به گزارش خبرگزاری ایمنا، یوزپلنگ آسیایی تنها زیرگونه یوزپلنگ است که در قاره آسیا باقی مانده است و اکنون تنها در ایران یافت میشود، این گونه یکی از نادرترین و در معرض انقراضترین پستانداران جهان شناخته میشود و وضعیت آن از سوی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) «بسیار بحرانی» اعلام شده است.
در گذشته یوز آسیایی در بخشهایی از شبهقاره هند، افغانستان، ترکمنستان و بخشهایی از عربستان پراکنده بود، اما امروزه تنها در مناطق بیابانی و نیمهبیابانی ایران از جمله میاندشت، نایبندان، درهانجیر و خارتوران حضور دارد.
جمعیت یوزپلنگ ایرانی در دهههای اخیر به شدت کاهش پیدا کرده است و اکنون در سطح بحرانی قرار دارد، بر اساس آخرین گزارش رسمی سازمان حفاظت محیط زیست ایران در مرداد ۱۴۰۴، جمعیت شناساییشده شامل هفت یوز بالغ و ۱۹ توله بوده است.
این آمار حاصل پایشهای میدانی و ثبت تصاویر توسط دوربینهای تلهای نصبشده در زیستگاههای اصلی است، یوزها ی نر بالغ شامل «فراز» و «فقه» هستند و مادهها شامل «مهشاد» با چهار توله، «هلیا»، «هرب» و «تلخاب» هرکدام با دو توله و «هیوا» که تاکنون تولهای نداشته است.
این دادهها نشان میدهند که تولهزایی در بعضی مناطق موفق بوده است، اما همچنان جمعیت در سطحی شکننده قرار دارد و احتمال انقراض کامل در صورت مداخله نکردن جدی وجود دارد.
یوز ایرانی با مجموعهای از تهدیدهای انسانی و طبیعی روبهرو است، تخریب زیستگاه به دلیل معدنکاری، جادهسازی، دامداری و توسعه شهری، کاهش طعمههای طبیعی همچون آهو و جبیر، تصادف با خودروها در جادههایی که از زیستگاه عبور میکنند، شکار غیرقانونی و تعارض با جوامع محلی، همچنین تجزیه جمعیت و کاهش تنوع ژنتیکی به دلیل پراکندگی و محدود بودن تعداد افراد از جمله مهمترین عوامل تهدیدکننده بقای این گونه هستند.
در سالهای اخیر، سازمان حفاظت محیط زیست ایران با همکاری نهادهای بینالمللی و محلی اقداماتی را برای حفظ یوز ایرانی انجام داده است؛ نصب بیش از ۱۲ هزار دوربین تلهای برای پایش دقیق زیستگاهها، اجرای برنامههای تکثیر در اسارت و رهاسازی تولهها در طبیعت، آموزش جوامع محلی و افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت حفظ گونه، حفاظت از طعمههای طبیعی و کنترل شکار غیرمجاز و تلاش برای ایجاد کریدورهای امن بین زیستگاهها برای کاهش تجزیه جمعیت، از جمله اقدامات انجامشده است.
با وجود تلاشهای حفاظتی، چالشهای اجرایی و مدیریتی همچنان مانعی جدی در مسیر حفظ یوزپلنگ ایرانی هستند و یکی از مهمترین مشکلات نبود یک برنامه جامع و بلندمدت با پشتوانه مالی و حقوقی مشخص است.
بسیاری از اقدامات انجامشده به صورت مقطعی و پروژهمحور بودهاند و به دلیل نبود ثبات مدیریتی، نتوانستهاند تأثیر پایدار داشته باشند، همچنین کمبود نیروی انسانی متخصص، ضعف در آموزش محیطبانان و نبود هماهنگی بین نهادهای دولتی و غیردولتی، روند حفاظت را کند کرده است.
از سوی دیگر، مشارکت جوامع محلی در حفاظت از یوز نقش کلیدی دارد، در مناطقی که مردم نسبت به اهمیت این گونه آگاه شدهاند، میزان تعارضات انسانی و حیاتوحش کاهش و همکاری برای پایش و حفاظت افزایش پیدا کرده است با این حال در بعضی مناطق به دلیل فقر اقتصادی و وابستگی شدید به منابع طبیعی، تعارضها همچنان وجود دارد و نیازمند راهکارهای اجتماعی و اقتصادی پایدار هستیم.
