به گزارش خبرگزاری ایمنا، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاستجمهوری در دهه اخیر به عنوان یکی از ستونهای اصلی سیاستگذاری علمی و اقتصادی کشور شناخته شده است. تمرکز این معاونت بر ایجاد اشتغال پایدار برای نخبگان، جلوگیری از مهاجرت نیروهای متخصص و تقویت پیوند دانشگاه و صنعت بوده است. بر اساس رویکردهای اجرایی این معاونت، توسعه شرکتهای دانشبنیان، اجرای پروژههای فناورانه و حمایت از سرمایهگذاری خصوصی در حوزه فناوری، به عنوان ابزار اصلی حفظ و جذب نخبگان در ایران مدنظر قرار گرفته است.
حسین افشین، معاون علمی و رئیس بنیاد ملی نخبگان، در تشریح فلسفه این سیاست گفته است:
«طرح پسا دکتری فناورانه (TOP) فرصتی برای توانمندسازی فارغالتحصیلان دکتری و افزایش رقابتپذیری صنایع داخلی است. در این مسیر، برای نخستین بار سهمیهای معادل ۲۰ درصد کل استخدامهای کشور به نخبگان اختصاص یافته و بودجه بنیاد ملی نخبگان از ۱۰۰ میلیارد به حدود ۵۰۰ میلیارد تومان افزایش یافته است. هدف ما رسیدن به هزار میلیارد تومان در سال جاری است تا زمینه اشتغال پایدار و جلوگیری از مهاجرت نخبگان فراهم شود.»
همراستا با این سیاست، سورنا ستاری، معاون علمی سابق، بارها بر ضرورت تولید دانشبنیان داخلی تأکید کرده و گفته بود:
«تا زمانی که به جای تولید دانش و فناوری داخلی، بهصرف به واردات متکی باشیم، موج مهاجرت نخبگان ادامه خواهد داشت. اگر بخشهای راهبردی صنایع کشور توسط متخصصان داخلی اداره نشود، کشور ناگزیر به وابستگی به تکنولوژی خارجی خواهد بود.»
یکی از مهمترین دستاوردهای این سیاست، افزایش تعداد شرکتهای دانشبنیان است. آمار رسمی مرکز آمار ایران و سازمان مدیریت و برنامهریزی نشان میدهد که تعداد این شرکتها از ۴,۲۰۰ واحد در سال ۱۳۹۵ به بیش از ۸,۶۰۰ واحد در سال ۱۴۰۳ رسیده است. این رشد ۱۰۴ درصدی، نشاندهنده اثرگذاری سیاستهای حمایتی معاونت علمی بر اقتصاد دانشبنیان است. صندوق نوآوری و شکوفایی نیز طی این مدت بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان تسهیلات به شرکتهای دانشبنیان اختصاص داده و در نتیجه بیش از ۸۰ هزار فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم ایجاد شده است. از این میان، حدود ۳۵ درصد از مشاغل به فارغالتحصیلان رشتههای علوم و فناوری تعلق دارد، موضوعی که ارتباط مستقیم برنامههای معاونت با اشتغال نخبگان را نشان میدهد.
با وجود این موفقیتها، دسترسی محدود نخبگان به منابع مالی یکی از چالشهای اصلی محسوب میشود. برای رفع این مشکل، معاونت علمی با راهاندازی صندوق نوآوری و شکوفایی و همکاری با بانکهای عامل، سازوکارهای نوینی برای تأمین مالی شرکتها ایجاد کرده است. در سال ۱۴۰۳، بیش از ۴ هزار میلیارد تومان تسهیلات به شرکتهای دانشبنیان اختصاص یافته و اقدامات قانونی برای به رسمیت شناختن داراییهای نامشهود، از جمله اختراعات و نرمافزارهای ثبتشده، به عنوان تضمین وام در نظام بانکی در حال پیگیری است. افشین این اقدام را «ضروری برای رفع موانع سرمایهگذاری و افزایش دسترسی نخبگان به منابع مالی تا ۴۰ درصد» توصیف کرده است.
همکاری بخش خصوصی نیز در این مسیر نقش مهمی ایفا میکند. سرمایهگذاران و خیرین میتوانند با سرمایهگذاری در شرکتهای دانشبنیان، زمینه ایجاد بسترهای اشتغال پایدار برای نخبگان را فراهم کنند. این مدل، که در دانشگاههای صنعتی شریف و تهران با ایجاد صندوقهای دانشبنیان دانشگاهی اجرایی شده، امکان سهامداری در استارتآپها و حمایت از پروژههای فناورانه را فراهم میکند و ضمن رشد فناوری، زمینه اشتغال مستقیم فارغالتحصیلان را نیز تأمین میکند.
