به گزارش خبرگزاری ایمنا از گیلان، استان گیلان همواره به عنوان یکی از پربارشترین و سرسبزترین نقاط ایران شناخته میشود، سرزمینی که بارانهای مداوم آن نهتنها به مناظر طبیعی و پوشش جنگلی منحصر بهفردش هویت بخشیده، بلکه شالیزارهای وسیع و اقتصاد کشاورزی آن را نیز پایدار نگه داشته است.
میانگین سالانه بارش در گیلان بیش از چهار برابر میانگین کشوری است که این استان را به تکیهگاه اصلی تولید برنج کشور تبدیل کرده است، با این حال آنچه امروز کارشناسان و مسئولان را نگران کرده، نه کاهش چشمگیر حجم بارشها در مقیاس کلی، بلکه تغییر محسوس در الگوی زمانی و مکانی نزولات جوی است تغییری که پیامدهای آن بهطور مستقیم در بخش کشاورزی و تأمین آب استان نمایان میشود.
در حالیکه بیش از ۴۴ درصد بارندگیهای گیلان در فصل پاییز رخ میدهد، کشاورزان در فصل کشت یعنی بهار و تابستان تنها سهمی حدود ۳۰ درصدی از بارشها را دریافت میکنند؛ نداشتن تناسب، وابستگی شدید شالیزارهای استان به سد سفیدرود را رقم زده، سدی که در سالهای اخیر با کمترین حجم آب ورودی در شش دهه گذشته روبهرو بوده است.
کاهش آورد سد نهتنها ناشی از کاهش بارندگی در حوضههای آبریز بالادست است، بلکه تغییر اقلیم و ساخت سدهای متعدد در استانهای دیگر نیز نقش مهمی در این بحران ایفا کردهاند.
گرمایش زمین نیز شرایط را پیچیدهتر کرده است، در رشت به عنوان قلب گیلان تعداد روزهای بارانی سالانه کاهش پیدا کرده، اما شدت بارشها بیشتر شده است پدیدهای که ضمن ایجاد خسارات جانی و مالی در بعضی مناطق، مدیریت منابع آب را دشوارتر کرده است.
در چنین شرایطی، کارشناسان تأکید دارند که تداوم وابستگی به سد سفیدرود و بیتوجهی به تغییرات اقلیمی میتواند آینده کشاورزی استان را با تهدیدهای جدی روبهرو کند، از اینرو مدیریت علمی منابع آب، بهرهگیری از روشهای نوین آبیاری و حرکت به سمت انرژیهای پاک و پایدار، ضرورتی اجتنابناپذیر برای عبور از این بحران به شمار میرود.
هادی حقشناس، استاندار گیلان با اشاره به شرایط مطلوب اقلیمی و بارندگیها در گیلان، اظهار میکند: گیلان امروز از نظر منابع آبی مشکلی ندارد اما اگر از ظرفیتهای موجود به درستی استفاده نشود، در سالهای آینده با چالش روبهرو خواهد شد.
وی با اشاره به بارش سالانه بیش از یکهزار میلیمتر در گیلان، میافزاید: این استان نباید با مشکل تأمین آب شرب روبهرو باشد و لازم است با برنامهریزی دقیق، مدیریت بهینه منابع و هماهنگی همه دستگاههای مرتبط، موانع موجود رفع شود.
سال آبی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ یکی از سختترین سالهای کشاورزی در شش دهه اخیر بود اما با همراهی کشاورزان و اجرای نوبتبندی آبیاری، استان بدون بحران جدی از این مرحله عبور کرد
استاندار گیلان با تأکید بر میانگین بالای بارندگی استان در مقایسه با میانگین کشوری، خاطرنشان میکند: مشکل تأمین آب شرب برای مردم استان پذیرفتنی نیست و با بهرهگیری از تمام منابع موجود، تلاش میشود آب شرب با کیفیت مناسب در اختیار شهروندان قرار گیرد.
حقشناس با بیان اینکه حدود ۴۰ شهر استان مطالعه آبرسانی ندارند، تصریح میکند: اجرای طرحهای بزرگ بدون مطالعات کافی، سبب هدررفت منابع و تأخیر در بهرهبرداری میشود و نارضایتی مردم را به دنبال دارد.
