به گزارش خبرگزاری ایمنا، بخش صنایع معدنی ایران در سال جاری شاهد تحولی بنیادین است که نهتنها شاهد رشد بیش از ۱۰۰ درصد در تولید تجهیزات معدنی میباشد، بلکه این رشد نمایندگی از تحول ساختاری در اقتصاد کشور است. ایران با داشتن هفت درصد ذخایر معدنی جهانی و تنها یک درصد جمعیت جهان، توانسته است در سالهای اخیر خود را به عنوان یک بازیگر سراسری در صنایع معدنی و فلزی تثبیت کند، این دستاورد تحت شرایط محدودیتهای متعدد و تحریمهای بینالمللی حاصل شده است و از توان بالای صنایع داخلی و تکیهزدن بر دانش فنی متخصصان ایرانی سخن میگوید.
معادلات رشد و تولید
بخش صنایع معدنی ایران در سال جاری بر اساس آمارهای رسمی، رشد قابلتوجهی را تجربه کرده است. رشد بیش از ۱۰۰ درصد در تولید تجهیزات معدنی نشاندهنده توانایی صنایع داخلی در جایگزینی واردات و تکیه بر دانش فنی و تجربه متخصصان ایرانی است. این رشد در شرایطی محقق شده که کشور با محدودیتهای متعدد از جمله قطعیهای انرژی و نوسانات نرخ ارز دستوپنجه نرمکرده است.
خودکفایی در تأمین تجهیزات معدنی نیز به ۹۰ درصد رسیده است، بهطوری که برای تأمین ۱۰ درصد باقیمانده، مذاکرات میان دولت و صنعتگران داخلی جریان دارد. این خودکفایی نشاندهنده توان بالای صنایع داخلی در طراحی و تولید تجهیزات پیشرفته و با فناوری بالا است.
بخش معدن و صنایع معدنی ایران در سال گذشته بیش از ۳۳۰ هزار میلیارد تومان درآمد برای کشور ایجاد کرده و زمینه اشتغال بیش از ۵۰۰ هزار نفر را فراهم آورده است. این آمار نشاندهنده نقش کلیدی این بخش در ایجاد شغلهای مستقیم و غیرمستقیم برای گروههای مختلف جمعیت است. افزایش جذابیت سرمایهگذاری در این حوزه موجب شدهاست که سهم صنایع معدنی در بورس اوراق بهادار کشور به ۲۴ درصد برسد، که نشاندهنده اعتماد سرمایهگذاران به آینده این بخش است.
ارزش صادرات زنجیره معدن و صنایع معدنی کشور به بیش از ۱۳ میلیارد دلار رسیده است. این رقم در سال ۱۴۰۲ (۲۰۲۴) برای نخستین بار در تاریخ صنعت معدنی ایران رکورد زد و نشاندهنده قابلیت رقابت محصولات ایرانی در بازارهای جهانی است. ارزش کل تولیدات این بخش ۳۵ میلیارد دلار برآورد میشود که ۱۴ میلیارد دلار آن به صادرات غیرنفتی اختصاص یافته است. این توزیع درآمدی نشاندهنده تعادل بین مصرف داخلی و صادرات است.
بخش دوم: تحلیل فناوری و شرایط تولید
جایگاه فناوری و نوآوری
صنایع معدنی ایران در سالهای اخیر شاهد تغییرات فناورانه بنیادی بودهاست. فناوریهای نوظهور از جمله هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی، اتوماسیون و سیستمهای IoT در بخش معدنکاری جایخود را تثبیت کردهاند، این فناوریها نهتنها بهرهوری را افزایش میدهند، بلکه امکان بهینهسازی عملیات، کاهش خطرات و ارتقای کیفیت محصول را فراهم میکنند.
حفاری خودکار (Autonomous Drilling)، رباتهای حفاری زیرزمینی، استفاده از فناوری لیزر و پلاسما در برش سنگ، و بلاکچین برای ردیابی شفاف مواد معدنی از جمله نوآوریهای مهمی هستند که صنایع ایرانی بهتدریج در آنها سرمایهگذاری میکنند، این سرمایهگذاریها نشاندهنده تلاش برای حرکت بهسمت «عصر استخراج هوشمند» است.
