به گزارش خبرگزاری ایمنا، طرفین توافق تجاری آزاد ایران و اتحاد اوراسیا تا کنون اقدامات قابل توجهی برای اجرای تعهدات خود انجام دادهاند. روند رشد تجارت دوطرفه نشاندهنده اراده مشترک برای اجرای صحیح توافق است. تجارت میان ایران و روسیه که بزرگترین شریک اقتصادی ایران در EAEU است، بین ماههای مه و ژوئن ۲۰۲۵ (بلافاصله پس از اجرای رسمی توافق) ۳۵ درصد افزایش یافت. علاوه بر این، تجارت کل میان ایران و روسیه در هفت ماه نخست سال جاری ۱۲ درصد رشد کرد. صادرات ایران به کشورهای EAEU در سال ایرانی منتهی به نوزدهم اسفند ۱۴۰۳ (نوزدهم مارس ۲۰۲۵) به ۲ میلیارد دلار رسید که ۲۰ درصد رشد نسبت به سال قبل نشان میدهد.
بنابراین، رقمهای عملی نشاندهنده این است که دستاورد توافق در بخش صادرات ایران نزدیک به انتظارات اولیه قرار گرفته است. وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران در اولین جلسه کمیته مشترک اجرای توافق در سپتامبر ۲۰۲۵ تاکید کرد که توافق برای ایران بینظیر است و تعرفهها بر روی ۸۷ درصد کالاهای تجاری حذف شده است، وی همچنین برآورد کرد که اگر صنایع فولاد و پتروشیمی ایران به طور مؤثر از فرصتهای این توافق بهرهبرداری کنند، این دو صنعت میتوانند نیمی از اهداف تعیینشده توافق را محقق کنند.
این نمودار نشاندهنده کاهش درخشان نرخ تعرفههای گمرکی برای محصولات واردشده از کشورهای اتحاد اوراسیا است، میانگین تعرفه از ۲۰ درصد (قبل از پانزدهم مه ۲۰۲۵) به ۴.۵ درصد (بعد از اجرای توافق) کاهش یافت، که نشاندهنده یک کاهش ۷۶ درصدی است. این کاهش بر تمام دستههای کالایی اعمال شد اما بخشهای حساس ایران (خودروسازی، الکترونیک) از این کاهش استثنا شدهاند.
اجرای چارچوبهای نهادی و قانونی
طرفین با امضای نقشهراه سهساله در سپتامبر ۲۰۲۵ نیز نشان دادند که متعهد به اجرای عمیقتر توافق هستند. این نقشهراه که تا سال ۲۰۲۸ اعتبار دارد، بر مسائل کلیدی چون حملونقل، لجستیک، دیجیتالسازی گمرک و کریدور شمال به جنوب تمرکز دارد، در این نقشهراه، طرفین توافق کردند تا «کریدورهای گمرکی سبز» ایجاد کنند، سیستمهای حملونقل الکترونیکی را گسترش دهند، و بر تسهیل جابهجایی کالاهای یخچالی تحت پروژه «اوراسیا اگرو اکسپرس» تاکید کنند؛ اقدامات دیگری که هر دو طرف برای اجرای کامل توافق انجام دادند، شامل موافقتنامههای تازهای است که بر روی موضوعاتی چون صدور گواهینامههای حلال، حذف موانع فنی در تجارت، و ایجاد سیستم الکترونیکی برای تأیید منشأ کالاها تمرکز دارند، طرفین همچنین موافقت کردند تا فعالیتهای مشترکی برای کاهش تعرفههای محدود شده از جانب ایران بر کالاهای تولیدی EAEU آغاز کنند، موضوعی که از نظر تجاری بسیار حساس است.
این نمودار خطی بخوبی تأثیر اجرای توافق را نشان میدهد. تجارت دوجانبه از ۲.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ آغاز شد و تا سال ۲۰۲۲ به اوج خود ۶.۲ میلیارد دلار رسید. اما پس از اجرای توافق جامع در ۱۵ مه ۲۰۲۵، جهش واضحی در تجارت مشاهده شد. بهطور خاص، تجارت ایران-روسیه بهتنهایی ۳۵ درصد رشد یافت. این روند نشاندهنده تأثیر مثبت توافق بر رشد مبادلات تجاری است.
چالشها و کاستیهای اجرایی
اقدامات محافظهکارانه ایران درباره کالاهای حساس
با این حال، ایران در عمل از مسئله حفاظت از صنایع داخلی حساس خود نگران است. بر اساس توافق، ۱۳ درصد از کالاها در لیست منفی قرار دارند و از تعرفههای ترجیحی بهره نمیبرند. این کالاهای حساس شامل خودروها، صنایع الکترونیکی، تکسٹایل، محصولات کشاورزی و برخی لوازم خانگی هستند. ایران حتی در ۲۰۲۵ تغییرات تعرفهای شدید برای کالاهای حساس مانند خودروهای اقتصادی داخلی اعمال کرده است تا از بازار داخلی محافظت کند.