وی با اشاره به همکاری شرکت آب و فاضلاب استان، میگوید: در تلاش هستیم مشکل پروژههای آبرسانی روستاهای شهرستان رشت تا پایان سال جاری و با انتقال منابع رفع شود.
استاندار گیلان درباره تأمین آب شرب، خاطرنشان میکند: آب خزر با داشتن شوری و EC پایین منبع مناسبی برای تأمین آب منطقه است، در این راستا خط انتقال آب به منطقه زیباکنار در دستور کار قرار گرفته و پیگیری احداث کارخانه آبشیرینکن با همکاری منطقه آزاد در حال انجام است.
آببندانها نقش مهمی در ذخیرهسازی آب زراعی دارند
حقشناس با اشاره به اهمیت آببندانها در ذخیرهسازی آب سال زراعی آینده اظهار میکند: تمام آببندانهای استان باید به صورت منظم سمپاشی و دارویی و کیفیت و ظرفیت آنها حفظ شود.
وی با بیان اینکه استان گیلان دارای حدود ۹۰۰۰ هکتار آب بندان است، اظهار میکند: این ظرفیت بدون نیاز به فناوری جدید و اعتبارات ویژه میتواند حدود ۲۷۰ میلیون مترمکعب آب ذخیره و کشاورزی استان را در برابر کمآبی بیمه کند.
استاندار گیلان با تأکید بر اهمیت آببندانها در تأمین آب شالیزارهای استان، میافزاید: از مجموع ۲۳۸ هزار هکتار شالیزار گیلان، حداقل ۵۰ هزار هکتار با مشکل کمآبی روبهرو است که در حال پیگیری رفع آن هستیم.
بارندگی گیلان چهار برابر میانگین کشور است
محمد دادرس، مدیرکل هواشناسی استان گیلان به خبرنگار ایمنا اظهار میکند: سالانه حدود ۱۰۵۰ میلیمتر بارندگی در استان گیلان ثبت میشود؛ یعنی بیش از یک متر در حالی که میانگین بارندگی کشور کمتر از ۲۵۰ میلیمتر است و بارندگی گیلان تقریباً چهار برابر میانگین کشوری است.
وی میافزاید: بیش از ۴۴ درصد بارندگی گیلان در پاییز اتفاق میافتد و در فصل کشت یعنی بهار و تابستان حداکثر ۳۰ درصد بارندگی رخ میدهد، اگر از دید سال زراعی یا سال آبی به موضوع نگاه کنیم، سال آبی از اول مهر آغاز میشود و تا سیویکم شهریور سال بعد ادامه پیدا میکند.
مدیرکل هواشناسی گیلان عنوان میکند: در سال آبی ۱۴۰۴ - ۱۴۰۳ تاکنون در استان گیلان ۸۸۲ میلیمتر بارندگی رخ داده که تنها یک درصد کمتر از شرایط نرمال است، با اغماض میتوان گفت در شرایط نرمال بارندگی هستیم با این وجود اگر فصل کشت برنج یعنی از اول فروردین تا پایان مرداد را لحاظ کنیم، ۲۰۲ میلیمتر بارندگی ثبت شده که نسبت به شرایط نرمال ۱۱ درصد کمبود را نشان میدهد.
دادرس ادامه میدهد: در حالیکه میانگین کمبود بارش کشور به ۴۰ درصد میرسد، گیلان با تنها ۱۱ درصد کاهش در فصل کشت همچنان شرایط مطلوبتری دارد، اما مشکل اصلی به وابستگی ۱۷۱ هزار هکتار از ۲۳۸ هزار هکتار شالیزارهای استان به آب سد سفیدرود باز میگردد.
کاهش آورد سد سفیدرود در ۶۰ سال گذشته بیسابقه است
دادرس تصریح میکند: مشکلی که امسال کشاورزی استان با آن روبهرو شد، کاهش آورد سد سفیدرود است که از بارندگی حوضه آبریز استانهای کردستان، زنجان، اردبیل، آذربایجان شرقی، البرز و قزوین تأمین میشود و در ۶۰ سال اخیر بیسابقه بوده است.