یوز ایرانی در سطح بینالمللی نیز توجه نهادهای حفاظتی جهانی را به خود جلب کرده است، سازمانهایی همچون IUCN، Panthera و UNDP در سالهای اخیر پروژههایی را برای حمایت از این گونه اجرا کردهاند با این حال به دلیل تحریمها و محدودیتهای سیاسی، همکاریهای بینالمللی با چالشهایی روبهرو بوده و نیازمند دیپلماسی محیطزیستی فعالتری از سوی ایران است.
آینده یوزپلنگ ایرانی وابسته به اراده ملی، مشارکت مردمی و حمایت جهانی است، اگرچه آمار تولهزایی در سالهای اخیر امیدهایی را زنده کرده، اما بقای بلندمدت این گونه نیازمند تغییرات ساختاری در سیاستگذاری محیطزیست، افزایش بودجه حفاظتی، و تقویت زیرساختهای علمی و فنی است؛ یوز ایرانی نهتنها بخشی از میراث طبیعی ایران بلکه نمادی از مسئولیتپذیری ما در قبال تنوع زیستی جهانی است.
تلاشها برای حفاظت از یوز باید مستمر باشد
فهیمه اسلامی، کارشناس محیط زیست به خبرنگار ایمنا میگوید: یوزپلنگ به عنوان سریعترین پستاندار خشکیزی، قادر است در شرایط مناسب سرعتی تا ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت را تجربه کند که این ویژگی آن را از سایر گربهسانان متمایز میکند، بدن یوزپلنگ بسیار کشیده و دست و پای آن بلند است و این ساختار بدنی به همراه ناخنهایی که برخلاف سایر گربهسانان جمع نمیشود موجب اصطکاک بیشتر با زمین و افزایش چابکی او میشود.
وی با بیان اینکه خط اشکی که از گوشه چشم تا پایین دهان یوز کشیده شده است، تابش نور را کنترل میکند، میافزاید: این ویژگی بینایی یوز را تقویت و امکان تمرکز دقیق بر شکار را فراهم میکند.
کارشناس محیط زیست ادامه میدهد: یوز ایرانی تنها در ایران یافت میشود و پراکنش آن به استانهای سمنان، خراسان شمالی و یک بار در خراسان جنوبی محدود شده است، زیستگاه یوز ایرانی بیشتر مناطق خشک و کویری است که شرایط خاصی برای بقای این گونه فراهم میکند و تفاوت آن با یوز آفریقایی در زیستگاه و شرایط محیطی به طور کامل مشهود است.
اسلامی تصریح میکند: دوره بارداری یوزپلنگ حدود ۹۰ تا ۹۵ روز است و در هر دوره دو تا چهار توله به دنیا میآورد، اما بلوغ این تولهها به کیفیت و شرایط زیستگاه بستگی دارد، متأسفانه جادهسازی در زیستگاههای یوز طی چند سال گذشته باعث مرگ بسیاری از یوزها شده است.
خوشبینی و امید به بقای یوز حتی در شرایط بحران اصل مهمی است، تلاشها باید مستمر باشد، احداث آبشخورهای مناسب، کنترل خشکسالی و بازگرداندن منابع آبی به زیستگاه مرکزی، نقش حیاتی در بقای یوز دارد
وی عنوان میکند: بعضی مناطق از جمله بخشهایی از توران از دامهای اهلی پاکسازی شده است و پروانههای شکار خریداری شدهاند، اما مشکلاتی همچون جادهسازی، حضور شترها و خشکسالی همچنان تهدیدات اصلی هستند.
کارشناس محیط زیست عنوان میکند: سرعت و رنگ بدن یوزپلنگ به بقای آن در دشتهای سمنان و خراسان کمک میکند، اما کاهش طعمه از جمله جمعیت آهو، تهدیدی جدی برای بقای این گونه محسوب و طرحهایی برای تکثیر و پرورش آهو و جیبی در سمنان اجرا میشود تا منابع غذایی یوز افزایش پیدا کند و امکان بازگشت طبیعی به زیستگاه فراهم شود.
اسلامی تاکید میکند: امنسازی زیستگاهها با حذف شترهای اهلی، کاهش رقابت بر سر منابع آبی و حفاظت از مناطق کویری از اقدامات ضروری برای حفاظت از یوز است، جاده عباسآباد به میامی به عنوان «جاده مرگ» شناخته میشود و احداث زیرگذر، فنسکشی، نصب دوربینهای کنترلی و روشنایی جاده از جمله راهکارهای کاهش تلفات یوزها است.
