به گزارش خبرگزاری ایمنا، توسعه اقتصاد دانشبنیان در ایران مستلزم حمایت هدفمند از ایدههای فناورانهای است که ریشه در ظرفیتهای بومی، دانشگاهی و پژوهشی دارند. یکی از این ظرفیتهای کمترشناختهشده اما بسیار پرکاربرد، فناوری زیستی و بهویژه پرورش جلبکهای میکروسکوپی است. این حوزه بهواسطه برخورداری از پتانسیلهای قابلتوجه در صنایع غذایی، دارویی، آرایشی، بهداشتی و زیستمحیطی، در بسیاری از کشورهای پیشرفته جایگاه ثابتی پیدا کرده است، در ایران نیز طی سالهای اخیر، برخی پژوهشگران و فعالان فناور با تکیه بر دانش تخصصی خود تلاش کردهاند تا این ظرفیت را به بهرهبرداری صنعتی برسانند.
یکی از نمونههای ملموس این تلاشها، یک شرکت دانشبنیان است که در سال ۱۳۹۶ فعالیت خود را در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان آغاز کرده است، این شرکت که توسط الهام حقیقی، مدیرعامل و پژوهشگر دکتری زیستفناوری، اداره میشود، با تمرکز بر پرورش جلبک کلرلا، گامی جدی در مسیر تولید غذای زنده برای آبزیان و توسعه مکملهای غذایی طبیعی برداشته است. کلرلا بهعنوان یکی از شناختهشدهترین گونههای جلبک سبز، از نظر ترکیبهای زیستفعال، ویتامینها، پروتئینها و آنتیاکسیدانها از جایگاه ویژهای برخوردار است. این جلبک علاوهبر کاربرد در صنایع خوراک دام و طیور، در تولید مواد دارویی و مکملهای تغذیهای نیز نقش مؤثری ایفا میکند.
شرکت زیستپژوهان فریان در آغاز مسیر فعالیت خود موفق شد تا با حمایت شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان، حدود ۲۰۰۰ لیتر جلبک کلرلا را در شرایط پایدار و بدون آلودگی پرورش دهد. این دستاورد در آن زمان، بهعنوان موفقیتی چشمگیر در حوزه زیستفناوری کشور شناخته شد. داوران علمی و اساتید دانشگاهی پس از بازدید از پروژه، بر ظرفیت بالای این مجموعه در مهار آلودگیهای میکروبی و قارچی تأکید کردند، با این حال علیرغم این موفقیت، تیم مدیریتی شرکت تصمیم گرفتند تا پیش از دستیابی به مرحله تولید صنعتی، از ورود به فاز تبلیغات رسانهای خودداری کنند.
برای توسعه فعالیتها و تهیه تجهیزات تخصصی، شرکت فریان درخواست دریافت وامی نیمهصنعتی به مبلغ ۶۰۰ میلیون تومان را به شهرک ارائه کرد. با این وجود، تنها مبلغ ۲۲۰ میلیون تومان از سوی شهرک تصویب شد که برای تأمین اهداف پژوهشی و صنعتی شرکت، ناکافی بود. در پی این محدودیت، مدیرعامل شرکت با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و صندوقهای پژوهش و فناوری وارد مذاکره شد، با وجود ارائه پیشنهاد دریافت وام ۵۰ میلیون تومانی بهعنوان پیشپرداخت، شرایط تحمیلی صندوق از جمله الزام به ارائه دو فقره چک بدون تاریخ و بدون انعقاد قرارداد رسمی، موجب شد شرکت از ادامه این مسیر منصرف شود.
در حال حاضر، شرکت دانشبنیان در وضعیتی تعلیقشده قرار دارد و فعالیتهای آن بهصورت محدود و در قالب پروژههای پایلوت توسط شخص مدیرعامل ادامه دارد. الهام حقیقی که دانشجوی دوره دکتری زیستفناوری است، تحقیقات خود را بر استخراج متابولیتهای ثانویه جلبکها و بررسی کاربردهای دارویی آنها متمرکز کرده است، الهام حقیقی که در گذشته رتبه نخست کنکور دکتری را کسب کرده و فرصت بورسیه در دانشگاه فلوریدا را نیز در کارنامه دارد، از جوانان کارآفرین میخواهد که با واقعنگری و پرهیز از آرمانگرایی افراطی، وارد مسیر پرچالش کارآفرینی شوند. او تأکید میکند که داشتن دانش تخصصی بهتنهایی تضمینی برای موفقیت نیست، و آغاز فعالیت با پروژههای کوچک و تدریجی، رویکردی منطقیتر در شرایط اقتصادی کنونی است.
