محافظت از تلویزیون در برابر نوسان و قطعی برق

تلویزیون‌های جدید با فناوری‌هایی نظیر OLED کیفیت تصویر خیره‌کننده‌ای دارند، اما درست به همین اندازه هم حساس‌اند. هنگام خرید تلویزیون باید در نظر داشت که این دستگاه‌ها نسبت به کوچک‌ترین تغییرات ولتاژ آسیب‌پذیر هستند و بدون مراقبت مناسب ممکن است عمر مفیدشان کوتاه شود. نوسان و قطعی برق، که در ایران به بخش ثابت زندگی روزمره تبدیل شده، به‌راحتی می‌تواند این دستگاه‌ها را از کار بیندازد. کسری تولید برق در سال ۱۴۰۴ از ۲۰ هزار مگاوات گذشته و این یعنی خاموشی و نوسان ولتاژ دیگر اتفاقی مقطعی نیست، بلکه روندی پایدار است.

برق استاندارد باید ۲۲۰ ولت باشد، اما در برخی مناطق به ۱۸۰ یا حتی ۲۵۰ ولت می‌رسد. تغییراتی که برای لامپ یا پنکه شاید مسئله بزرگی نباشد، برای تلویزیون مثل شوک است. شوک ناشی از همین نوسان‌ها می‌تواند خرابی‌های جدی برای لوازم برقی حساس، به‌ویژه تلویزیون، به همراه داشته باشد.

روایت‌های مردم از خرابی وسایل

اگر سری به شبکه‌های اجتماعی بزنیم، روایات زیادی از تاثیر نوسانات برق در لوازم برقی خواهیم دید. یکی از کاربران در کازرون نوشته بود: «وسط پخش زنده فوتبال برق رفت، تلویزیون خاموش شد و بعد از برگشت برق، دیگر روشن نشد.» در جنوب کشور، کاربری دیگر گزارش داده بود که قطعی برق یخچال او را از کار انداخته است. در روستاهایی که شبکه فرسوده‌تر است، خرابی‌ها گسترده‌تر است. برای خیلی‌ها تلویزیون نه تنها خاموش می‌شود، بلکه حافظه داخلی یا برد تغذیه‌اش هم آسیب می‌بیند.

کاربری از تهران گفته بود بعد از نوسان برق، روی صفحه تلویزیون OLED او خطوطی ظاهر شد و تعمیر آن ۱۵ میلیون تومان هزینه داشت. در عین حال در اصفهان خانواده‌ای می‌گفت با استفاده از محافظ پارت الکتریک دو سال بدون مشکل تلویزیون‌شان کار کرده است.

آمار غیر رسمی نشان می‌دهد حدود ۴۰ درصد خرابی‌ها به دلیل بی‌توجهی به محافظت وسایل حساس از نوسانات برق رخ می‌دهد. بسیاری از کسانی که محافظ نخریده‌اند، بعدها گفته‌اند که از هزینه‌های بالای تعمیر پشیمان شده‌اند.

چرا تلویزیون در اثر نوسان برق زودتر از بقیه خراب می‌شود؟

تلویزیون‌های جدید با قطعات الکترونیکی ظریف ساخته شده‌اند. پاور ساپلای یا همان منبع تغذیه، ولتاژ را تنظیم می‌کند، اما در مقابل تغییرات ناگهانی برق تاب نمی‌آورد.

افزایش ولتاژ: وقتی ولتاژ بالاتر از ۲۵۰ ولت برود، خازن‌ها بیش از حد پر می‌شوند. گرما تولید می‌شود و برد اصلی می‌سوزد. در OLEDها، آسیب به پنل دائمی است و روی صفحه خطوط رنگی یا لکه‌های سیاه دیده می‌شود.
کاهش ولتاژ: وقتی برق زیر ۱۸۰ ولت بیفتد، منبع تغذیه بیشتر از توان خودش کار می‌کند. این فشار به ترانزیستورها آسیب می‌زند. نتیجه‌اش روشن شدن کند دستگاه یا صدای غیرعادی فن است.
خاموشی ناگهانی: وقتی برق یک‌باره می‌رود، شوک به قطعات وارد می‌شود. برگشت ناگهانی برق هم اغلب با جهش ولتاژ همراه است. همین دو لحظه کوتاه بیشترین خرابی‌ها را رقم خواهد زد.

خرابی تلویزیون در اثر صاعقه و رعد و برق

تهدید دیگری که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، صاعقه است. این پدیده‌ی طبیعی می‌تواند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم خسارات سنگینی به تجهیزات برقی وارد کند. صاعقه از طریق آنتن، دکل‌های فلزی و حتی سیم‌های تلفن و شبکه‌های انتقال برق راه خود را به داخل خانه باز می‌کند. ولتاژ بسیار بالای آن به‌راحتی از مدارهای محافظ ساده عبور کرده و قطعات الکترونیکی حساس، مانند تلویزیون‌ها را از کار می‌اندازد. شدت این خطر در مناطق ساحلی و کوهپایه‌ای بیشتر است، چراکه رطوبت، ارتفاع و شرایط جوی خاص، احتمال وقوع صاعقه را افزایش می‌دهد. به همین دلیل خانواده‌هایی که در این مناطق زندگی می‌کنند، بیش از دیگران با خسارت‌های ناشی از آن درگیر هستند. راهکارهایی مانند استفاده از محافظ‌ برق استاندارد، نصب سیستم‌های صاعقه‌گیر و ارت مناسب ساختمان می‌توانند تا حد زیادی این تهدید پنهان اما جدی را مهار کنند.