وی خاطرنشان میکند: حفاظت مؤثر از زیستگاه، افزایش طعمه و مدیریت تردد جادهای از مهمترین اقدامات در راستای بقای یوز ایرانی است و ایجاد جمعیت پشتیبان در اسارت امکان استفاده از ژنها و افزایش تنوع ژنتیکی را فراهم میکند و برنامههای زاد و ولد باید با دقت دنبال شود.
کارشناس محیط زیست اضافه میکند: خوشبینی و امید به بقای یوز حتی در شرایط بحران اصل مهمی است، تلاشها باید مستمر باشد، احداث آبشخورهای مناسب، کنترل خشکسالی و بازگرداندن منابع آبی به زیستگاه مرکزی، نقش حیاتی در بقای یوز دارد.
اسلامی میگوید: تا ۷۰ تا ۸۰ سال پیش، پراکنش یوز آسیایی گسترده بود و حتی به سایر استانها نیز میرسید، اما جادهسازی و معدنکاوی، این کریدورها را قطع و زیستگاهها را جزیرهای و محدود کرده است، با اقدامات حفاظتی، تکثیر در اسارت و مدیریت زیستگاه، امید به نجات یوز ایرانی وجود دارد و تلاشهای محیطزیستگران ادامه خواهد داشت.
۳ یوزپلنگ ماده سالجاری آماده جفتگیری میشوند
سعید یوسفپور، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان به خبرنگار ایمنا میگوید: منطقه حفاظتی توران با وسعت یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار، یکی از وسیعترین مناطق حفاظتشده کشور است که شامل پارک ملی توران، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظتشده و ذخیرهگاه توران میشود، این منطقه بهعنوان تنها زیستگاه زادآور یوز ایرانی در جهان شناخته میشود و مأمن گونههای در خطر انقراض مانند یوز آسیایی است.
وی با بیان اینکه پایش مستمر جمعیت یوز ایرانی در طبیعت از طریق استقرار دوربینهای تلهای انجام میشود، میافزاید: از سال گذشته تاکنون، ۲۰ فرد یوز بالغ و نابالغ در طبیعت شناسایی و شناسنامهدار شدهاند که شامل ۱۴ یوز بالغ و شش یوز نابالغ میشود.
رسانهها میتوانند با اطلاعرسانی دقیق و مستند، مردم را از وضعیت یوز ایرانی و اهمیت حفاظت از آن آگاه کنند
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان با اشاره به وضعیت یوزها نگهداری شده در مرکز تحقیقات و تکثیر یوز آسیایی در توران، میگوید: در حال حاضر شش یوز در اسارت نگهداری میشوند که شامل پنج ماده و یک نر است، در این میان یوزپلنگ نر به نام ایران و به دلیل عمل جراحی قبلی قادر به باروری نیست و یوزپلنگ ماده دلبر که ۱۴ تا ۱۵ سال سن دارد، به دلیل کهولت سن دیگر بارور نمیشود.
یوسفپور اضافه میکند: سه یوزپلنگ ماده جوان به نامهای آذر، توران و ابریشم نیز در حال رسیدن به سن بلوغ هستند و پیشبینی میشود که سالجاری آماده جفتگیری شوند.
وی ادامه میدهد: برای حفظ یوز ایرانی، باید شش میلیون هکتار از زیستگاههای تاریخی این گونه در کشور بهصورت سیستماتیک پایش شود، در حال حاضر چنین پایشی در سطح کشور انجام نمیشود و اطلاعات جامعی از وضعیت یوزپلنگ ایرانی در دسترس نیست.
۱۳ یوزپلنگ بر اثر تصادفات جادهای جان خود را از دست دادهاند
وی در خصوص وضعیت جاده ترانزیت تهران به مشهد در محدوده میامی به عباسآباد که از مرز منطقه حفاظتشده توران عبور میکند، توضیح میدهد: این جاده بهعنوان گذرگاه یا کریدور یوز ایرانی عمل میکند و در ۱۰ سال گذشته، ۱۳ یوز در دو نقطه خاص این محدوده در تصادفات جادهای جان خود را از دست دادهاند، برای جلوگیری از تصادف یوزها، محدودیت سرعت در این محدوده به ۹۰ کیلومتر در ساعت کاهش یافته و دوربینهای میانگین سرعت نصب شده است. همچنین، ۱۲.۵ کیلومتر روشنایی در مسیر ایجاد شده و تابلوهای هشداردهنده و علائم برجستهسازی در کف جاده نصب شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست سمنان با اشاره به برنامههای آینده برای ایمنسازی جاده، تصریح میکند: در سالجاری، وزارت راه و شهرسازی ۲۶ کیلومتر از دو طرف جاده را و سازمان حفاظت محیط زیست نیز ۱۰ کیلومتر از دو طرف جاده را کشیده است.