مشارکت بخش خصوصی و دولت
رشد قابلتوجه در تولید تجهیزات معدنی حاصل تمرکز بر توان داخلی و مشارکت بخش خصوصی با دولت است. دولت از طریق سیاستهای حمایتی و تسهیلات تأمینی، و بخش خصوصی از طریق سرمایهگذاری و نوآوری، در کنار یکدیگر گام برداشتهاند. این همکاریها منجر به تشکیل مجموعهای از صنایع تابع و تکمیلی شدهاست که مختلف عوامل تولید را تأمین میکنند.
ظرفیت تولید فلزات اساسی کشور طی دو دهه اخیر رشد قابللحاظی داشتهاست، تولید فولاد خام از ۸ میلیون تن به ۴۳.۵ میلیون تن رسیده است، کاتد مس از ۱۹۰ هزار تن به ۴۵۰ هزار تن و شمش آلومینیوم از ۲۱۶ هزار تن به ۷۷۰ هزار تن افزایش یافتهاست. این رشد ظرفیتی نتیجه سرمایهگذاریهای بیوقفه در زیرساختها و فناوری است.
کاهش وابستگی به واردات و حرکت بهسمت خودکفایی
این روند نشاندهنده کاهش وابستگی کشور به واردات مواد اولیه و حرکت بهسمت خودکفایی در تولید صنایع معدنی است که افزایش ارزشافزوده داخلی را بههمراه دارد. در حالی که واردات محصولات معدنی در سال ۱۴۰۲ به ۷ میلیارد دلار رسید، ارزش صادرات ۱۳.۷ میلیارد دلار به ثبت رسید، یعنی صادرات ۹۵ درصد بیش از واردات بوده است.
این تفاوت معنیدار نشاندهنده بهبود توازن تجاری این حوزه است. رشد صادرات در سالهای اخیر نهتنها ناشی از افزایش حجم است، بلکه بازار در جهت محصولات با ارزشافزوده بیشتر حرکت کردهاست. برای مثال، صادرات زنجیره فولاد که معمولاً ارزشافزوده بیشتری نسبت به سنگ آهن خام دارد، بیشتر از سایر محصولات رشد کردهاست.
تنوع محصولات صادراتی یکی از نقاط قوت بخش معدن ایران است. در سال ۱۴۰۲، صادرات زنجیره فولاد ۶.۱ میلیارد دلار، زنجیره مس ۱.۶ میلیارد دلار، زنجیره آلومینیوم ۹۰۲ میلیون دلار، روی ۵۴۷ میلیون دلار، زغالسنگ و کک ۵۰۰ میلیون دلار و سیمان ۳۸۴ میلیون دلار را بهخود اختصاص داد. این تنوع سبب میشود که کاهش قیمت یکی از محصولات تأثیر منفی شدیدی بر درآمد صادراتی کشور نداشته باشد.
بازار جهانی و موقعیت ایران
بازار جهانی تجهیزات معدنی تا سال ۲۰۲۵ رشد ۷.۲ درصد خواهد داشت و بیشترین درآمد بازار متعلق به منطقه آسیا و اقیانوسیه خواهد بود. ایران با موقعیت جغرافیایی خود در این منطقه و داشتن ذخایر معدنی فراوان، فرصت بسیاری برای توسعه صادرات و جذب بازارهای جدید دارد. ذخایر سنگآهن ایران بیش از ۳ میلیارد تن (رتبه نهم جهان)، ذخیره مس ۷ میلیارد تن کانسنگ (معادل ۶۶ میلیون تن مس محتوی، رتبه ششم جهان) و ذخایر روی و سرب مجموعاً ۲۸ میلیون تن (رتبه ششم جهان) است.
