به گزارش خبرگزاری ایمنا، نخبگان در هر جامعهای بهمنزله موتور محرک توسعه و پیشرفت شناخته میشوند. آنان با بهرهمندی از تواناییهای علمی، فکری، خلاقیت و نوآوری، نقشی بیبدیل در شکلدهی آینده کشورها ایفا میکنند، اهمیت نخبگان تنها در عرصههای علمی و پژوهشی خلاصه نمیشود، بلکه حضور و اثرگذاری آنان در حوزههای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی نیز کامل مشهود است، جامعهای که بتواند استعدادهای برتر خود را شناسایی، حمایت و هدایت کند، در واقع سرمایهای عظیم برای حل چالشهای پیچیده در اختیار دارد و میتواند با اتکا به این سرمایه انسانی ارزشمند، جایگاه خود را در عرصه جهانی ارتقا دهد.
نخبگان با ارائه ایدههای نوآورانه و راهکارهای خلاق، مسیر توسعه پایدار را هموار میسازند. در شرایطی که جهان امروز با مسائل گوناگونی همچون بحران انرژی، تغییرات اقلیمی، کمبود منابع طبیعی و تحولات سریع فناورانه روبهرو است، نقش نخبگان در یافتن راهحلهای علمی، عملی و برپایه دانش بومی بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است، این قشر توانمند جامعه، با تکیه بر تخصص، مسئولیتپذیری اجتماعی و درک عمیق از نیازهای زمانه، میتوانند تغییرات بنیادینی در ساختارهای اقتصادی، مدیریتی و اجتماعی کشور ایجاد کنند و زمینه را برای ارتقای کیفیت زندگی شهروندان فراهم آورند.
از سوی دیگر، نخبگان فقط کنشگران علمی نیستند؛ آنان الگوهای اجتماعی الهامبخش نیز محسوب میشوند، حضور فعال و اثرگذار آنها در عرصههای مختلف علمی، فرهنگی و اقتصادی، موجب میشود نسلهای جوانتر انگیزه بیشتری برای تلاش، خلاقیت و خودباوری پیدا کنند، جامعهای که از نخبگان خود بهدرستی بهره گیرد، در واقع فرهنگ کوشش، نوآوری و مسئولیتپذیری را در میان مردم خود نهادینه میسازد، به همین دلیل شناسایی، پرورش و حمایت از نخبگان نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی حیاتی برای رشد و پایداری جوامع امروزی است.
در دنیای امروز، کشورهای پیشرفته بیش از هر چیز بر «سرمایه انسانی» تکیه دارند. سرمایهای که در قالب نخبگان علمی، فناوران، هنرمندان، مخترعان و اندیشمندان جلوهگر میشود. این افراد با ارائه نوآوریها و ایدههای کاربردی، میتوانند موتور رشد اقتصادی و اجتماعی کشورها را به حرکت درآورند. تجربه جهانی نیز نشان داده است که هر کشوری که توانسته استعدادهای خود را حفظ و هدایت کند، در مسیر توسعه شتاب بیشتری گرفته است. به بیان دیگر، نخبگان نهتنها سرمایه فکری، بلکه ضامن اقتدار ملی و پیشرفت پایدار کشورها هستند.
با این حال، صرف شناسایی نخبگان کافی نیست؛ باید بستر مناسب برای رشد و اثرگذاری آنان فراهم شود، حمایت مادی و معنوی، ایجاد فرصتهای برابر برای پژوهش و کارآفرینی، و تقویت ارتباط میان دانشگاه، صنعت و جامعه از جمله عواملی است که میتواند نخبگان را در مسیر اثرگذاری یاری کند، همچنین توجه به نخبگان در حوزههای غیرآکادمیک همچون هنر، علوم انسانی و فعالیتهای اجتماعی نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است، چراکه توسعه متوازن تنها با حضور همه طیفهای نخبگانی ممکن میشود.
در کنار نقش علمی و پژوهشی، نخبگان میتوانند با ارائه دیدگاههای استراتژیک به سیاستگذاران و مدیران کشور، در بهبود تصمیمگیریها نقشآفرینی کنند. تشکیل هیئتهای اندیشهورز در استانها، یکی از گامهای مؤثر در جهت بهرهگیری از ظرفیت فکری نخبگان در عرصههای کلان است، این هیئتها با تمرکز بر مسائل محلی و ملی، میکوشند مسیر درست تصمیمسازی را بر پایه علم و تجربه تعیین کنند و پیشنهادهایی کاربردی برای حل مشکلات ارائه دهند.
