به گزارش خبرگزاری ایمنا، در قلب خاورمیانه و در زمینی پهناور، سرزمینی قرار دارد که منابع انرژی به آن برکت داده است، کشوری که دارای بزرگترین ذخایر هیدروکربنی جهان است اما بیشترین کلمهای که مردمان آن سالیان سال است که در محافل و اخبار خود میبینند و میشنوند ناترازی انواع حاملهای انرژی است. کشوری به نام ایران که در میان منابع بی انتهای انرژی هر روز شاهد افزایش روز افزون شکاف عرضه و تقاضا است.
بهطورکلی زمانیکه ما قصد بررسی کسری در هر بخشی از اقتصاد را داریم با دو سمت عرضه و تقاضا روبهرو خواهیم بود، هنگامی که مردم و برخی کارشناسان تولید کمتر از ظرفیت را علت کسری میدانند، برخی دیگر نیز معتقدند مهمترین علت ناترازی در بخش حاملها انرژی مصرف بیرویه مصرفکنندگان بهویژه مصرفکنندگان داخلی است، نکته قابل ذکر این است که هیچکدام از طرفین اشتباه نمیگویند اما حقیقت نیز تنها در دستان یک گروه نیست، در ادامه به این موضوع خواهیم پرداخت که در هر بخش چه ضعفها و کم و کاستیها موجب نبود توازن دو طرف بازار شده و آسیبهای وارده به علت کسری به صنایع و اشخاص چه بوده است.
طبق آمار رسمی اداره آمار جهانی مصرف سرانه انرژی ۱ طی ۲۰ سال گذشته رشد حدود ۶۲ درصدی را داشته در حالیکه رشد تولید شکاف بالایی را با این ارقام ایجاد میکند، برخی آمارهای رسمی از ناترازی حاملهای انرژی بیان میکنند که میزان ناترازی برق در پیک چیزی بین ۱۲ تا ۱۵ مگاوات است ۲ که پیش بینی میشود طی ده سال آینده به ۴۰ مگاوات افزایش یابد همچنین ناترازی گاز در پیک نزدیک به ۳۰ درصد مصرف کل است، ناترازی بنزین یکی دیگر از کسریهای مهم به شمار میرود. همه آمارها خبر از کسریهایی بزرگ و آسیب زا میدهند، اما وضعیت چقدر وخیم است؟ مقصر کیست؟ راه حل چیست؟ شریان اصلی آسیب در دست کدام نهاد است؟ اینها پرسشهایی است که در ادامه این نوشتار سعی در پاسخگویی به آن داریم.
ناترازی در صنعت برق
بحث خاموشیهای منظم برق برای رفع کسری فراوان آن برای اولین بار در فصل پاییز انجام شد، این در حالی است که تولید برق در ایران نسبت به همسایه هم جمعیت خود یعنی ترکیه نیز بالاتر است؛ از طرفی اگر از سمت تقاضا به ماجرا نگاهی بیندازیم، خواهیم دید که طی تابستان گذشته رکورد پیک مصرف ۳۰ مرتبه شکسته شده است، در صورتی که برخلاف برخی از آمارها تابستان امسال نسبت به سالهای گذشته چندان گرمتر نبوده و ما در طی سالیان گذشته تابستانهایی گرمتر از سال ۱۴۰۳ نیز داشتهایم، از طرفی سرانه مصرف انرژی در کشور ما حدود ۱.۸ برابر سرانه جهانی است.
عرضه و تقاضا در صنعت برق
طبق گزارش سازمان بینالمللی انرژی، در پیک مصرف، بیشترین فشار نسبت به ظرفیت اسمی نیروگاهها به تأسیسات و نیروگاههای ایران ۴ وارد میشود. طی چندسال گذشته صنایع با خاموشیهای مکرری روبهرو بودند که منجر به توقف بخشهای تولیدی حتی برای چندین روز، آسیب به تأسیسات و در نهایت زیاندهی صنایع شده است. یکی از معضلات مهم در حوزه برق این موضوع است که ما با کالایی روبهرو هستیم که فرایند تأمین آن بهشدت سرمایه و هزینه بر بوده و عرضه و تقاضای آن حدوداً در یک لحظه صورت میگیرد، همچنین در حالیکه متوسط رشد تولید عددی ثابت است رشد مصرف با نرخ فزایندهای در حال افزایش میباشد، همچنین مصرف سرانه انرژی در ایران بسیار بالا بوده و مشترکین خانگی سهم زیادی از مصرف را به عهده دارند، همچنین طی سالهای گذشته بخش زیادی از برق مصرفی صرف مزارع غیرقانونی رمز ارزها شده است. در بخش عرضه برق نیز به استثنای حوزه تولید برق، حدود ۱۴ درصد از برق تولیدی در طی مسیر انتقال به شبکه اتلاف میشود.