این مصاحبه، تلاش دارد تا تصویری واقعی و بیپیرایه از مسیر دشوار یک کارآفرین علمی زن در زیستبوم نوآوری ایران ارائه دهد؛ تصویری که در آن، امید و انگیزه در کنار چالشهای ساختاری و نبود حمایت کافی، در هم تنیدهاند. خواندن این روایت میتواند الهامبخش بسیاری از پژوهشگران و علاقهمندان به کار در حوزههای نوظهور باشد، بهشرط آنکه با نگاهی صادقانه و تحلیلی به تجربیات واقعی نخبگان این سرزمین نگریسته شود.
از دل جلبک تا دل دارو؛ رویاهای سبز یک کارآفرین
ایمنا: انگیزهتان برای ورود به این زمینه چه بود؟
حقیقی: فعالیت ما در زمینه زیستفناوری از سال ۱۳۹۶ آغاز شده و عمدتاً بر پرورش و بهرهبرداری از جلبکها، بهویژه جلبک کلرلا، متمرکز است. این جلبک کاربردهای متعددی دارد؛ از تغذیه زنده آبزیان گرفته تا تولید فرآوردههای با ارزش افزوده در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی. هرچند تاکنون موفق به اخذ عنوان «دانشبنیان» نشدهایم، اما تلاش برای دستیابی به این هدف همچنان در جریان است. دستیابی به این عنوان نیازمند ارائه بیلان مالی قابل اتکاست که متأسفانه به دلیل محدودیت منابع مالی، تاکنون محقق نشده است. با این حال، باور داریم پتانسیل علمی و عملیاتی ما در حوزه زیستفناوری میتواند مسیر توسعهای قابل توجه را پیش رویمان بگشاید.
ایمنا: با توجه به طیف گسترده کاربردهای جلبک کلرلا در صنایع مختلف، شما کدام بخش از این زنجیره (غذایی، دارویی، آرایشی یا سوخت زیستی) را برای ورود به بازار هدفمندتر و اقتصادیتر میدانید؟
حقیقی: جلبک کلرلا به دلیل دارا بودن خواص فراوان، از جمله کاربرد در صنایع غذایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی، و حتی تولید سوخت زیستی، از جایگاه ویژهای برخوردار است. این جلبک منبعی غنی از پروتئین، ویتامینها و مواد معدنی به شمار میرود و قابلیت استفاده به عنوان مکمل غذایی برای انسان، دام، طیور و آبزیان را داراست. افزون بر این، متابولیتهای ثانویه و ترکیبات زیستفعال موجود در آن، ظرفیت بالایی برای خلق محصولات دارویی نوین فراهم میآورد. با این حال، پرورش این جلبک در مقیاس صنعتی با دشواریهایی همراه است؛ از جمله کنترل آلودگیهای میکروبی و قارچی که میتواند کیفیت و کمیت محصول را به مخاطره اندازد.
