به گزارش خبرگزاری ایمنا، سالروز حمله آمریکا به هواپیمای مسافربری شماره ۶۵۵ شرکت هواپیمایی ایران‌ایر با شناسه «IR۶۵۵» از تهران به مقصد دوبی در دوازدهم تیر ۱۳۶۷ (سوم ژوئیه ۱۹۸۸ میلادی) به نام روز «افشای حقوق بشر آمریکای» نام‌گذاری شده است، روزی که جنایت‌کاران کاخ سفید در اقدام تروریستی و وحشیانه هواپیمای مسافری ایران را با شلیک موشک فینیکس حرارتی از ناو یواس‌اس وینسنس متعلق به نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا در ارتفاع ۱۲ هزار پایی بر فراز خلیج‌فارس سرنگون ساخته و ۲۹۸ سرنشینان بی‌گناه حامل مسافر و خدمه، ۶۶ کودک زیر ۱۳ سال، ۵۳ زن و ۴۶ تبعه کشورهای خارجی را به شهادت رساندند و این اتفاق از نظر میزان تلفات انسانی، هشتمین جنایت مرگبار هوایی تاریخ است.
جنایت هولناک نظامیان آمریکایی در این روز در هدف قرار دادن هواپیمای مسافربری ایران در خلیج‌فارس با ناو متجاوز آمریکایی یکی از دردناک‌ترین فجایع انسانی دوران معاصر است، چرا که عاملان آن باوجود اعتراف معاون رئیس‌جمهور وقت آمریکا در حمله عامدانه به هواپیمای مسافربری نه‌تنها توبیخ نشدند، بلکه توسط رئیس‌جمهور وقت آمریکا مدال شجاعت گرفتند و مقامات آمریکایی برای توجیه این جنایت نابخشودنی، دلایل ضد و نقیضی عنوان کردند و کوشیدند این اقدام خصمانه را یک اشتباه قلمداد کنند، اما با توجه به مجهز بودن کشتی جنگی وینسنس به پیشرفته‌ترین سیستم‌های راداری و رایانه‌ای و مشخص بودن نوع هواپیمای در حال پرواز، مسلم شد که احتمال اشتباه وجود نداشته و این اقدام، تعمدی و خصمانه بوده است.
با این حال مقام‌های آمریکایی پس از چندی مدال شجاعت بر گردن «ویلیام سی راجرز سوم» ناخدای این ناو جنگی انداختند و بدین‌سان حمایت رسمی خود را از این جنایت اعلام کردند، به هر تقدیر این جنایت نیز در کنار جنایات بی‌شمار دولت آمریکا، در پرونده سیاه استکبار جهانی ثبت شد و لکه ننگ دیگری بر تارک آن جنایت‌پیشگان نقش بست، اما آنچه به ابعاد ضدانسانی این جنایت می‌افزاید سکوت سازمان‌های مدعی حقوق بشری در قبال آن و محکوم نکردن آن توسط سازمان ملل متحد است و همین امر سبب شده که سران رژیم جنایت‌کار واشنگتن، منشأ اصلی بسیاری از جنایات تاریخ معاصر علیه ملت‌های اسلامی باشند، بنابراین در این راستا با حمیدرضا آقابابائیان، وکیل پایه یک دادگستری و دکترای حقوق بین‌الملل عمومی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
ایمنا: آیا حمله ناوگان آمریکایی به هواپیمای مسافری ایرباس ایران مصداق روشن نقض تعهدات الزام‌آور بین‌المللی حقوق بشر است؟
آقابابائیان: در دوازدهم تیر سال ۱۳۶۷، برابر با سوم ژوئیه ۱۹۸۸ میلادی، در ساعت ۱۰:۱۰ دقیقه بامداد هواپیمای مسافربری A۳۰۰ شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران با شماره پرواز ۶۵۵ که از بندر عباس، طی یک پرواز منظم برنامه‌ریزی شده، عازم دبی بود، برفراز آب‌های سرزمینی خود هدف دو فروند موشک هدایت شونده کروز از کشتی جنگنده یو اس. اس. جک وینسنس، متعلق به نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا، قرار گرفت و به کلی منهدم شد.
در زمان حمله ناو هواپیمابر آمریکا، هواپیمای ایرانی هنوز در قلمرو هوایی ایران قرار داشت، موقعیت تقریبی هواپیما در زمان سقوط ۲۶ درجه و ۳۸ دقیقه و ۲۲ ثانیه شمالی و ۵۶ درجه و ۱ دقیقه و ۲۴ ثانیه شرقی بود، برابر دلایل و قرائن موجود و مضبوط نه‌تنها کشتی‌های جنگی ایالات متحده از پیام‌های رادیویی هواپیمای ایرباس شماره ۶۵۵ که روی فرکانس‌های باز و به زبان انگلیسی مخابره می‌شد، با خبر و مطلع بودند، بلکه به‌طور قطع آن پیام‌ها را نیز در اختیار داشته‌اند؛ پیام‌های رادیویی‌ای که نشان‌دهنده غیرنظامی بودن هواپیما و مسافری و تجاری بودن آن بود.