برای محافظت از تلویزیون در برابر نوسان و قطعی برق چه کارهایی می‌توان کرد؟

خرید محافظ برق

اولین قدم خرید محافظ برق استاندارد است. جعبه‌ای کوچک که جلوی نوسان‌های شدید را می‌گیرد. اما همه محافظ‌ها قابل اعتماد نیستند. بعضی‌ها فقط ظاهر محافظ دارند و در عمل هیچ کاری انجام نمی‌دهند. هنگام خرید باید به شاخص "جول" دقت کرد. برای تلویزیون، محافظ‌های بالای ۱۰۰۰ جول مناسب‌اند.

نمونه‌ای مثل مدل ۶۸۹ پارت الکتریک چهار خروجی دارد و وضعیت ولتاژ را با چراغ LED نشان می‌دهد. قیمتش حدود 7۰۰ هزار تومان است. شیوا امواج هم در بازار ایران شناخته‌شده است. همچنین مدل KH10A250V خیام الکتریک نیز از نمونه‌های قابل اعتماد است.

استابلایزر یا ترانس اتوماتیک

وقتی نوسان شدیدتر باشد، محافظ‌های ساده کافی نیستند. استابلایزر برق ورودی را تنظیم می‌کند و خروجی ثابت می‌دهد. مدل‌های رله‌ای برای تلویزیون‌ها مناسب‌ترند چون قیمت پایین‌تری دارند و کارشان را به خوبی انجام می‌دهند.

کشیدن دوشاخه از برق

کشیدن دوساخه از برق راهی ساده و رایگان برای محافظت از تلویزیون است. اگر در محله‌ای زندگی می‌کنید که خاموشی‌ها امری عادی است، کشیدن دوشاخه هنگام رفتن برق، جلوی شوک وصل دوباره را می‌گیرد. در روزهای بارانی با احتمال رعد و برق هم جدا کردن آنتن و کابل برق ضروری است. خیلی‌ها تجربه کرده‌اند که همین کار ساده مانع سوختن دستگاه شده است.

استفاده از UPS

دستگاه UPS یا منبع تغذیه بدون وقفه، مثل یک باتری پشتیبان است. وقتی شبکه برق قطع می‌شود، این دستگاه بسته به ظرفیت خود می‌تواند مدت زمان مشخصی برق را تأمین نماید. همین زمان کوتاه برای خاموش کردن ایمن تلویزیون کافی است. علاوه بر آن، ولتاژ را هم ثابت نگه خواهد داشت.

مدل‌های استاندارد UPS معمولا قیمت بالایی دارند و امکان خرید آن شاید برای بسیاری از خانواده‌ها به راحتی در دسترس نباشد.

نکات نصب و نگهداری

محافظت از تلویزیون تنها به خرید یک محافظ برق یا دستگاه جانبی محدود نمی‌شود. نخستین گام، داشتن سیستم سیم‌کشی ایمن و مجهز به ارت (سیستم اتصال زمین) در خانه است. ارت مسیر امنی برای تخلیه نوسانات و اضافه‌بار ایجاد می‌کند. همچنین باید توجه داشت که چند وسیله‌ پرمصرف مانند بخاری برقی یا کولر نباید همزمان به یک پریز مشترک وصل شوند، چون هم پریز فشار بیش از حد را تحمل نمی‌کند و هم احتمال آسیب به دستگاه‌های حساس مانند تلویزیون افزایش می‌یابد.

محیط نگهداری تلویزیون نیز بسیار مهم است. قرار گرفتن در معرض حرارت مستقیم وسایلی مانند بخاری، یا رطوبت ناشی از آشپزخانه و پنجره‌های نم‌زده، عمر قطعات داخلی آن را کوتاه می‌کند. توجه به نظافت دوره‌ای نیز بخشی از نگهداری اصولی است. در واقع گردوغبار روی منافذ تهویه باعث افزایش دمای داخلی دستگاه می‌شود و اتصالات شل یا کابل‌های فرسوده می‌توانند به مرور ایجاد جرقه یا قطعی کنند. گردگیری منظم و بررسی سلامت کابل‌ها، جلوی بسیاری از مشکلات جدی را می‌گیرد و باعث می‌شود تلویزیون سال‌ها بدون دردسر کار کند.

همانطور که گفته شد، با چند اقدام ساده می‌شود از خسارت‌های میلیونی جلوگیری کرد. خرید محافظ استاندارد یا استابلایزر، استفاده از UPS در مناطق با قطعی بالا، کشیدن دوشاخه در زمان‌های حساس و توجه به سیم‌کشی خانه از جمله این موارد هستند. این کارها هزینه چندانی ندارد اما جلوی ضررهای بزرگ را می‌گیرد. تلویزیون وسیله‌ای است که هر روز استفاده می‌شود و مراقبت از آن امری بدیهی است.