یوسف پور اضافه میکند: کمبود نیروی انسانی و منابع مالی، پوشش گیاهی آسیبدیده، حضور دامهای گله و سگهای همراه آنها، و افزایش جمعیت گوشتخوارانی مانند پلنگ، گرگ و کفتار از جمله مشکلاتی هستند که حفاظت از یوز ایرانی را با دشواری مواجه کرده است.
اگر منابع مالی تأمین نشود آخرین گونههای یوزپلنگ از دست خواهد رفت
وی پور با بیان اینکه تعارض با جوامع محلی یکی از چالشهای پیشروی حفاظت از یوز ایرانی است، عنوان میکند: برنامههایی برای همسو کردن معیشت پایدار جوامع محلی و توسعه کسبوکارهای خلاق در دستور کار قرار دارد تا بتوانیم این تعارضها را کاهش دهیم، اگر مشکلات تأمین منابع مالی و نیروی انسانی برای حفاظت از یوز ایرانی رفع نشود، باقیمانده این گونه که در توران زندگی میکنند نیز از دست خواهند رفت.
مدیرکل حفاظت محیط زیست سمنان درباره وضعیت نگهداری یوزها در مرکز تکثیر توران اظهار میکند: در چند ماه گذشته، وسعت جایگاهها افزایش پیدا کرده و استانداردسازی شده است، تلاش شده است تا سطح رفاه یوزها مطلوب و حتی فراتر از استانداردهای مراکز مشابه در کشور باشد.
یوسفپور با اشاره به برنامه نجات یوز ایرانی، میگوید: برای بقای این گونه باید برنامه نجات یوز ایرانی در سطح ملی اجرایی و از همه ظرفیتهای کشور در هر سه قوه استفاده شود، یوز ایرانی بهعنوان نماد حیات وحش کشور و مهمترین گونه گربهسان جهان در کشور باید پایدار بماند تا از انقراض آن جلوگیری شود.
این گونه یوز تنها در ایران یافت میشود و پراکنش آن به استانهای سمنان، خراسان شمالی و یک بار در خراسان جنوبی محدود شده است، زیستگاه یوز ایرانی بیشتر مناطق خشک و کویری است که شرایط خاصی برای بقای این گونه فراهم میکند و تفاوت آن با یوز آفریقایی در زیستگاه و شرایط محیطی به طور کامل مشهود است
وی با اشاره به تجربه نگهداری «پیروز» که زنده نماند، ادامه میدهد: طبیعی است که از آزمون و خطاها درسهایی گرفتهایم و اجازه نخواهیم داد که چنین اشتباهاتی برای گونه ارزشمندی همچون یوز ایرانی تکرار شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست سمنان با اشاره به وضعیت یوز ایرانی در فهرست سرخ اتحادیه بینالمللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، عنوان میکند: یوز ایرانی در وضعیت بحرانی انقراض قرار دارد و باید اقدامات فوری برای حفاظت از آن انجام شود، پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با همکاری سازمان محیط زیست ایران و سازمان ملل متحد از سال ۱۳۸۰ آغاز شده است و این همکاریها باید ادامه پیدا کند.
یوسفپور با اشاره به نقش رسانهها در آگاهیبخشی به جامعه، خاطرنشان میکند: رسانهها میتوانند با اطلاعرسانی دقیق و مستند، مردم را از وضعیت یوز ایرانی و اهمیت حفاظت از آن آگاه کنند.
وی تصریح میکند: حفاظت از یوز ایرانی تنها با همکاری همهجانبه مردم، مسئولان و نهادهای مختلف ممکن است و آموزش جوامع محلی درباره اهمیت حفاظت از یوز ایرانی و روشهای همزیستی با این گونه از اولویتهای ماست.
به گزارش ایمنا، یوزپلنگ ایرانی نهتنها نماد تنوع زیستی کشور بلکه شاخصی برای سلامت اکوسیستمهای بیابانی ایران است و حفظ این گونه نیازمند برنامهریزی بلندمدت، تأمین منابع مالی پایدار، همکاری بیننهادی و مشارکت مردمی است، اگرچه آمارهای اخیر نشانههایی از تولهزایی موفق را نشان میدهد، اما بقای بلندمدت یوز ایرانی همچنان در گرو اقدامات جدی و مستمر حفاظتی است.
نظر شما