاهایی امکانپذیر شود که پیشتر در اختیار گروهها یا سازمانهای خاص بودهاند. این اقدام نهتنها سرانه فضای سبز شهروندان را افزایش میدهد، بلکه به کاهش نابرابری فضایی میان محلههای مختلف کمک میکند.
این سیاستها با هدف رفع کمبود فضای سبز در محلههای پرجمعیت و کمبرخوردار طراحی شدهاند. باز کردن دسترسی به باغهای موجود، راهکاری سریع و کمهزینه برای افزایش عدالت فضایی است و به شهروندان فرصت میدهد تا بدون نیاز به ساخت پروژههای بزرگ، از محیطی سالم و سبز بهرهمند شوند.
طرح زیستاقلیمی پاریس بر کاهش اثرات گرمایش جهانی و سازگاری با تغییرات اقلیمی تمرکز دارد. پروژههای انرژی پاک، مدیریت هوشمند آب و بازیافت پسماند بخشی از این اقدامات هستند که علاوه بر حفاظت از محیط زیست، عدالت زیستمحیطی را تقویت میکنند. این سیاستها تضمین میکنند که همه شهروندان، فارغ از محل سکونت یا طبقه اجتماعی، از هوای پاک، فضای سبز و محیط سالم بهرهمند شوند. پاریس با این طرح نشان داده است که عدالت فضایی باید با پایداری محیطی و سیاستهای اجتماعی همراه باشد.
نیویورک؛ بازتوزیع منابع و عدالت فضایی در کلانشهر
نیویورک بهعنوان یکی از بزرگترین و پرجمعیتترین شهرهای جهان، همواره با چالشهای جدی در زمینه عدالت فضایی و حق به شهر روبهرو بوده است. این کلانشهر با بیش از هشت میلیون نفر جمعیت، ترکیبی از محلههای بسیار ثروتمند و مناطق محروم را در خود جای داده که شکاف اجتماعی و فضایی میان آنها بهوضوح قابل مشاهده است. در بعضی محلهها، شهروندان به بهترین مدارس، بیمارستانها و فضاهای عمومی دسترسی دارند، در حالی که در مناطق دیگر، کمبود خدمات و زیرساختها کیفیت زندگی را بهشدت کاهش داده است. همین تضادها موجب شده است نیویورک به یکی از مهمترین میدانهای بحث درباره عدالت فضایی تبدیل شود و دولت محلی را بر آن دارد تا اقداماتی برای مقابله با این وضعیت انجام دهد.
یکی از اقدامات مهم در این زمینه، برنامههای مسکن اجتماعی است که با هدف تأمین سرپناه برای خانوادههای کمدرآمد طراحی شدهاند. مسکن اجتماعی در نیویورک تنها به معنای ساخت ساختمانهای جدید نیست، بلکه شامل نگهداری، بازسازی و ارتقای کیفیت زندگی ساکنان نیز میشود. در سالهای اخیر، شهرداری و دولت فدرال بودجههای ویژهای برای بازسازی این واحدها اختصاص دادهاند که با مشارکت ساکنان و سازمانهای مدنی انجام میشوند. در این پروژهها، علاوه بر نوسازی واحدهای مسکونی، فضاهای سبز، زمینهای بازی و مراکز اجتماعی نیز ایجاد شده است تا کیفیت زندگی ساکنان تمام محلهها ارتقا پیدا کند. این پروژهها اگرچه با مشکلاتی همچون کمبود بودجه و فرسودگی ساختمانها روبهرو هستند، اما همچنان نقشی حیاتی در کاهش نابرابری فضایی ایفا میکنند.
نیویورک همچنین سرمایهگذاری گستردهای در بازسازی پارکها و فضاهای عمومی انجام داده است. پروژههایی همچون بازسازی هایلاین و توسعه پارکهای محلی در مناطق کمبرخوردار، نمونهای از سیاستهایی هستند که دسترسی برابر به فضاهای شهری را تقویت میکنند. مسیر هایلاین که پیشتر خط راهآهن هوایی بود، با مشارکت شهرداری و گروههای مدنی به پارکی خطی در قلب منهتن تبدیل شد و امروز میلیونها نفر از آن استفاده میکنند. اهمیت این پروژه فقط در زیبایی و جذب گردشگر نیست، بلکه در ایجاد دسترسی برابر به فضای سبز در منطقهای متراکم و گرانقیمت نهفته است.
سرمایهگذاری گسترده نیویورک در بازسازی پارکهای محلی در محلههای کمبرخوردار از جمله اقدامات این شهر برای فراگیر شدن است تا کودکان و خانوادههای کمدرآمد نیز به فضاهای امن و سبز دسترسی داشته باشند. این اقدامات بخشی از سیاستهای عدالت فضایی شهر هستند که تلاش میکنند شکاف میان محلههای ثروتمند و محروم را کاهش دهند و نشان دهند که حق به شهر فارغ از محل سکونت، باید از امکانات عمومی برابر برخوردار باشند.
در حوزه حملونقل نیز توسعه خطوط مترو و اتوبوسهای سریعالسیر به کاهش شکاف میان محلههای مرکزی و حاشیهای کمک کرده است. بسیاری از محلههای کمبرخوردار در مناطق بیرونی همچون برانکس، کویینز و بروکلین پیشتر دسترسی محدودی به حملونقل سریع و کارآمد داشتند که این موضوع فرصتهای شغلی و آموزشی را برای ساکنان محدود میکرد. با گسترش خطوط مترو و راهاندازی اتوبوسهای سریعالسیر با ایستگاههای کمتر و مسیرهای اختصاصی، زمان سفر به مرکز شهر بهطور قابلتوجهی کاهش پیدا کرده است. این اقدام نهتنها امکان دسترسی برابر به بازار کار، دانشگاهها و خدمات درمانی را فراهم کرده، بلکه کیفیت زندگی روزمره شهروندان را نیز ارتقا داده است. هرچند مشکلاتی همچون بحران مسکن و نابرابری اقتصادی همچنان پابرجاست، اما مسیر حرکت این شهر نشان میدهد که حق به شهر میتواند در عمل به بهبود کیفیت زندگی و کاهش شکافهای اجتماعی منجر شود.
نظر شما