افزون بر این، نخبگان در گسترش فرهنگ نوآوری و ارتقای روحیه خودباوری ملی نیز نقشی کلیدی دارند. حضور آنان در رسانهها، دانشگاهها، مدارس و محیطهای اجتماعی میتواند به الگوسازی مؤثر برای نسلهای آینده منجر شود، زمانی که جامعه به ارزش واقعی علم، تخصص و خلاقیت پی ببرد، مسیر پیشرفت نهتنها سریعتر بلکه پایدارتر خواهد بود، ستونهای اصلی توسعه پایدار و پیشرفت همهجانبه بهشمار میآیند، هر اندازه جامعهای بتواند این سرمایههای ارزشمند انسانی را شناسایی، پرورش و حفظ کند، در مسیر رقابت جهانی موفقتر عمل خواهد کرد، نخبگان با ایدههای تازه، رویکردهای علمی و نگاه مسئولانه به آینده، میتوانند کشور را از وابستگی به منابع خام رها کرده و آن را به سوی اقتصاد دانشبنیان و جامعهای پویا و نوآور سوق دهند.
در ادامه به گفتوگو با چند تن از چهرههای برجسته نخبگانی استان اصفهان میپردازد؛ از جمله ساره گلی، رئیس بنیاد نخبگان استان اصفهان، محمد نعمتی ورنوسفادرانی، عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان و دبیر هیئت اندیشهورز محیط زیست بنیاد نخبگان اصفهان، عارف عارفان، پزشک و دبیر کارگروه سلامت بنیاد نخبگان استان اصفهان، و محبوبه طغیانی، عضو هیئت علمی گروه مهندسی شیمی دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه اصفهان و دبیر کارگروه انرژی بنیاد نخبگان استان. این گفتوگوها به بررسی نقش نخبگان در توسعه استان، تبیین مفهوم تازه نخبگی و چگونگی اثرگذاری آنان در حل مسائل اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی اختصاص دارد.
ایمنا: بنیاد ملی نخبگان بر تعریف تازهای از مفهوم «نخبه» تأکید کرده است، بفرمائید این تعریف جدید چیست و چه تفاوتی با گذشته دارد؟
گلی: سلام و عرض ادب خدمت شما و بینندگان محترم. همانطور که اشاره کردید، در سالهای اخیر بنیاد ملی نخبگان رویکرد تازهای را دنبال میکند که محور اصلی آن «اثرگذاری» است. در گذشته نخبه بیشتر به فردی با رزومه علمی قوی، مدرک تحصیلی بالا یا افتخارات دانشگاهی اطلاق میشد، اما امروز نگاه ما فراتر رفته است. اکنون نخبه کسی است که در حوزه تخصصی خود بتواند تأثیر ملموسی بر جامعه بگذارد؛ اثری متناسب با نیازهای واقعی کشور، چه در سطح استان، چه ملی و حتی بینالمللی. این تغییر نگاه موجب شده جامعه نخبگانی بیش از پیش به دنبال بسترسازی برای ایفای نقش عملی و مؤثر در جامعه باشد.
نعمتی: در آن زمان بنیاد تازه فعالیت خود را آغاز کرده بود و از پژوهشگران و دانشجویان مستعد دعوت میکرد تا سوابق علمی خود را ارائه دهند، من نیز مقالات و افتخارات علمیام را ارسال کردم و خوشبختانه از همان ابتدا ارتباط خوبی با بنیاد برقرار شد. بعدها در قالب طرح «کاظمی آشتیانی» موفق به دریافت جایزه شدم و این حمایتها نقش مهمی در مسیر علمی من داشت، تا جایی که در نهایت بهعنوان عضو هیئت علمی در دانشگاه صنعتی اصفهان مشغول به کار شدم.
ایمنا: این «اثرگذاری» که به آن اشاره کردید، به چه معناست و چگونه در تعریف جدید نخبگی سنجیده میشود؟
گلی: وقتی از اثرگذاری صحبت میکنیم، منظورمان بهصرف دستاورد علمی یا پژوهشی نیست، بلکه توانایی بهکارگیری دانش در حل مسائل واقعی جامعه است، نخبه از نظر ما کسی است که علاوه بر توان علمی بالا، بتواند تخصص خود را در عرصههای مختلف از جمله صنعت، علوم انسانی یا هنر بهکار گیرد و نتیجه ملموسی ایجاد کند، در واقع نخبگی زمانی معنا دارد که فرد از حوزه نظری خارج شود و در جامعه نقشآفرینی کند. به همین دلیل، طرحها و برنامههای بنیاد نخبگان بیشتر ماهیت عملیاتی پیدا کردهاند تا مسیر تحقق این اثرگذاری هموار شود.
