به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، مدیریت پسماند یکی از بزرگترین چالشهای شهرهای مدرن است. رشد سریع جمعیت، توسعه صنعتی و افزایش مصرف، حجم زبالهها را به سطحی بیسابقه رسانده است. در گذشته، دفن زباله در زمین یا سوزاندن آن راهحلهای رایج بودند؛ اما این روشها نهتنها منابع طبیعی را هدر میدهند، بلکه پیامدهای زیستمحیطی خطرناکی همچون آلودگی خاک، آب و هوا به همراه دارند.
شهرهای پیشرو در آسیا و خاورمیانه با بهرهگیری از فناوریهای هوشمند، اصول اقتصاد چرخشی و چهارچوبهای قانونی سختگیرانه به سمت شیوههای نوین مدیریت پسماند حرکت کرده و توانستهاند وابستگی به دفن زباله را کاهش دهند و مشارکت شهروندان را در فرایند مدیریت شهری افزایش دهند. تجربه شهرهای دبی، ابوظبی، نئوم، بالیکپاپان و سنگاپور نشان میدهد که آینده مدیریت پسماند نهتنها به فناوری، بلکه به فرهنگسازی و سیاستگذاری هوشمندانه وابسته است.
دبی؛ پیشگام در مدیریت هوشمند پسماند
دبی در سال ۲۰۲۵ سیستم مدیریت پسماند هوشمند را راهاندازی کرد؛ بیش از ۱۰ هزار سطل زباله هوشمند مجهز به حسگرهای اولتراسونیک در سطح شهر نصب شد که سطح پرشدگی سطل را با دقت بالا تشخیص میدهند و آن را بهصورت لحظهای گزارش میدهند. بعضی سطلها دارای حسگر وزن دیجیتال برای سنجش وزن زباله و حسگرهای گاز برای شناسایی انتشار متان و آمونیاک هستند تا از خطرات احتمالی همچون آتشسوزی یا انفجار جلوگیری شود.
دادههای جمعآوریشده از این حسگرها از طریق شبکههای اینترنت اشیا به یک سامانه مرکزی منتقل میشود. در این سامانه، الگوریتمهای هوش مصنوعی و یادگیری ماشین دادهها را تحلیل و الگوهای تولید زباله در مناطق مختلف شهر را شناسایی میکنند، سپس با استفاده از سیستمهای بهینهسازی مسیر پویا، حرکت کامیونهای جمعآوری زباله بهگونهای تنظیم میشود که به مناطقی با نیاز واقعی مراجعه کنند. این فرایند موجب کاهش ۳۰ تا ۴۰ درصدی سفرهای جمعآوری شده و علاوه بر صرفهجویی در مصرف سوخت، انتشار کربن و آلودگی صوتی ناشی از تردد خودروهای سنگین را نیز بهطور چشمگیری کاهش داده است.
دبی با تصویب قانون شماره ۱۸ سال ۲۰۲۴ چهارچوبی سختگیرانه برای مدیریت پسماند ایجاد کرد. این قانون شامل سیاست «پرداخت به میزان تولید زباله»، ممنوعیت پلاستیکهای یکبار مصرف و الزام تولیدکنندگان به مسئولیتپذیری گسترده است. سیاست پرداخت به میزان تولید زباله با استفاده از سامانههای دیجیتال و کارتهای هوشمند، میزان زباله تولیدی هر خانوار و شرکت را ثبت میکند و هزینه دفع آن را بر اساس وزن یا حجم واقعی محاسبه میکند. این مکانیزم عدالت بیشتری در هزینهگذاری ایجاد کرده و انگیزهای قوی برای کاهش تولید زباله و تفکیک آن فراهم آورده است.
ممنوعیت پلاستیکهای یکبار مصرف با ردیابی دیجیتال زنجیره تأمین و نظارت بر فروشگاهها و تولیدکنندگان اجرا میشود. این اقدام موجب شده بازار محصولات جایگزین پایدار همچون کیسههای پارچهای و ظروف زیستتخریبپذیر رونق بگیرد. الزام تولیدکنندگان به مسئولیتپذیری گسترده از طریق سامانههای بلاکچین و پایگاههای داده ملی پیگیری میشود و تولیدکنندگان را موظف میکند چرخه کامل محصول از طراحی تا بازیافت را مدیریت کنند و گزارشهای شفاف از میزان بازیافت ارائه دهند.
دبی همچنین با ایجاد هابهای منطقهای مدیریت پسماند و اپلیکیشنهای عمومی برای گزارش تخلفات، شهروندان را به مشارکت فعال در پاکیزگی شهر ترغیب میکند. این اقدامات با استراتژی انرژی پاک دبی ۲۰۵۰ همسو و هدف آن دستیابی به ۹۰ درصد کاهش دفن زباله است. ترکیب فناوری، قانون و مشارکت اجتماعی، دبی را به الگویی جهانی در مدیریت پسماند تبدیل کرده است.