وی تاکید میکند: بارندگی داخل استان نرمال است و نباید اینقدر مشکل ایجاد شود، اما وابستگی شدید به حوضه آبریز، کاهش بارش، رعایت نکردن حقابه و احداث سدهای متعدد در بالادست موجب شده آورد سپیدرود به شدت کاهش پیدا کند.
مدیرکل هواشناسی گیلان اضافه میکند: آورد سد سفیدرود امسال حدود ۸۵۰ میلیون مترمکعب بوده در حالیکه ظرفیت اسمی سد یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون متر مکعب است، این میزان از ابتدای تأسیس سد تاکنون سابقه نداشته و هماکنون تنها ۳۰ میلیون متر مکعب آب در مخزن باقی مانده است و اگر این روند ادامه داشته باشد سال آینده نیز با بحران جدیتر روبهرو خواهیم شد زیرا در عمل سد خالی است.
دادرس با اشاره به شرایط بارشی سالهای گذشته گیلان، میگوید: در دو سال متوالی ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ در فصل کشت بارشهای بیسابقه داشتیم، بهویژه در اردیبهشت، خرداد، تیر و حتی مرداد بارشهای فراتر از نرمال رخ داد و سال گذشته در ۱۸ سال اخیر بیسابقهترین بارشها در اردیبهشت و خرداد به ثبت رسید و موجب شد سد سفیدرود ذخیره مناسبی نگه دارد.
وی تاکید میکند: استفاده بیشتر از بارندگی داخل استان نیز به همین دلیل امکانپذیر شد، اما امسال به دلیل کاهش بارش در حوضه آبریز و کاهش آورد، مسئله بحران کشاورزی نمود بیشتری پیدا کرد.
تغییرات اقلیمی؛ تهدیدی جهانی است
مدیرکل هواشناسی گیلان با اشاره به تغییرات اقلیمی عنوان میکند: تغییر اقلیم پدیدهای شناختهشده در سطح جهان، ایران و گیلان است و نمونههای آن در اخبار جهانی از جمله سیل پاکستان با ۶۰۰ کشته، سیل تگزاس، اسپانیا، آلمان و ژاپن دیده میشود؛ این مسئله ناشی از افزایش دمای کره زمین و انتشار گازهای گلخانهای بوده و سالهای ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ گرمترین سالهای کره زمین در طول دوره آماری ثبت شده است.
دادرس تصریح میکند: افزایش دما موجب تغییر الگوی اقلیمی شده و در گیلان شدت و مدت بارشها تغییر کرده است، به عنوان مثال در دوره آماری ۳۰ ساله، رشت به طور میانگین ۱۴۴ روز بارانی در سال داشت اما اکنون این رقم به ۱۳۰ روز کاهش پیدا کرده است.
دادرس تاکید میکند: میزان بارش تغییر زیادی نکرده است اما بارشها فشردهتر و سنگینتر شدهاند به نحوی که بارشهایی با بیش از ۳۰۰ میلیمتر در ۲۴ ساعت در سالهای اخیر در آستارا، رودسر و دیگر نقاط استان ثبت شده و خسارات جانی و مالی نیز در پی داشته است.
وی میافزاید: منشأ این تغییرات همان گرمایش جهانی است، هیئت بینالدولی تغییر اقلیم (IPCC) برای مقابله با این روند، کاهش انتشار گازهای گلخانهای و تغییر سبد انرژی کشورها به سمت انرژیهای پاک از جمله توربینهای بادی، پنلهای خورشیدی و خودروهای برقی را پیشنهاد کرده است.
مدیرکل هواشناسی گیلان تأکید میکند: تغییرات اقلیمی مشکلی جهانی است و مختص ایران یا گیلان نیست، اما مدیریت منابع آب و کاهش وابستگی به سد سفیدرود برای آینده کشاورزی استان ضروری است.
سختترین سال کشاورزی گیلان بدون بحران سپری شد
در همین پیوند وحید خرمی، مدیرعامل شرکت سهامی آب منطقهای گیلان به خبرنگار ایمنا میگوید: سال آبی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ یکی از سختترین سالهای کشاورزی در شش دهه اخیر بود اما با همراهی کشاورزان و اجرای نوبتبندی آبیاری، استان بدون بحران جدی از این مرحله عبور کرد.
