به گزارش خبرگزاری ایمنا از قم، در دل قم جایی که قدمها بر لایههای تاریخ، معنویت و زندگی روزمره میلغزد، هسته مرکزی شهر همچون قلبی تپنده جریان دارد؛ محدودهای که هر روز، هزاران زائر و شهروند از میان گذرگاهها، بازارها و فضاهای مذهبی آن عبور میکنند و ردپای خود را بر حافظه جمعی شهر میگذارند.
این پهنه پر رمز و راز، نهتنها مرکز تداوم حیات اجتماعی قم است، بلکه ستون فقرات هویت شهری آن محسوب میشود؛ جایی که کوچکترین تصمیم یا تغییر میتواند سیمای معنایی و کالبدی شهر را تحتتأثیر قرار دهد.
رضا الیجانی، مشاور عالی شهردار قم در گفتوگو با خبرنگار ایمنا با نگاهی دقیق به جایگاه این محدوده، هسته مرکزی را «نگین شهر قم» توصیف کرد؛ نگینی که ارزش آن تنها در قدمت بناها یا وجود بافت تاریخی خلاصه نمیشود، بلکه اهمیتش از پیوند عمیق میان حیات اجتماعی، اقتصادی و زیارتی شهر سرچشمه میگیرد.
الیجانی تأکید میکند: نگاه محدود به بافت تاریخی، دیگر پاسخگوی نیازهای این پهنه نیست. او با برشمردن چالشهایی مانند نفوذپذیری معابر، تراکم ترافیک، فشار کاربریهای تجاری و ضرورت ارتقای خدماترسانی به زائر، خواستار برنامهریزی چندبعدی شد؛ برنامه ریزیای که بتواند تمام عناصر حیاتی هسته مرکزی را در یک تصویر کلان و منسجم ببیند.
اهمیت نگاه چند بعدی در هسته مرکزی شهر
این نگاه چندبعدی، نهتنها بر مداخلات کالبدی تأکید دارد، بلکه به معنای تجدیدنظر در نظام طرحریزی شهری است؛ جایی که احکام روشن و قابل اجرا باید پس از تدوین، به مناطق مختلف شهری ارجاع شود و نظام کنترل پروژه بتواند میزان اثرگذاری آنها را در عمل بسنجد. به تعبیر الیجانی، شهر یک «موجود زنده» است؛ پیوسته در حرکت، پیوسته در تغییر و برنامهریزی برای آن نیز باید همین پویایی را منعکس کند.
مسئله هسته مرکزی قم تنها در کالبد آن خلاصه نمیشود؛ بلکه ریشه در حافظه تاریخی و معنای شهری دارد. در همین راستا، فرنوش مخلص، عضو هیئت علمی پژوهشکده نظر در گفتوگو با خبرنگار ایمنا در قم با بررسی تاریخ تکاملی مرکز شهر عنوان میکند: حرم حضرت معصومه (س) در همه دورههای توسعه قم نقش پیشران داشته است.
وی مرکز تاریخی قم را «عرصه شکلگیری خاطره جمعی» مینامد؛ جایی که تجربههای مذهبی، اقتصادی و اجتماعی مردم در طول زمان در هم تنیده و هویت امروز شهر را ساخته است.
هشدار جداسازی هسته مرکزی شهر از حیات روزمره شهروندان
اما او در کنار این واقعیت تاریخی، به روند نگرانکنندهای اشاره میکند، روندی که طی سالهای اخیر موجب فاصله گرفتن حیات روزمره شهروندان از مرکز تاریخی شده است؛ افزایش فعالیتهای تجاری وابسته به زیارت، کاهش حضور ساکنان بومی و تغییرات مداوم کاربریها موجب شده پیوند دیرینه شهر و حرم به تدریج از «همبستگی» به «همزیستی» تنزل یابد؛ همزیستیای که نشاط شهری و حس تعلق را در مرکز شهر کاهش میدهد.
مخلص در تحلیل خود پیشنهاد میدهد رابطه ارگانیک میان زندگی شهری و حیات مذهبی باید دوباره احیا شود؛ فضاهای اجتماعی پیرامون حرم تقویت شده و با مدیریت یکپارچه، مرکز شهر دوباره به صحنه حضور طبیعی و روزانه مردم تبدیل شود.
اهمیت مرکز شهر قم در لایههای معنایی، اجتماعی و کالبدی، در سخنان سید امیر منصوری، استاد برجسته دانشگاه تهران نیز دیده میشود، او در گفتوگو با خبرنگار ایمنا مرکز شهر را «مهمترین و اثرگذارترین اندام شهری» معرفی میکند؛ اندامی که همچون قلب و حافظه شهر عمل میکند و هر تصمیم عجولانه درباره آن میتواند ساختار هویتی شهر را برای نسلها دستخوش تغییر کند.
منصوری هشدار میدهد که گرفتار شدن مدیریت شهری در امور روزمره، فرصت اندیشیدن به ماهیت شهر را از مدیران میگیرد.
او تأکید میکند: اگر نگاه ما تنها اجرایی باشد، سیمای شهر به سنگ، آجر و پروژه فروکاسته میشود در حالی که منظر شهر، بازتاب معنای جمعی، تاریخ زیسته و ساختار اجتماعی آن است.
ضرورت نگاه تازه به هویت شهر قم
وی نوسازی بافتهای تاریخی و احیای فضاهای جمعی را شرط بنیادین حفظ هویت میداند و خیابانهای مرکزی را شریانهایی توصیف میکند که حیات شهری از طریق آنها جریان مییابد.
به باور این کارشناس قم برای آنکه در تراز یک شهر اثرگذار باقی بماند، باید دوباره دیده شود؛ از خیابانها و میدانها تا بافتهای کهن و سیمای کلی مرکز شهر.
هسته مرکزی قم، بیش از یک محدوده جغرافیایی است؛ گرهگاه زندگی، معنویت، اقتصاد و تاریخ. آنچه از سخنان کارشناسان و مدیران شهری برمیآید، این است که چشمانداز آینده قم به طور مستقیم به تصمیمهایی بستگی دارد که امروز در این پهنه اتخاذ میشود.
برنامهریزی چندبعدی، مدیریت یکپارچه، احیای هویت تاریخی و ایجاد پیوند دوباره میان زیست اجتماعی و زیارت، مسیری است که میتواند این «نگین شهر قم» را برای نسلهای آینده زنده، پویا و معناخیز نگه دارد.
نظر شما