در همین راستا با محبوبه طغیانی، عضو هیئت علمی گروه مهندسی شیمی دانشگاه اصفهان و دبیر کارگروه انرژی بنیاد ملی نخبگان استان اصفهان به گفت و گو نشستیم، بانویی نخبه و پژوهشگر که سالهاست فعالیتهای علمی و اجرایی او در حوزه انرژی، بهویژه بهینهسازی مصرف و توسعه انرژیهای تجدیدپذیر، مورد توجه جامعه دانشگاهی و صنعتی قرار گرفته است. در این گفتوگو، او از دغدغههای خود درباره وضعیت انرژی کشور، نقش نخبگان در تصمیمسازیها و مسیر آینده توسعه پایدار سخن میگوید.
ایمنا: کمی درباره فعالیتهایتان در حوزه انرژی توضیح دهید.
طغیانی: بنده عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه اصفهان هستم و از سال ۱۳۹۹ در این دانشگاه مشغول به کارم. حدود سه سال است که بهعنوان دبیر هیئت اندیشهورز انرژی بنیاد نخبگان استان اصفهان فعالیت میکنم. همانطور که دکتر نعمتی هم اشاره کردند، بسیاری از ما تربیتشده بنیاد نخبگان هستیم. من هم از دوران کارشناسی از حمایتهای بنیاد بهرهمند شدم؛ چه در قالب جوایز تحصیلی و چه مشوقهایی که انگیزهبخش بودند و کمک کردند مسیر علمیام را با جدیت ادامه دهم. امروز تلاش میکنم همین تجربه را به نسل جدید منتقل کنم تا دانشجویانم با انگیزه و اعتمادبهنفس بیشتری مسیر تخصصی خود را دنبال کنند.
در بنیاد نخبگان، رویکرد ما صرفاً پژوهش نظری نیست، بلکه تأکید داریم یافتههای علمی در جهت حل مسائل واقعی کشور بهکار گرفته شوند. به همین دلیل از چند سال پیش، فعالیتهای خود را در قالب کارگروه انرژی سازماندهی کردیم تا بتوانیم شبکهای از نخبگان دانشگاهی و صنعتی در حوزه انرژی ایجاد کنیم.
ایمنا: حوزه تخصصی شما چیست و چرا به موضوع انرژی توجه ویژه دارید؟
طغیانی: تخصص اصلی من طراحی فرآیند در صنایع شیمیایی است. در این زمینه، انرژی یکی از عوامل کلیدی است، چون بخش قابلتوجهی از مصرف انرژی کشور در صنایع شیمیایی و فرآیندی رخ میدهد. برای درک بهتر موضوع، کافی است بدانیم که حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از کل انرژی مصرفی کشور در بخش صنعت استفاده میشود، در حالی که بخش خانگی سهمی حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد دارد و مابقی به حوزههایی مانند کشاورزی و حملونقل مربوط میشود.
اما نکته مهمتر، شدت مصرف انرژی در ایران است، میزان مصرف ما دو تا سه برابر میانگین جهانی است، بدون آنکه خروجی متناسبی در بهرهوری یا تولید داشته باشیم، این موضوع نشان میدهد در حوزه بهینهسازی و مدیریت انرژی با چالش جدی روبهرو هستیم. به همین دلیل سه سال پیش در بنیاد نخبگان استان اصفهان کارگروه انرژی را تأسیس کردیم.
در این کارگروه متخصصانی از رشتههای مختلف حضور دارند؛ از مهندسی برق و مکانیک گرفته تا شیمی، محیطزیست و حتی علوم انسانی مانند مدیریت و اقتصاد انرژی. در ابتدا هرکدام از ما صرفاً به حوزه تخصصی خودمان مسلط بودیم، اما به مرور یک زبان مشترک میان ما شکل گرفت. امروز میتوانیم مسائل را از منظر سیستمی و کلان ببینیم و راهحلهایی ارائه دهیم که هم فنی و اقتصادی و هم از منظر سیاستگذاری قابلاجرا باشند.
ایمنا: به نظر شما مهمترین چالش انرژی در کشور چیست؟
طغیانی: به باور من، بزرگترین چالش ما «ناترازی انرژی» است؛ یعنی فاصله میان تولید و مصرف. تابستان امسال حدود ۲۰ هزار مگاوات ناترازی برق داشتیم، عددی معادل کل ظرفیت تولید برق کشور سوئیس! این مسئله نشان میدهد ما نهتنها با کمبود ظرفیت تولید روبهرو هستیم، بلکه زیرساختهایمان نیز فرسودهاند، تجهیزات نیروگاهی و شبکههای توزیع در کشور، عمری بین ۲۰ تا ۳۰ سال دارند و بهرهوریشان بسیار پایین است. از سوی دیگر، حدود ۹۰ درصد برق کشور از سوختهای فسیلی تولید میشود؛ یعنی گاز طبیعی، مازوت یا گازوئیل. این وابستگی بالا به سوخت فسیلی، علاوه بر آلودگی هوا، فشار شدیدی بر منابع آب وارد میکند، زیرا نیروگاههای حرارتی برای خنکسازی به آب زیادی نیاز دارند.