چشمانداز میانمدت (۲۰۲۵-۲۰۲۷)
در دوره میانمدت، انتظار میرود که صنایع معدنی ایران بر اساس روند فعلی، ادامه رشد یا حفظ سطح فعلی خود را داشتهباشند. سیاستهای اصلاح ارزی، راهاندازی صندوقهای جسورانه معدنی و توسعه بازار سرمایه تخصصی میتوانند به معدن نقش موتور اقتصادی کشور را اعطا کنند. با بهرهگیری از فناوریهای نوین و تقویت همکاریهای بینالمللی، صنعت معدنی ایران میتواند ۱۵ تا ۲۰ درصد رشد سالانه را تجربه کند.
معدن میتواند موتور جایگزین نفت در اقتصاد ایران باشد. ایران با تنها یک درصد جمعیت جهان، دارای هفت درصد ذخایر معدنی جهان است و با توسعه بیشتر ظرفیتهای خود میتواند سهم بیشتری از بازار جهانی را بهدستآورد. همکاریهای راهبردی با شرکای عمدهای همچون چین و دیگر کشورهای توسعهیافته میتواند بر این موقعیت افزود.
ارتقای صنایع تابع و تکمیلی معدنی، بهویژه در زمینه ساخت تجهیزات، فناوریهای استخراجی و فرآوریهای پیشرفته، اولویت استراتژیکی کشور باید باشد. سرمایهگذاری در آموزش و پژوهش، جذب نیروی متخصص و ایجاد خوشههای صنعتی معدنی میتوانند این هدف را تسهیل کنند.
شرایط تحقق چشماندازها
برای تحقق این چشماندازها، لازم است:
- تثبیت سیاستهای حمایتی: دولت باید سیاستهای حمایتی پایدار و بلندمدت برای بخش معدن اتخاذ کند، بهویژه در زمینه معافیتهای گمرکی و سهولتهای تأمین مالی.
- سرمایهگذاری فناورانه: صنایع معدنی باید بهطور بیوقفه در تکنولوژیهای نوین، هوش مصنوعی و اتوماسیون سرمایهگذاری کنند.
- توسعه منابع انسانی: تربیت نیروی متخصص و دانشآموختهای که بتوانند با فناوریهای جدید کار کنند، ضروری است.
- توسعه زیرساختها: بهبود پیوندهای لجستیکی، بنادر و راههای حملونقل میتواند صادرات را تسهیل کند.
- مدیریت محیطزیست: رعایت استانداردهای محیطزیستی و توسعه پایدار باید در قلب تمام فعالیتها قرار گیرد.
نقش شرکتهای بینالمللی
حضور شرکتهای بینالمللی در نمایشگاههای معدنی ایران نشاندهنده علاقه به سرمایهگذاری و همکاری است، نوزدهمین نمایشگاه بینالمللی معدن، صنایع معدنی، ماشینآلات و تجهیزات وابسته (ایران کانماین ۲۰۲۵) با حضور پررنگ شرکتهای خارجی برگزار شد، این حضور فرصتی برای انتقال فناوری و جذب سرمایههای بینالمللی است.
صنایع معدنی ایران در سال جاری شاهد تحولی قابلتوجه است که این تحول فراتر از صرفاً افزایش حجم تولید است. رشد بیش از ۱۰۰ درصد در تولید تجهیزات معدنی، رسیدن صادرات به ۱۳ میلیارد دلار و رسیدن خودکفایی به ۹۰ درصد همگی نشاندهنده تحول ساختاری در این بخش هستند. توان داخلی، تکیه بر دانش فنی متخصصان ایرانی، و مشارکت بخش خصوصی و دولتی این دستاوردها را ممکن کردهاند، این صنعت با رعایت شرایط مناسب و ادامه سرمایهگذاریهای فناورانه، میتواند موتور جایگزین نفت در اقتصاد ایران باشد و کشور را بهسوی خودکفایی اقتصادی هدایت کند. چالشها و محدودیتهای فعلی باید بهعنوان فرصتی برای نوآوری و بهبود مداوم دیده شوند.
نظر شما