ایمنا: مسئولیت بین‌المللی آمریکا در حمله به هواپیما مسافربری ایران از منظر حقوق بین‌الملل چگونه بررسی می‌شود؟
آقابابائیان: این نکته با بررسی یافته‌های مربوط به تحقیقات رسمی که ایالات متحده، بی‌درنگ بعد از حادثه انجام داد، ثابت شده است، تحقیقات وزارت دفاع آمریکا درباره حادثه مزبور در نوزدهم ژوئیه، بیست‌وهشتم تیر انجام و در بیست‌وهشتم ژوئیه ششم مرداد منتشر شد.
بنا به گزارش وزارت دفاع آمریکا در پاراگراف چهارم از صفحه E-۸ پرواز ۶۵۵ ایران‌ایر از بندرعباس شروع شد و به پرواز خود در مسیری عادی ادامه داد تا اینکه هفت دقیقه پس از پرواز توسط یک موشک پرتاب شده از سوی ناو وینسس مورد اصابت قرار گرفت، آخرین تماس خلبان برای گزارش‌دهی درباره موقعیت هواپیما نیز حدود ساعت ۹:۵۸ بود، از این رو در زمان مزبور، آمریکا از مسئله مسافربری بودن هواپیما و غیرنظامی بودن آن پرواز اطلاع کامل داشته است.
دولت آمریکا با حمله عمدی و تجاوزکارانه به هواپیمای مسافربری ایران نه‌تنها اصول و قواعد مشخص قراردادی بین دو دولت را آشکارا نقض کرد، بلکه قواعد آشکار و مسلم حقوق بین‌الملل را نیز زیرپا گذاشت، در این رابطه اصولی از منشور ملل متحد درباره ممنوعیت توسل به زور (بند ۴ ماده منشور) و لزوم احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی واحدهای سیاسی جامعه بین‌المللی نیز حائز اهمیت است.
ایمنا: مبانی و اصول ناشی از مسئولیت دولت آمریکا در برابر حقوق بین‌الملل چیست؟
آقابابائیان: وفق ماده ۱ حقوق بین‌الملل، هر فعل متخلفانه بین‌المللی دولت موجب مسئولیت بین‌المللی آن دولت می‌شود، بر این اساس نقض حقوق بین‌الملل توسط یک دولت سبب مسئولیت بین‌المللی آن دولت خواهد بود، به باور قاضی هوبر، دیوان داوری تاکید کرد که نقض هرگونه تعهد، فارغ از منشأ تعهد، مسئولیت دولت را در پی دارد.
برابر ماده ۲ کمیسیون حقوق بین‌الملل، فعل متخلفانه بین‌المللی دولت هنگامی محقق می‌شود که رفتاری، اعم از فعل یا ترک فعل، به موجب حقوق بین‌الملل قابل انتساب به آن دولت باشد و به‌عنوان نقض تعهد بین‌المللی آن دولت تلقی شود، بر این مبنا برای آنکه آن فعل موجب مسئولیت شود، باید متضمن نقض تعهد بین‌المللی لازم‌الاجرا برای آن دولت در زمان ارتکاب فعل بوده و رفتار متخلفانه مزبور به آن دولت قابل انتساب باشد و به منزله نقض تعهد بین‌المللی آن محسوب شود.
طبق ماده ۳ کمیسیون یاد شده؛ توصیف فعل دولت به‌عنوان فعل متخلفانه بین‌المللی تابع حقوق بین‌الملل است و بر این اساس فعل دولت در صورتی که نقض تعهد بین‌المللی باشد باید فعل متخلفانه بین‌المللی طبق حقوق بین‌الملل توصیف شود.
علاوه‌بر این، برابر ماده ۴ کمیسیون حقوق بین‌الملل، رفتار هر ارگان دولتی به موجب حقوق بین‌الملل فعل آن دولت تلقی می‌شود و این به معنای نخستین اصل انتساب مسئولیت به دولت در حقوق بین‌الملل بوده و بدین معناست که رفتار ارگان دولتی یاد شده (ناو مزبور) به دولت قابل انتساب است. این قاعده همچون قواعد مقرر در مواد دو و سه مزبور ماهیتی عرفی از حیث بین‌المللی داشته و نظر دیوان بین‌المللی دادگستری در قضیه اختلاف راجع به مصونیت گزارشگر ویژه کمیسیون حقوق بشر مفید این معناست.