ابوظبی و شارجه؛ بازیافت در مقیاس صنعتی
ابوظبی در سال ۲۰۲۴ «تأسیسات بزرگ بازیافت مواد المفرق» را افتتاح کرد. این مرکز توانایی پردازش ۱.۳ میلیون تن زباله در سال را دارد و با استفاده از فناوریهای پیشرفته، فلزات، پلاستیکها و مواد آلی را بهطور خودکار جداسازی میکند. تأسیسات المفرق بهعنوان یکی از بزرگترین مراکز بازیافت در منطقه شناخته میشود. ساختار این مجموعه بر پایه فناوریهای پیشرفته جداسازی خودکار بنا شده است و زبالههای ورودی بدون نیاز به دخالت گسترده انسانی، از طریق سامانههای مکانیزه و رباتیک به اجزای اصلی خود تفکیک میشوند.
فلزات آهنی و غیرآهنی با استفاده از آهنرباهای قدرتمند و جریانهای گردابی جدا میشوند، پلاستیکها با فناوریهای اپتیکی و حسگرهای مادون قرمز شناسایی و دستهبندی میشوند و مواد آلی از طریق غربالگری و سامانههای بیولوژیکی به بخش تولید انرژی و کمپوست منتقل میشوند.
بخش مهمی از مأموریت این مرکز تبدیل زباله به انرژی است. مواد آلی و بخشی از زبالههای غیرقابل بازیافت با استفاده از فناوریهای پیشرفته احتراق کنترلشده و فرایندهای بیولوژیکی همچون هضم بیهوازی به بیوگاز، برق و حرارت تبدیل میشوند. این فرایند حجم زبالههای دفنی را کاهش میدهد و به شبکه انرژی ابوظبی کمک میکند تا بخشی از نیازهای شهری را از منابع تجدیدپذیر تأمین کند.
تأسیسات المفرق بهگونهای ساخته شده است که با نقشههای شهری و اهداف کلان امارات در زمینه شهرهای هوشمند هماهنگ باشد. سامانههای جغرافیایی مسیریابی برای ردیابی مسیر جمعآوری زباله و مدیریت جریان ورودی به مرکز استفاده میشوند و دادههای مربوط به زنجیره بازیافت از طریق بلاکچین ثبت و ذخیره میشوند تا شفافیت کامل در فرایند بازیافت ایجاد شود. این سطح از دیجیتالیسازی موجب شده است شهروندان و شرکتها بتوانند بهطور مستقیم میزان مشارکت خود در کاهش زباله و بازیافت را مشاهده کنند.
هدف نهایی این پروژه دستیابی به ۸۰ درصد کاهش دفن زباله تا سال ۲۰۳۰ است که با ترکیب فناوری، سیاستگذاری و مشارکت اجتماعی دنبال میشود. تأسیسات المفرق فقط یک مرکز صنعتی نیست، بلکه نماد تغییر نگرش ابوظبی به مدیریت پسماند محسوب میشود که زباله را از یک مشکل شهری به یک منبع ارزشمند انرژی و مواد خام تبدیل میکند.
شارجه نیز در سالهای اخیر با پیروی از رهنمودهای فدرال امارات متحده عربی، تمرکز ویژهای بر مسئله زبالههای ساختمانی در پروژههای عمرانی جدید دارد. این موضوع در بسیاری از شهرهای در حال توسعه به یکی از بزرگترین چالشهای زیستمحیطی تبدیل شده است. مدیریت پسماند ساختمانی در پروژههای عمرانی جدید امارت، بهعنوان یک الزام قانونی و بخشی جداییناپذیر از فرایند طراحی و اجرا در نظر گرفته میشود. پیمانکاران موظفند پیش از آغاز پروژه، برنامهای مشخص برای جداسازی مصالح مازاد و بازیافت آنها ارائه دهند. این برنامهها شامل تفکیک بتن، فلزات، چوب و پلاستیکهای ساختمانی است که پس از اجرا به مراکز بازیافت تخصصی منتقل میشوند.
یکی از ویژگیهای مهم این رویکرد، استفاده از فناوریهای نوین برای ردیابی و مدیریت زنجیره بازیافت است. سامانههای دیجیتال بر پایه GIS مسیر انتقال مصالح بازیافتی را ثبت میکنند و دادههای مربوط به حجم و نوع مواد را در اختیار سازمانهای نظارتی قرار میدهند. فناوری بلاکچین برای ایجاد شفافیت در چرخه بازیافت به کار گرفته شده است و هر محموله مصالح بازیافتی از لحظه خروج از کارگاه ساختمانی تا ورود به کارخانه بازیافت در یک دفترکل دیجیتال ثبت میشود تا امکان تخلف یا رهاسازی غیرقانونی مواد به حداقل برسد.