نعمتی: در تجربه شخصی من هم مفهوم اثرگذاری در تعامل با بنیاد بهخوبی معنا پیدا کرده است. از سال ۱۳۸۸ تاکنون با بنیاد در ارتباط بودهام و در سه سال اخیر این همکاری پررنگتر شده است. در این دوره، ما در قالب ساختاری به نام «هیئتهای اندیشهورز» فعالیت میکنیم که مأموریت آن اندیشهورزی در مسائل کلان کشور و ارائه راهبردهای علمی به سیاستگذاران است، این هیئتها تلاش میکنند مسیر درست تصمیمسازی را مشخص کنند و از سوی دیگر، با حضور فعال در جامعه، بر فرهنگ عمومی و جریانهای اجتماعی نیز اثر بگذارند. بنابراین، اثرگذاری در تعریف جدید فقط یک شعار نیست، بلکه به معنای پیوند میان علم و عمل در بطن جامعه است.
ایمنا: آیا در تعریف جدید بنیاد ملی نخبگان، افرادی که تحصیلات دانشگاهی ندارند اما در حرفه و هنر خود سرآمد هستند نیز «نخبه» محسوب میشوند؟
گلی: ما امروز نخبگی را محدود به مدرک دانشگاهی نمیدانیم. در استان اصفهان رشتههای هنری ارزشمندی همچون قلمکاری، خاتمکاری و نگارگری وجود دارد که استادان این حوزهها شاید تحصیلات آکادمیک نداشته باشند اما در سطح ملی و حتی جهانی اثرگذارند. چنین افرادی نیز از نظر ما نخبه محسوب میشوند. به همین منظور، شیوهنامهای با عنوان «شیوهنامه استاد فرشچیان» تدوین کردهایم تا هنرمندان برجسته شناسایی و مسیر ارتقای آنان فراهم شود. این شیوهنامه از ماه آینده اجرایی خواهد شد. همچنین در حوزه علوم انسانی هم طرحهای مشابهی در دست اقدام است تا نخبگان فکری و فرهنگی نیز بتوانند در چارچوب جدید احراز نخبگی شوند.
نعمتی: این نگاه فراگیر در سایر حوزهها هم نمود دارد. برای نمونه، در فراخوانی که سه سال پیش برگزار شد، حدود ۳۰۰ نفر از نخبگان استان اصفهان مورد ارزیابی و مصاحبه قرار گرفتند و در نهایت «هیئت اندیشهورز محیط زیست» با حضور ۲۷ نخبه از رشتهها و تخصصهای مختلف تشکیل شد. ما تلاش کردیم ترکیبی از تجربه میدانی، دانش دانشگاهی و شناخت عمیق از مسائل واقعی استان را گرد هم بیاوریم. بر اساس پژوهشها، سه چالش اصلی استان شامل خشکی زایندهرود، آلودگی هوا و حکمرانی محیط زیست و زمین شناسایی شد. اعضا در قالب چهار گروه اصلی و چند زیرگروه تخصصی سازماندهی شدند. در حوزه آلودگی هوا، در سال نخست فعالیتهای پژوهشی و مشورتی انجام دادیم و اکنون با مرکز کنترل کیفیت هوا همکاری مستقیم داریم. در زمینه زایندهرود نیز اعضا در طرحهای کلان پژوهشی مشارکت دارند و هدف اصلی ما ارائه راهکارهای عملیاتی است تا دانش و تجربه به عمل و تصمیمسازی مؤثر تبدیل شود.
ایمنا: در تعریف جدید بنیاد ملی نخبگان، شرکتهای دانشبنیان چه جایگاهی دارند و چگونه با مفهوم اثرگذاری و نخبگی ارتباط پیدا میکنند؟
گلی: شرکتهای دانشبنیان در واقع یکی از مهمترین بسترهای تحقق نخبگی در تعریف جدید هستند. امروز نخبگی فقط در پژوهش یا تدریس خلاصه نمیشود، بلکه به «تبدیل علم به ثروت و حل مسئله» گره خورده است. شرکتهای دانشبنیان این امکان را فراهم میکنند که ایدههای نوآورانه، حتی از سوی افرادی که لزوماً تحصیلات دانشگاهی ندارند، در قالب فعالیتهای اقتصادی و فناورانه شکوفا شوند. بسیاری از استادان بازنشسته، صنعتگران و جوانان خلاق بدون محدودیت سنی وارد این عرصه شدهاند و توانستهاند در رشد علمی و اقتصادی استان و کشور نقشآفرینی کنند. هدف ما این است که این مسیر برای همه صاحبان ایده و تخصص باز باشد تا هرکس در حوزه خود اثرگذار شود.