رقمهای واقعی درباره واردات ایران از EAEU نیز نشاندهنده رویکرد احتیاطی ایران است. واردات ایران از EAEU در سال منتهی به ۱۹ مارس ۲۰۲۵ به ۱.۵۱ میلیارد دلار رسید، اما این رقم ۲۰ درصد کاهش نسبت به سال قبل نشان میدهد. حتی حجم وارداتی ۳۹ درصد کاهش یافت. این موضوع نشاندهنده این است که ایران، علیرغم کاهش تعرفهها از ۲۰ درصد به ۴.۵ درصد، هنوز هم از طریق اقدامات دیگر محدودکننده (مثل سهمیههای تعرفهای یا محدودیتهای کمی) تقاضا برای واردات را کنترل میکند.
موانع مالی و لجستیکی
وزیر صنعت ایران در جلسه اول کمیته مشترک تاکید کرد که یکی از بزرگترین موانع برای اجرای کامل توافق، محدودیتهای مربوط به تراکنشهای مالی است. ایران از دسترسی به سیستم SWIFT محروم است و این موضوع بموجب مشکلات قابل توجهی در تسویهی حسابات میان طرفین میشود. وی همچنین بر اختلافات در استانداردهای محصولات و متون قانونی میان طرفین اشاره کرد، از سوی دیگر زیرساختهای لجستیکی و حملونقل ایران و کشورهای EAEU هنوز نیاز به بهبودهای قابل توجهی دارند. نبود اتصالات ریلی مستقیم میان ایران و ارمنستان، دشواری دسترسی به بندرهای ایران از کشورهای دور EAEU (مثل کازاخستان)، و کمبود ظرفیت انتقال در مسیرهای موجود بهترتیب مسائلی هستند که هنوز حل نشدهاند.
این نمودار مقایسهای بهوضوح نقاط قوت و ضعف در اجرای توافق را نشان میدهد. هر دو طرف در بخش کاهش تعرفهها (۹۰-۹۵ درصد اجرا شده) و رشد تجارت (۸۵ درصد) موفقتر بودهاند. اما در زمینههای زیرساختی (۴۰-۴۵ درصد)، توسعه حملونقل، و سازوکارهای تسویه مالی (۳۰-۳۵ درصد) پیشرفت کمتری داشتند.
میزان اجرای متعادل اما ناکافی
در مجموع، طرفین توافق تجاری آزاد ایران و EAEU تا کنون نشان دادهاند که اراده عملی برای اجرای توافق دارند، اما هنوز مسیری دراز برای تحقق تمام اهداف و تعهدات باقیمانده است. رشد ۳۵ درصدی تجارت ایران-روسیه و ۲۰ درصدی صادرات ایران به EAEU نشاندهنده پیشرفتهای مثبت هستند. امضای نقشهراه سهساله و ایجاد کمیتههای مشترک نیز بیانگر آن است که طرفین در راستای ایجاد چارچوبهای دقیقتر برای اجرای توافق قدمهای سازندهای برداشتهان، اما کاهش واردات ایران از EAEU، محدودیتهای مالی و لجستیکی، و اقدامات محافظهکارانه ایران برای حفاظت از صنایع داخلی حساس نشاندهنده این هستند که هنوز تعهدات طرفین به طور کامل تحقق نیافته است. بهطور خاص، ایران در عمل کوشش میکند تا تعریف «توافق تجارت آزاد» را بهگونهای تفسیر کند که هنوز محافظتهای تعرفهای و غیرتعرفهای خود را برای صنایع حساس حفظ کند.
این نمودار نشان میدهد که بخشهای مختلف صادراتی ایران تا چه میزان از فرصتهای توافق بهرهبرداری کردهاند. بخش پتروشیمی که انتظار رشد ۲۵ درصدی داشت، تنها ۱۸ درصد رشد داشته است. بخش فولاد و فلزات نیز از ۳۰ درصد مورد انتظار به ۲۲ درصد واقعی کاهش یافته است. بخشهای کشاورزی و مواد غذایی نیز عملکرد کمتری از انتظارات ارائه دادهاند. این فاصله بین انتظارات و واقعیت میتواند به محدودیتهای مالی، لجستیکی و تحریمهای ثانویه نسبت داده شود
بر اساس ارقام و شواهد موجود، میتوان نتیجه گرفت که تحقق اهداف میانمدتی (رسیدن به ۱۲ میلیارد دلار تجارت سالانه) در راستای صحیحی قرار دارد، اما دستیابی به اهداف دورتر نگر (۱۸ تا ۲۰ میلیارد دلار در پنج تا هفت سال) نیازمند حلوفصل بیشتر مسائل مالی، لجستیکی و سیاسی است که هنوز برقرار هستند.
نظر شما