به گزارش خبرگزاری ایمنا، اهدای عضو، موضوعی است که در مرز اخلاق، پزشکی و دین قرار دارد. این اقدام میتواند جان انسانها را نجات دهد، اما در عین حال پرسشهای جدی درباره حرمت بدن انسان، شرایط مرگ و حدود شرعی تصرف در جسد ایجاد میکند. مراجع تقلید در این زمینه دیدگاههای متنوع و دقیقی ارائه کردهاند که نشان میدهد فقه اسلامی نه بهصورت مطلق موافق و نه مخالف است، بلکه چارچوبی اصولی برای تصمیمگیری فراهم میکند.
تصور کنید خانوادهای در بخش مراقبتهای ویژه بیمارستان نشستهاند که بیمارشان در شرایط وخیمی به سر میبرد و امیدی به بازگشت او به حیات انسانی نیست. دکتر به آنها خبر میدهد که زندگی یک بیمار دیگر به دریافت عضو وابسته است. در این لحظه، سوال مهمی پیش میآید: آیا میتوان بخشی از بدن عزیز خود را به فرد دیگری بخشید؟ این پرسش، همانجایی است که فقه وارد عمل میشود. در نگاه مراجع تقلید، حرمت بدن، رضایت فرد یا ورثه، ضرورت پزشکی و نجات جان انسان، همگی باید سنجیده شوند. در ادامه، جمعبندی دیدگاههای مراجع درباره اهدای عضو ارائه شده است.
فقه اسلامی بدن انسان را چه در حیات و چه پس از مرگ محترم میداند. در عین حال، یکی از اصول اساسی شرع، حفظ جان انسانها و ضرورت نجات زندگی است. این دو اصل، اساس تفاوت مواضع مراجع درباره اهدای عضو را تشکیل میدهد. هرگونه اقدام برای برداشتن عضو از بدن زنده یا میّت، مشروط به رعایت حرمت، رضایت و ضرورت پزشکی است.
مراجع موافق با اهدای عضو در شرایط مشخص
آیتالله خامنهای معتقدند اگر استفاده از اعضای بدن بیماران مذکور برای معالجه بیماران دیگر، باعث تسریع در مرگ و قطع حیات آنان شود جایز نیست، در غیر این صورت اگر عمل مزبور با اذن قبلی وی صورت بگیرد و یا نجات نفس محترمی متوقف بر آن عضو مورد نیاز باشد، اشکال ندارد.
آیتالله مکارم شیرازی اهدای عضو را جایز میدانند اگر باعث نجات جان یا جلوگیری از بیماری مهمی شود.
در صورتی که امکان استفاده از اعضای کفّار نباشد و حیات و نجات جان کسی چنین ضرورتی را ایجاب کند اشکال ندارد.
آیتالله نوری همدانی اهدای اعضای غیر حیاتی مثل کلیه یا انگشت را با اجازه اهداکننده جایز میدانند، اما در مورد اعضای حیاتی حساسیت دارند. در صورت وصیت میت مانعی ندارد و در غیر اینصورت باید با صلاحدید حاکم شرع (ولی فقیه) باشد.
مراجع با رویکرد محافظهکارتر
آیتالله سیستانی معتقد است: قطع اعضای میت مسلمان جایز نیست و مستلزم دیه است و دفن آن در صورت قطع واجب است مگر این که حیات مسلمانی بر آن متوقف باشد که در این صورت جایز است ولی دیه واجب است. و اگر خودش وصیت کرده باشد دیه ساقط است ولی اگر حیات مسلمانی متوقف نباشد و وصیت کرده باشد عمل به آن مورد اشکال است.
آیتالله شبیری زنجانی نیز تنها در شرایط ضرورت و نجات جان، اهدای عضو را جایز میدانند و در غیر این موارد، عمل را صحیح نمیدانند.
آیتالله وحید خراسانی معتقد است: تشریح بدن مسلمان مرده جایز نیست و بر تشریح کننده، دیه جنین مسلمان به تفصیلی که در کتاب دیات مذکور است، لازم میشود.
تشریح بدن کافر غیر ذمّی مرده جایز است و جواز تشریح بدن ذمّی و عدم ثبوت دیه جنین ذمّی در تشریح آن محلّ اشکال است، مگر آن که در آئین آنها جایز باشد که در این صورت مانعی ندارد و اگر مردهای، مسلمان بودن یا ذمّی بودن او مشکوک باشد، تشریح بدن او جایز است.
اگر زنده ماندن مسلمان، متوقف بر تشریح بدن مردهای شود و تشریح بدن غیر مسلمان و یا مشکوک الاسلام ممکن نباشد و راه دیگری برای زنده نگه داشتن آن مسلمان نباشد، در این صورت جایز است که بدن مسلمان مرده را تشریح کنند و دیه جنین مسلمان به تفصیلی که در باب دیات ذکر شده است بر تشریح کننده لازم میشود.
بریدن عضوی از اعضای بدن مسلمان مرده مانند چشم و غیر آن به منظور پیوند زدن آن به بدن شخص زنده جایز نیست، و قطع کننده باید دیه آن عضو را که دیه اعضای جنین مسلمان است بپردازد، ولی چنانچه زنده ماندن مسلمان متوقف باشد بر این که عضو بدن مسلمان مردهای را ببُرند و به او پیوند زنند، بریدن آن عضو جایز است، ولی قطع کننده باید دیه آن را بپردازد و پس از پیوند، که جز بدن زنده گشت، احکام بدن زنده بر آن جاری است.
اگر کسی در حال حیات خود وصیّت کند که پس از مردن او عضوی از اعضای او را قطع کنند و به دیگری پیوند زنند، صحّت این وصیّت محلّ اشکال است.
اگر شخصی راضی شود که در حال حیات خود عضوی از اعضای او را بریده و به دیگری پیوند زنند، چنانچه آن عضو از اعضای رئیسه باشد که بریدن آن صدمهای به حیات او میزند، و یا نقص و عیبی در او ایجاد میکند، بریدن آن عضو جایز نیست. و اگر با بریدن آن عضو ضرر و عیبی بر او وارد نمیشود مانند بریدن مقداری از پوست و یا گوشت ران که جای آن روییده میشود بریدن آن عضو با رضایت او جایز است، و میتواند برای رفع ید از آن عضو مبلغی دریافت کند.
اصول مهم و شروط اهدای عضو
حفظ حرمت بدن: هر گونه تصرف در بدن باید با رعایت احترام صورت گیرد.
شرط ضرورت پزشکی و نجات جان انسان: بسیاری از مراجع تنها در شرایط نجات جان یا ضرورت پزشکی اجازه میدهند.
مرگ مغزی: برخی مراجع مرگ مغزی را مرگ قطعی تلقی میکنند و برخی آن را بهعنوان حیات ناقص میدانند؛ بنابراین برداشت عضو از فرد مرگمغزی میان مراجع اختلاف دارد.
به گزارش ایمنا، فتواهای مراجع نشان میدهد اهدای عضو در فقه شیعه نه مطلقاً ممنوع است و نه بدون قید مجاز. چارچوب فقهی اهدای عضو بر سه اصل استوار است: حرمت بدن، رضایت فرد یا ورثه، و ضرورت نجات جان انسان. رعایت این اصول باعث میشود که این اقدام هم اخلاقی و هم شرعی معتبر باشد و در بسیاری از موارد مورد تأیید قرار گیرد.
نظر شما