بازگشت به صدایی که زمانه را نقد می‌کرد؛ جهان نوشتاری شهید آوینی

به گزارش خبرگزاری ایمنا، در روزهایی که هفته کتاب دوباره بحث خواندن را به مرکز توجه می‌آورد، مرور آثار شهید سید مرتضی آوینی فرصتی برای رویارویی با نویسنده‌ای است که کتاب را ابزاری برای فهم نسبت انسان با حقیقت می‌دید. نوشته‌های او بیش از سه دهه پس از شهادتش همچنان توانِ طرح پرسش و ایجاد چالش دارند و شاید همین دلیل کافی باشد که در این هفته، به جهان فکری او دوباره سر بزنیم.

مرتضی آوینی (۱۳۲۶–۱۳۷۲)، با نام مستعار «کامران»، یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های سینمای مستند در ایران پس از انقلاب بود. اما تأثیر او محدود به قاب دوربین نبود: نوشته‌ها، گفت‌وگوها و مقالاتش هم به مثابه آینه‌ای بودند که اندیشه او را در نسبت با انقلاب اسلامی، روشنفکری، سینما، فرهنگ و تمدن نشان می‌دادند. آثار مکتوب او، بازنمایی نوعی جهاد فکری‌اند؛ مبارزه‌ای با شبهه‌ها، جریان‌های فکری متجدد و چالش‌های معنوی یک جامعه در حال ساختن هویت تازه.

در ادامه، به معرفی چند کتاب مهم آوینی که از جنبه‌های مختلف فکری‌اش را به تصویر می‌کشند، می‌پردازیم:

حلزون‌های خانه به‌دوش

این کتاب مجموعه‌ای از مقالات آوینی است که در بین سال‌های ۱۳۶۸–۱۳۶۹ در ماهنامه «سوره» منتشر شده‌اند. مضمون اصلی آن نقد جریان روشنفکری و بررسی نسبت آن با انقلاب اسلامی است؛ فرهنگ، هنر، ژورنالیسم، مفهوم عرفان در دنیای مدرن و تضاد بین تجدد و تحجر از موضوعات کلیدی آن‌اند.

آوینی در این مقالات با جدیت از «جرئت، منطق و استدلال» استفاده می‌کند و نشان می‌دهد چگونه می‌توان نقد روشنفکری را به شکلی سازنده و کوبنده بیان کرد.

رستاخیز جان

این اثر شامل مقالاتی ادبی، فرهنگی و رسانه‌ای است که آوینی طی سال‌های پایانی زندگی‌اش نگاشته بود؛ درباره آزادی قلم، ادبیات متعهد، رسانه و نقش انسان در تمدن معاصر.

«رستاخیز جان» به مثابه بازتابی از دغدغه‌های معنوی و فکری اوست؛ جایی که آوینی نه‌تنها به تحلیل زمانه می‌پردازد، بلکه امیدی به احیای معنویت و انسان در دلِ جهان مدرن دارد.

گنجینه آسمانی

در این کتاب، متن گفتار فیلم‌های مستند مجموعه «روایت فتح» گردآوری شده است؛ این همان «صدایی» است که در دل مستندهای جنگ شنیده می‌شد.

این اثر برای علاقه‌مندان به سینمای جنگ و تجربه مستند، یک گنج فکری است: نشان می‌دهد آوینی چطور با روایت خط مقدم، معنای شهادت، ایثار و معنای جنگ را نه‌تنها به‌صورت بصری، بلکه به‌صورت کلامی بازنمایی می‌کرد.

توسعه و مبانی تمدن غرب

در این کتاب، آوینی به تحلیل تمدن غرب پرداخته است: مفهوم توسعه، اتوپیا در تمدن غرب، رفاه، اسراف، عمق فاجعه تمدنی و نقد غرب‌زدگی از منظر اسلامی.

این اثر یکی از مهم‌ترین متون فکری اوست و نشان می‌دهد که دغدغه او فراتر از جنگ و سینما بود؛ او در آثارش به سوالات بنیادینی درباره تمدن جهانی، توسعه و هویت اسلامی پاسخ می‌داد.

خواندن آثار شهید آوینی در هفته کتاب، فرصت بی‌نظیری است برای درک یکی از مهم‌ترین صداهای فکری انقلاب اسلامی. او تفسیرگر تمدن، روشنفکری، هنر و معنویت بود.