در کنار این مسائل، نیروگاههای برقآبی نیز به دلیل کاهش سطح آب مخازن سدها، با افت تولید روبهرو شدهاند، مجموعه این عوامل موجب شده تراز انرژی کشور منفی شود و ما هر ساله با محدودیتهای جدی در برق و گاز روبهرو شویم؛ بهعنوان بازوی مشورتی مدیران در تصمیمگیریهای کلان، بنیاد نخبگان تلاش کرده کرسیهایی برای حضور نخبگان در جلسات سیاستگذاری استانی فراهم کند. سوم، در توسعه انرژیهای نو. ما سالها پیش وقتی درباره انرژی خورشیدی صحبت میکردیم، آن را یک کالای لوکس میدانستند، اما امروز به نقطهای رسیدهایم که میدانیم ایران و بهویژه استان اصفهان ظرفیت بالایی دارد. برای مثال، پتانسیل انرژی خورشیدی در اصفهان حدود ۵ کیلووات ساعت بر مترمربع در روز است، در حالی که این عدد در آلمان ۳ است، آلمان با همین ظرفیت کمتر، ۴۵ گیگاوات برق خورشیدی تولید میکند، بنابراین ما میتوانیم نهتنها ناترازی انرژی را جبران کنیم، بلکه حتی مازاد تولید داشته باشیم و آن را صادر کنیم.
ایمنا: به نظر شما سیاستگذاریهای فعلی در حوزه انرژی چه نقاط ضعفی دارد؟
طغیانی: اسناد بالادستی خوبی داریم، اما مشکل در پیادهسازی است، همچنان ۹۰ درصد تولید برق ما از سوختهای فسیلی است. اگر به جای سوزاندن گاز طبیعی برای تولید برق، آن را وارد زنجیره ارزش پتروشیمی کنیم، میتوانیم ۴ تا ۵ برابر ارزش افزوده ایجاد کنیم. این موضوع نهتنها به اقتصاد کشور کمک میکند، بلکه در شرایط تحریم هم مزیت دارد، چون محصولات پتروشیمی بهراحتی قابل ردیابی و تحریم نیستند.
نخبگان میتوانند در چند محور اثرگذار باشند. نخست در حوزه هوشمندسازی سامانههای انرژی و بهکارگیری فناوریهای نو. امروز دنیا به سمت دیجیتالی شدن شبکههای برق و انرژی حرکت کرده و هوش مصنوعی در مدیریت مصرف و پیشبینی بار نقش مهمی دارد. این حوزه میتواند فرصت طلایی برای پژوهشگران ایرانی باشد.
دوم، نقش مشورتی نخبگان در تصمیمسازیهای کلان است، بنیاد نخبگان تلاش کرده زمینه حضور نخبگان در جلسات سیاستگذاری استانی و ملی را فراهم کند تا تصمیمها بر مبنای داده و تحلیل علمی گرفته شوند، نه بهصرف بر اساس تجربه یا ملاحظات کوتاهمدت!
سومین نقش، توسعه انرژیهای تجدیدپذیر است. چند سال پیش انرژی خورشیدی را یک کالای لوکس میدانستند، اما امروز شرایط تغییر کرده است. ایران، بهویژه استان اصفهان، از لحاظ تابش خورشید شرایط بینظیری دارد. پتانسیل انرژی خورشیدی در اصفهان حدود ۵ کیلوواتساعت بر مترمربع در روز است، در حالی که این عدد در آلمان حدود ۳ است. با وجود این، آلمان بیش از ۴۵ گیگاوات برق خورشیدی تولید میکند، در حالی که ما هنوز سهم بسیار اندکی از این ظرفیت را بهکار گرفتهایم. اگر برنامهریزی درستی داشته باشیم، میتوانیم نهتنها ناترازی انرژی را جبران کنیم، بلکه حتی مازاد تولید داشته باشیم و آن را صادر کنیم.
ایمنا: آیا همکاری با صنعت هم در این کارگروه وجود دارد؟
طغیانی: در کارگروه انرژی تنها دانشجویان یا اعضای هیئت علمی حضور ندارند، بلکه نخبگان صنعت هم با ما همکاری میکنند؛ از جمله متخصصانی که در شرکتهای فولاد یا پالایشگاهها فعالیت دارند، این ترکیب دانشگاه و صنعت موجب میشود حلقه کامل شود و پیشنهادهای ما عملیتر و کاربردیتر باشد. اگر مدیران استانی و ملی از این بازوی مشورتی بهطور جدی استفاده کنند، میتوانیم مسیر بهتری برای آینده انرژی کشور ترسیم کنیم.
نظر شما