در کنار دستاوردها، کاهش بودجه معاونت علمی در سال ۱۴۰۴، با کاهش حدود ۵۰ درصدی منابع، اجرای پروژههای بلندمدت در حوزههای راهبردی همچون هوش مصنوعی، میکروالکترونیک و فناوریهای پزشکی را با تأخیر مواجه کرده و تهدیدی برای رقابتپذیری علمی کشور محسوب میشود. افزون بر این، عقبماندگی در بهروزرسانی سرفصلهای آموزشی دانشگاهها، یکی دیگر از چالشهای اساسی است. بر اساس پژوهشی توسط مؤسسه پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی، تنها ۳۰ درصد دانشگاهها در حال حاضر درسهای تخصصی هوش مصنوعی و دادهکاوی را ارائه میدهند، که موجب میشود بسیاری از فارغالتحصیلان برای ورود به بازار کار نیاز به آموزشهای مکمل داشته باشند.
مشکل هماهنگی بین نهادهای مختلف از جمله وزارت علوم، سازمان برنامه و بودجه و معاونت علمی نیز یکی دیگر از موانع محسوب میشود. نبود هماهنگی منجر به اتلاف منابع و اجرای موازی طرحهای مشابه میشود و سرعت و کارایی پروژههای فناورانه را کاهش میدهد.
نظرات کارشناسان نشان میدهد که حفظ نخبگان محدود به اشتغال و دستمزد نیست. غلامرضا ذاکر صالحی، کارشناس آموزش عالی، میگوید:
«نخبگان به دنبال منزلت اجتماعی، تأثیرگذاری و احساس مفید بودن هستند. اگر نظام اداری نسبت به نظرات آنان بیتفاوت باشد، هرگز در کشور نمیمانند.»
تعداد نخبگان شناساییشده کشور از حدود ۲۰ هزار نفر در سالهای گذشته به بیش از ۱۲۰ هزار نفر رسیده است، اما تنها ۴۰ درصد آنها در بخشهای علمی و فناوری مشغول به کار هستند؛ این شکاف نشان میدهد که شناسایی نخبگان با اشتغال واقعی آنها فاصله دارد و نیازمند سیاستگذاری دقیق و اجرای برنامههای هدفمند است.
از سوی دیگر، مصطفی مافی، رئیس پارک فناوری اطلاعات و ارتباطات، بر اهمیت هوشمندسازی صنایع و توسعه اقتصاد دیجیتال تأکید دارد و معتقد است:
«توسعه اقتصاد دیجیتال میتواند به عنوان فرصتی طلایی برای اشتغال نخبگان عمل کند. در پارک فناوری، سالانه بیش از ۵ هزار نفر آموزش میبینند و بیش از ۸۰ درصد آنها در شرکتهای دانشبنیان مشغول به کار میشوند.»
جمعبندی عملکرد معاونت علمی نشان میدهد که این نهاد توانسته نقش کلیدی در تحول اقتصاد دانشبنیان و ایجاد فرصتهای اشتغال برای نخبگان ایفا کند. طرحهایی همچون TOP، توسعه شرکتهای دانشبنیان و تقویت زیرساختهای فناوری، گامهای مؤثری برای کاهش مهاجرت نخبگان و افزایش توان علمی کشور برداشتهاند.
با این حال، برای رسیدن به اهداف بلندمدت، چند اقدام ضروری است:
- افزایش بودجه معاونت علمی برای اجرای پروژههای راهبردی و بلندمدت
- همگامسازی نظام آموزشی دانشگاهها با فناوریهای نوین و بهروزرسانی سرفصلهای آموزشی
- بهبود هماهنگی بین نهادهای دولتی و جلوگیری از موازیکاری
- مشارکت فعالتر بخش خصوصی و خیرین در حمایت از نخبگان
- توجه به جایگاه اجتماعی، تأثیرگذاری و نیازهای روانشناختی نخبگان، فراتر از حقوق و مزایا
در نهایت، کارشناسان و مسئولان تأکید دارند که ایران با رفع این چالشها نه تنها میتواند جلوی مهاجرت نخبگان را بگیرد، بلکه خود را به عنوان یکی از قطبهای منطقه در حوزه فناوری، نوآوری و اقتصاد دانشبنیان تثبیت کند. حفظ و جذب نخبگان، فراتر از یک سیاست اقتصادی، به یک ضرورت ملی برای توسعه پایدار و خودکفایی فناوری تبدیل شده است.
ه پایدار و خودکفایی فناوری است.
نظر شما