ایمنا: مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها در نقض تعهدات چند جانبه چیست؟
آقابابائیان: به موجب ماده ۱۲ کمیسیون حقوق بین‌الملل، هنگامی نقض تعهد بین‌المللی دولت محقق می‌شود که فعل دولت منطبق با آنچه تعهد مقرر می‌کند نباشد، فارغ از اینکه منشأ یا ماهیت تعهد چیست؟ محاکم و دیوان‌های بین‌المللی، مسئولیت دولت را ناشی از هرگونه نقض تعهدی دانسته‌اند که به موجب یک استاندارد حقوقی بین‌المللی برای او لازم‌الاجرا باشد، نقض تعهد بین‌المللی توسط دولت، فعل متخلفانه بین‌المللی محسوب می‌شود، فارغ از آنکه موضوع یا محتوی تعهد نقض شده چه باشد و فارغ از اینکه، رفتار مغایر با تعهد آن دولت را چه نامید؟
به هر صورت پرداخت غرامت از سوی آمریکا را چنانچه در پرتو قواعد حقوق بین‌الملل ارزیابی کنیم، می‌توان نتیجه گرفت که آمریکا نه‌تنها مسئولیت خود را در قبال این فاجعه به عهده گرفته است، بلکه به لوازم بعدی آن (یعنی پرداخت غرامت وارد شده) نیز ملتزم شده است.
به‌طور قطع باید بگوییم که تنها پرداختن غرامت، جبران‌کننده تمام آثار زیان‌بار مادی و معنوی وارده به ملت ایران و التیام بخش عواطف جریحه‌دار شده خانواده شهدا نبوده است.
ایمنا: آیا ادعای دولت آمریکا، درباره دفاع مشروع نسبت به هواپیمای ایرباس جمهوری اسلامی ایران که منجر به شهادت ۲۹۸ سرنشین شد، دارای وجاهت حقوقی و بین‌المللی است؟
آقابابائیان: ادعای دولت آمریکا درباره دفاع مشروع نسبت به هواپیمای مزبور برای فرار از مسئولیت بین‌المللی خود نیز بدون هرگونه وجاهت حقوقی و بین‌المللی است، دفاع مشروع تنها در برابر نیروی نظامی دشمن قابل تصور است، در حالی که آمریکا از غیرنظامی بودن این هواپیما مطلع بوده است.
فاجعه ایرباس اگرچه مهم‌ترین مورد نقض حقوق بین‌الملل هوایی و قواعد اساسی تضمین امنیت و سلامت هواپیمایی بین‌المللی کشوری به شمار می‌رود و انگشت «ویت راجز» فرمانده ناو وینسس اگرچه ماشه را چکاند و به خاطر این عمل از آمریکا نشان لیاقت گرفت و پرسروصداترین محافل سیاسی غرب به آرامی از کنار آن گذشتند، اما خود او روانه تیمارستان شد، همان‌گونه که خلبان هواپیمای آمریکایی که بر سر مردم هیروشیما بمب اتم فرو ریخته بود، روانه تیمارستان شد، این وقایع بیانگر آن است که دولت آمریکا با وجود همه ادعاهایی که در حمایت و پاسداری از حقوق بشر داشته و دارد در عمل راهی برخلاف این ادعاها را طی می‌کند.
در نهایت، بنا به اسناد و گزارش‌های منتشر شده، ناو جنگی یاد شده در حریم آب‌های ساحلی و دریایی ایران بوده است و این نکته نیز نشان از نقض حاکمیت دریایی و قانونی ایران دارد و موید مسئولیت بین‌المللی دولت آمریکا است، چراکه هواپیمای سرنگون شده، نه به‌عنوان یک هواپیمای نظامی یا جنگنده موجدِ مخاطرات مورد ادعای آمریکا، بلکه یک هواپیمای تنها مسافربری با استانداردهای پروازی شناخته شده در نظام پروازی داخلی و بین‌المللی بوده است، اما حمله ددمنشانه آمریکایی‌ها به یک هواپیمای مسافربری و شهادت ۲۹۸ مسافر غیرنظامی تنها یکی از اسناد بی‌شمار جنایت‌پیشگی آمریکایی‌هاست؛ اگر چه آن‌ها کماکان بر دروغ بزرگ خود درباره حمایت از حقوق بشر تاکید دارند و بر مبنای همین دروغ سالانه کشورها و دولت‌های زیادی را به نقض حقوق بشر محکوم می‌کنند.
نظر شما