این سیاستها به کاهش هزینههای پروژههای عمرانی کمک کردهاند. مصالح بازیافتی همچون بتن خردشده دوباره در زیرسازی جادهها یا پروژههای عمرانی کوچکتر استفاده میشوند و فلزات بازیافتی به چرخه تولید صنعتی بازمیگردند. این روند نهتنها حجم زبالههای دفنی را کاهش داده، بلکه منابع جدیدی برای صنایع محلی فراهم کرده است. دولت شارجه مشوقهایی از جمله تخفیف در هزینههای مجوز و اولویت در مناقصات دولتی برای پیمانکارانی در نظر گرفته است که درصد بالاتری از مصالح را بازیافت میکنند.
فرهنگسازی بخش مهمی از سیاستهای شارجه است. کارگاههای آموزشی برای مهندسان و کارگران ساختمانی برگزار میشود تا آنها با روشهای نوین تفکیک و استفاده مجدد از مصالح آشنا شوند، همچنین کمپینهای عمومی در سطح شهر به شهروندان نشان میدهند که پروژههای عمرانی جدید چگونه با بازیافت مصالح، اثرات زیستمحیطی خود را کاهش میدهند. این اقدامات موجب شده است شارجه به یکی از نمونههای موفق در منطقه برای مدیریت زبالههای ساختمانی تبدیل شود که میان توسعه عمرانی و حفاظت از محیط زیست تعادل برقرار میکند.
بالیکپاپان اندونزی؛ نوآوری در سطح جامعه
شهر بالیکپاپان در اندونزی طی سالهای ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ یکی از نمونههای جالب توجه در حوزه مدیریت نوین پسماند بوده است. این شهر که بهعنوان یک مرکز صنعتی و بندری شناخته میشود، با حجم بالای زبالههای شهری و صنعتی روبهروست و به همین دلیل پروژهای موسوم به «۳R Waste Express» را در محل دفن زباله مانگار توسعه داده است. این پروژه بر پایه سه اصل «کاهش، استفاده دوباره و بازیافت» بنا شده و هدف آن کاهش تدریجی وابستگی به دفن زباله و حرکت به سمت اقتصاد چرخشی است.
در این سیستم، فناوریهای نوین به کار گرفته شدهاند تا فرایند مدیریت زباله کارآمدتر شود. یکی از مهمترین نوآوریها استفاده از لولههای پنوماتیک برای جداسازی زبالههاست. این لولهها با جریان هوای فشرده مواد سبک همچون پلاستیکها را از مواد سنگینتر جدا میکنند و سرعت و دقت فرایند تفکیک را افزایش میدهند. بخشی از زبالهها به سوخت مشتق از زباله تبدیل میشوند که میتواند در نیروگاهها و صنایع سیمان جایگزین بخشی از سوختهای فسیلی شود. این اقدام حجم زبالههای دفنی را کاهش میدهد و به کاهش انتشار گازهای گلخانهای کمک میکند. آمارها نشان میدهد که این سیستم توانسته حجم زبالههای دفنی را حدود ۲۳ درصد کاهش دهد و هدفگذاری بلندمدت آن رسیدن به ۴۰ درصد کاهش تا سال ۲۰۴۵ است.
مدیریت پسماند در بالیکپاپان تنها به فناوری محدود نشده و با برنامهریزی شهری پیوند خورده است. مناطق خاصی از شهر بهعنوان زونهای سبز تعریف شدهاند که در آنها مراکز محلی برای کاهش، استفاده دوباره و بازیافت ایجاد شده است. این مراکز به شهروندان امکان میدهند مواد قابل استفاده را تحویل دهند و در مقابل مشوقهای اقتصادی دریافت کنند. یکی از این مشوقها پرداخت هزینه برای مواد قابل بازیافت است که انگیزهای قوی برای مشارکت مردم ایجاد کرده و همزمان فرصتهای شغلی جدیدی در بخش بازیافت و صنایع وابسته فراهم آورده است.
از سوی دیگر، فناوری دیجیتال نیز نقش مهمی در این پروژه ایفا میکند. اپلیکیشنهای موبایلی برای زمانبندی جمعآوری زباله طراحی شدهاند تا شهروندان بتوانند بهطور دقیق بدانند چه زمانی کامیونهای جمعآوری به محله آنها مراجعه میکنند. این اپلیکیشنها همچنین امکان گزارش مشکل و درخواست خدمات ویژه را فراهم میکنند. در سطح منطقهای، پروژه بالیکپاپان تحت حمایت برنامههای آسهآن (ASEAN Enhancement Projects) قرار دارد که هدف آن ارتقای همکاری میان کشورهای جنوب شرق آسیا در زمینه مدیریت پایدار پسماند است.
بالیکپاپان نمونهای روشن از شهری است که توانسته با ترکیب فناوریهای نوین، سیاستهای شهری و مشوقهای اقتصادی، مسیر تازهای برای مدیریت پسماند ترسیم کند. این شهر نشان میدهد که حتی در مناطق در حال توسعه نیز میتوان با برنامهریزی هوشمندانه و مشارکت اجتماعی، به دستاوردهای قابل توجهی در کاهش زباله و حرکت به سمت اقتصاد سبز دست یافت.
نظر شما