شاخص جدید ارزیابی دانشگاه‌ها رونمایی شد

به گزارش خبرگزاری ایمنا، پژوهشگران به تازگی از یک شاخص رتبه‌بندی نوین رونمایی کرده‌اند که می‌تواند به طور قابل توجهی روش‌های ارزیابی و رتبه‌بندی دانشگاه‌ها را تغییر دهد، این شاخص جدید که «شاخص ریسک اعتبار یا صداقت پژوهشی» (The Research Integrity Risk Index) نام دارد، بر «نشانه‌های هشدار دهنده» (red flags) در زمینه صداقت و اعتبار پژوهش تمرکز دارد، این ابزار پاسخی به چالش‌های بنیادین در نظام‌های رتبه‌بندی کنونی دانشگاه‌ها است که به‌طورمعمول به خروجی‌های پژوهشی بر اساس «کمیت» پاداش می‌دهند و کمتر به «کیفیت و اعتبار» آن توجه می‌کنند. «لقمان مهو»، پژوهشگر علم اطلاعات در دانشگاه آمریکایی بیروت، این شاخص را توسعه داده است، این شاخص به شناسایی دانشگاه‌هایی کمک می‌کند که به دنبال دستیابی به معیارهای متداول انتشارات (همچون تعداد مقالات) هستند، اما این کار را به قیمت کاهش کیفیت و دقت علمی پژوهش‌های خود انجام می‌دهند، برخی دانشگاه‌ها به منظور بهبود وضعیت خود در نظام‌های رتبه‌بندی، به افزایش تعداد انتشارات روی می‌آورند، که این امر ممکن است به نادیده‌گرفتن دقت و کیفیت علمی پژوهش‌ها منجر شود.

مهو در این باره می‌گوید: «دانشگاه‌ها می‌خواهند به عنوان ستاره‌های در حال ظهور شناخته شوند، اما همیشه مشخص نیست که آیا آن‌ها بر روی زمینی محکم در حال ظهور هستند یا بر روی شن‌های روان.» او تأکید می‌کند که هدف از طراحی این شاخص، شناسایی تخلف‌ها و سوءرفتارهای پژوهشی نیست، بلکه آشکار کردن نقاط ضعفی است که نیاز به بررسی بیشتر دارند.

نحوه کارکرد شاخص ریسک صداقت پژوهشی

این شاخص که ماه گذشته در یک مقاله پیش‌نویس در arXiv منتشر شده، بر اساس دو معیار مؤسسات را دسته‌بندی می‌کند:

• نسبت مقالات بازپس‌گرفته یا سلب اعتبار شده آن دانشگاه.
• نسبت مقالات منتشر شده آن دانشگاه در مجلاتی که در دو سال گذشته از پایگاه‌های اطلاعاتی اسکوپوس و وب آو ساینس حذف شده‌اند.

این پژوهشگر این دو معیار را به دلیل «عینی» بودن و مبتنی بر داده‌های عمومی موجود انتخاب کرده است. او همچنین به بررسی راه‌های دیگری برای سنجش نگرانی‌های مربوط به اعتبار پژوهشی، همچون وجود نویسندگان «فوق‌العاده پرکار» و کاهش نسبت نویسندگان اول یا نویسندگان مسئول از یک مؤسسه پرداخته است، این شاخص مؤسسات را در پنج دسته مختلف طبقه‌بندی می‌کند، از «کم‌خطر» تا «نشانه‌های هشدار دهنده» (red flag). دانشگاه‌هایی که در دسته «نشانه‌های هشدار دهنده» قرار می‌گیرند، دارای تعداد زیادی مقالات بازپس‌گرفته‌شده یا سلب اعتبار شده و مقالات در مجلات حذف‌شده هستند و نیاز به بررسی فوری دارند.

بررسی ۱۸ دانشگاه با رشد سریع

در روند توسعه این شاخص، ۱۸ مؤسسه واقع در عربستان سعودی، هند، لبنان و امارات متحده عربی مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. تعداد انتشارات این دانشگاه‌ها در سال‌های اخیر به شدت افزایش یافته و به سرعت در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی صعود کرده‌اند. این مطالعه به پژوهشگر کمک کرده تا الگوهای مرتبط با رشد سریع و پتانسیل آسیب‌پذیری در اعتبار پژوهشی را شناسایی کند.

به عنوان نمونه، در دانشگاه آمریکایی لبنان (LAU)، تعداد انتشارات پژوهشگران بین سال‌های ۲۰۱۸-۲۰۱۹ و ۲۰۲۳-۲۰۲۴ به میزان ۹۰۸ درصد افزایش پیدا کرده است، که این میزان بسیار بیشتر از میانگین افزایش ۱۷ درصدی در سایر مؤسسات لبنان بوده است. با این حال، تحلیل بر اساس شاخص «اعتبار پژوهشی» نشان داده که تعداد زیادی از این نشریات در دسته «نشانه‌های هشدار دهنده» قرار دارند. همچنین، نرخ نویسندگان اول پژوهشگران این دانشگاه در همین دوره به شدت کاهش یافته و از ۵۷ درصد به ۱۸ درصد رسیده است.

سخنگوی دانشگاه آمریکایی لبنان عنوان کرده که افزایش تعداد انتشارات تا حدودی به دلیل برنامه آزمایشی بوده که در سال ۲۰۲۲ راه‌اندازی شده و در آن ۱۳۰ پژوهشگر مورد حمایت قرار گرفته‌اند، او همچنین اشاره کرده که افزایش بازپس‌گیری مقالات و تعداد انتشارات در مجلات حذف‌شده «در دوره رشد سریع خروجی تحقیقات رخ داده است».