نعمتی: از منظر ما در هیئت اندیشهورز محیط زیست هم شرکتهای دانشبنیان نقشی کلیدی در تحقق اثرگذاری دارند. بسیاری از چالشهای زیستمحیطی با راهکارهای فناورانه قابل حل است، و این بهطوردقیق جایی است که ظرفیت شرکتهای دانشبنیان معنا پیدا میکند. البته هنوز بخشی از خروجیها و پیشنهادهای ما در سطح تصمیمگیری آنطور که باید شنیده نشده، اما خوشبختانه بنیاد نخبگان با رویکرد جدید خود تلاش دارد ارتباط میان نخبگان، شرکتهای دانشبنیان و سیاستگذاران را تقویت کند. در همین راستا، برنامههایی برای معرفی دستاوردهای نخبگان در رسانهها آغاز شده تا هم این فعالیتها دیده شوند و هم زمینه اثرگذاری عملی فراهمتر گردد. در واقع، دیده شدن برای ما مقدمهای است تا بتوانیم دانش را به اقدام و اثر واقعی در جامعه تبدیل کنیم.
ایمنا: به نظر میرسد در رویکرد جدید بنیاد ملی نخبگان، تبدیل دانش به ثروت یکی از محورهای اصلی است. لطفاً در این باره بیشتر توضیح دهید.
گلی: امروز دیگر صرف تولید علم کافی نیست؛ مهم آن است که این دانش به ثروت و ارزش افزوده برای جامعه تبدیل شود. ما باید مسیرهایی طراحی کنیم که نوآوری و فناوری به کسبوکار، اشتغال و توسعه اقتصادی منجر شود. اگر این زنجیره بهدرستی شکل بگیرد و حمایتهای لازم فراهم شود، نخبگان، پژوهشگران و ایدهپردازان با انگیزه بیشتری وارد میدان خواهند شد. در سطح ملی زیرساختهایی همچون شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان، پارکهای علم و فناوری و کارخانههای نوآوری ایجاد شده که زمینه رشد ایدهها را فراهم میکنند. هدف ما این است که این بسترها در سطح استان نیز گسترش یابند تا مسیر تبدیل دانش به ثروت هموارتر شود و جامعه بهطور واقعی از ثمرات علم بهرهمند گردد.
نعمتی: ما نیز در هیئت اندیشهورز محیط زیست همین نگاه را دنبال میکنیم. تلاش ما این است که دانش و پژوهشهای علمی تنها در سطح نظری باقی نمانند، بلکه به راهکارهای عملی و اقتصادی برای حل چالشهای استان تبدیل شوند. به همین دلیل، در تعامل با دستگاههای اجرایی و شرکتهای دانشبنیان میکوشیم تا ایدهها و پژوهشها به مرحله اجرا و اثرگذاری برسند. از سوی دیگر، بر این باوریم که این مسیر علاوه بر منافع اقتصادی، بر فرهنگ عمومی جامعه نیز اثرگذار است؛ چراکه نشان میدهد علم و خلاقیت میتوانند مستقیماً در بهبود کیفیت زندگی و پیشرفت کشور نقشآفرینی کنند، امیدواریم این روند ادامه یابد تا شاهد نتایج ملموستری برای استان و کشور باشیم.
ایمنا: بنابراین میتوان گفت تعریف جدید نخبگی در اصفهان بر سه محور اصلی استوار است: اثرگذاری اجتماعی، شمول رشتههای گوناگون از هنر تا علوم انسانی، و پیوند دانش با ثروت از طریق شرکتهای دانشبنیان. آیا این برداشت درست است؟
گلی: ما امروز نخبه را فردی میدانیم که صرفنظر از رشته و مدرک تحصیلی، بتواند در عرصه تخصصی خود اثرگذار باشد و به نیازهای واقعی جامعه پاسخ دهد. نخبگی میتواند در قالب پژوهش علمی، خلاقیت هنری، فعالیت صنعتی یا حتی نوآوری اجتماعی بروز پیدا کند. مهم این است که نتیجه کار فرد برای جامعه مفید باشد و به حل مسئلهای از مسائل کشور کمک کند.
نعمتی: همین سه محور مسیر جدید نخبگی در استان را ترسیم میکند. در این نگاه، اثرگذاری اجتماعی بهعنوان هدف نهایی مطرح است و تنوع رشتهها و پیوند علم با اقتصاد ابزارهای تحقق آن محسوب میشوند. ما در هیئتهای اندیشهورز و شرکتهای دانشبنیان تلاش میکنیم علم را از فضای دانشگاهی به میدان عمل بیاوریم تا بتواند در بهبود وضعیت استان و کشور نقشی واقعی ایفا کند. این همان جهتگیری تازهای است که بنیاد نخبگان در اصفهان دنبال میکند؛ یعنی حرکت از «دانش برای دانش» بهسوی «دانش برای اثرگذاری».
نظر شما