وی میافزاید: کاهش کمسابقه بارشها در حوضه آبریز سفیدرود بزرگ و افزایش دما و تبخیر در تابستان موجب کاهش چشمگیر ذخایر سد سفیدرود شد، به نحوی که هماکنون تنها ۳۰ میلیون مترمکعب آب در این سد باقی مانده است و تنها برای مصارف زیستمحیطی نگهداری میشود.
مدیرعامل شرکت سهامی آب منطقهای گیلان خاطرنشان میکند: سد مخزنی شهر بیجار با ظرفیت ۱۰۵ میلیون مترمکعب، ۷۰ درصد آب خام شرب برخی شهرهای گیلان را تأمین میکند، با ذخیره ۵۰ درصدی همچنان در وضعیت مطلوب قرار دارد و تأمین آب شرب مردم استان با برنامهریزی دقیق انجام شده است.
مدل آبیاری را تغییر دادهایم
خرمی تصریح میکند: بر اساس مطالعات علمی و همکاری با دانشگاه گیلان، مدل آبیاری استان را تغییر دادهایم تا آب به اندازه نیاز مزارع داده شود، کشاورز دیگر با کمبود یا اضافه آب روبهرو نمیشود، همچنین مؤسسه تحقیقات برنج ارقام برنج را به نحوی اصلاح کرده است که دوره رشد کوتاهتر شود و و مصرف آب کاهش پیدا کند.
وی با تأکید بر ضرورت آمادهسازی شبکههای انتقال آب، میگوید: لایروبی انهار و کانالها اسفند و فروردین انجام میشود تا بلافاصله پس از آن امکان آبیاری فراهم شود، زیرا در صورت تأخیر، کانالها با پوشش گیاهی پر میشوند.
مدیرعامل آب منطقهای گیلان اظهار میکند: حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد بارشهای سالانه گیلان معادل ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیمتر از میانگین ۱۱۰۲۰ میلیمتری استان در فصول غیر زراعی رخ میدهد و به دلیل کمبود سدهای ذخیره، مستقیماً وارد دریا میشود، تنها ۲۰ درصد بارشها در فصل کشاورزی اتفاق میافتد که همین موضوع علت اصلی تنش آبی است.
گیلان دارای ۹۰۰۰ هکتار آببندان است
خرمی با اشاره به وجود ۹۰۰۰ هکتار آببندان در استان، اظهار میکند: این ظرفیت میتواند حدود ۲۷۰ میلیون مترمکعب آب را ذخیره کند و در صورت بهرهبرداری اصولی، کشاورزی استان در برابر کمآبی مقاوم خواهد شد.
وی تأکید میکند: سال جاری با وجود سختترین شرایط آبی در دهههای اخیر، تنها یک درصد کشاورزان با مشکل کمآبی روبهرو شدند که رقم قابل توجهی نیست، این موفقیت نتیجه همراهی کشاورزان در رعایت تقویم زراعی و اجرای نوبتبندی آبیاری بود.
به گزارش ایمنا، اگرچه گیلان استانی سرسبز و پربارش است، اما کاهش آورد سد سفیدرود و تغییر الگوی بارشها نشان میدهد که منابع آب استان دیگر نمیتواند بهطور کامل پاسخگوی نیاز کشاورزی و جمعیت باشد؛ وابستگی شدید شالیزارها به این سد، شرایط را برای کشاورزان و برنامهریزان استان حساس کرده و خطر بروز بحران آب در سالهای آینده جدی است.
کارشناسان تأکید میکنند که مدیریت هوشمند منابع آب، کاهش وابستگی به سدهای تکمنبعی و بهرهگیری از تکنیکهای نوین آبیاری، تنها راهکارهایی است که میتواند پایداری کشاورزی و امنیت غذایی گیلان را حفظ کند، همچنین به دلیل تغییر اقلیم و شدت بارشهای سنگین ضرورت دارد که مسئولان و مردم با برنامهریزی دقیق و فرهنگسازی، برای مقابله با آثار آن آماده باشند.
آینده کشاورزی گیلان به تصمیمهای امروز مسئولان و رفتار شهروندان وابسته است و بدون اقدام فوری و هماهنگ، سرزمین سبز شمال کشور ممکن است با چالشهای جدی و غیرقابل بازگشت روبهرو شود.
گزارش از محمدرضا رشیدی خبرنگار ایمنا
نظر شما