ایمنا: تجربه آغاز فعالیت در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان چگونه بود و چه نوع حمایتهایی دریافت کردید؟
حقیقی: در آغاز راه، با پشتیبانی شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان، توانستیم ۲۰۰۰ لیتر جلبک کلرلا را با موفقیت پرورش دهیم که در آن زمان، موفقیتی چشمگیر محسوب میشد. اساتید و داوران علمی از توانایی ما در مهار آلودگی در این حجم، شگفتزده شدند و پیشنهاد نمودند که از رسانهها برای پوشش این دستاورد دعوت به عمل آوریم. با این حال، ما ترجیح دادیم تا رسیدن به مرحله تولید صنعتی، از این اقدام پرهیز کنیم. در ادامه، برای توسعه فعالیتها و تأمین تجهیزات، درخواست وامی نیمهصنعتی به مبلغ ۶۰۰ میلیون تومان ارائه کردیم، لیکن شهرک تنها ۲۲۰ میلیون تومان را مورد تصویب قرار داد که برای تحقق اهدافمان ناکافی بود، پس از ناکامی در دریافت وام مورد نیاز از شهرک، به رایزنی با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و صندوق پژوهش و فناوری پرداختیم. پیشنهاد شد ابتدا وامی ۵۰ میلیون تومانی از صندوق دریافت کنیم و سپس برای وامی نیمهصنعتی به مبلغ ۲۵۰ میلیون تومان اقدام کنیم؟ اما شرایط صندوق، از جمله ارائه دو فقره چک به مبلغ ۱۹۰ میلیون تومان بدون تاریخ و پیش از انعقاد قرارداد رسمی، برای ما پذیرفتنی نبود. این شرایط برای من و همسرم، که در آن زمان حقوقبگیر بودیم، غیرقابل تحمل بود و در نهایت، از دریافت وام بازماندیم، کوششهای متعددی صورت گرفت؛ اما پیشنهادات آنها نیز به مبالغی چون ۱۰۰ میلیون تومان محدود بود که برای آغاز فعالیت صنعتی کفایت نمیکرد. افزون بر این، تجربه ناخوشایند پیشین در شهرک علمی و تحقیقاتی، که علیرغم ایفای تعهداتمان، کمکهزینه اولیه ۸ میلیون تومانی را از ما بازپس گرفتند، ما را به این تصمیم سوق داد که از پذیرش وامهای بیشتر خودداری کنیم تا از گرفتاریهای مالی افزونتر در امان بمانیم.
ایمنا: وضعیت کنونی شرکت شما چگونه است و چه افقهایی را برای آینده در نظر دارید؟
حقیقی: شرکت ما هماکنون در وضعیتی نامعلوم به سر میبرد و فعالیتهای پژوهشی اینجانب به صورت شخصی و در مقیاس پایلوت ادامه دارد. به عنوان دانشجوی دوره دکتری، تمرکز خود را بر متابولیتهای ثانویه جلبکها و کاربردهای دارویی آنها معطوف کردهام. با این حال، برای صنعتیسازی این پژوهشها، نیازمند سرمایهگذاری کلان هستیم که تاکنون در جذب آن ناکام ماندهایم. امید دارم که در آینده، با جلب سرمایهگذار یا حمایت دولت، بتوانیم بار دیگر فعالیتهای خویش را از سر بگیریم.
ایمنا: جوانان چگونه در این مسیر قدم بگذارند؟
حقیقی: به جوانان و کارآفرینان نوپا توصیه میکنم که در مسیر کارآفرینی، واقعبینی را سرلوحه خویش قرار دهند و از آرمانگراییهای دور از دسترس بپرهیزند. تجربه من گواهی است بر این حقیقت که حتی با دانش و تخصص والا، بدون سرمایه کافی و حمایت شایسته، نیل به موفقیت دشوار است. پیشنهاد میکنم به جای درگیر شدن با وامهای سنگین، از گامهای کوچک و پروژههای آزمایشی آغاز کنند و به تدریج دامنه فعالیت خود را گسترش دهند. همچنین، از نهادهای حمایتی، بهویژه شهرکهای علمی و تحقیقاتی، انتظار میرود که در ارائه گزارشها و آمار خود شفافیت بیشتری نشان دهند و از بزرگنماییهای غیرواقعی اجتناب ورزند.
ایمنا: سخنی هست که مایل باشید به گوش مسئولین و تصمیمسازان این مرز و بوم برسانید؟
حقیقی: بله، از صمیم قلب آرزومندم که مسئولان با نگاهی ژرفتر به شرکتهای نوآور و فناور بنگرند و حمایتهای مالی و قانونی لازم را برای جلوگیری از فرار سرمایههای انسانی و علمی کشور فراهم آورند. تجربه من و بسیاری از همکارانم نشان میدهد که فقدان حمایت کافی، به تعطیلی شرکتها و مهاجرت نخبگان میانجامد. امید است که با توجه ویژه به این مهم، شاهد شکوفایی و پیشرفت روزافزون کشور باشیم.
نظر شما