به گزارش خبرگزاری ایمنا، رسانههای آزاد، روزنامهها و مطبوعات در هر جامعهای از ارکان توسعه و دموکراسی بهشمار میآید، بر این اساس خبرگزاری ایمنا، مرور عناوین مطبوعات کشور را بهصورت روزانه در دستور کار خود دارد.
روزنامه ایران در صفحه نخست امروز خود با تیتر «معادلات نظامی تغییر کرد» نوشت: «پس از حمله ایران به پایگاه العدید آمریکا در قطر، برای اولین بار تلآویو به طور رسمی از متحد خود خواست تا میانجیگری برای توقف درگیریها آغاز شود. تنها چند ساعت پس از پاسخ تلافی جویانه ایران به تجاوز نظامی آمریکا، از تلآویو خبر رسید که مقامهای اسرائیلی از متحدان خود، از جمله آمریکا و برخی دولتهای عربی خواستهاند مسیر آتشبس را هموار کنند.
انتخاب قطر برای میانجیگری بیدلیل نبود. این کشور، در سالهای اخیر روابط پیچیده و چندلایهای با هر دو طرف نزاع داشته است؛ چه از یک سو میزبان پایگاههای نظامی آمریکا و شریک امنیتی غرب در منطقه محسوب میشود و از سوی دیگر با ایران در حوزههای اقتصادی، انرژی و امنیتی روابط نسبتاً فعالی دارد.
همین وضعیت، دوحه را در جایگاهی منحصر به فرد قرار داد.
مقامهای قطری طی ۴۸ ساعت با هر دو طرف تماس داشتند که نتیجه، یک آتشبس بود تا در نتیجه آن، ایران و اسرائیل حملات خود را متوقف کنند. در پی این آتش بس، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه در گفتوگویی اعلام کرد: «ما با حسننیت، پاسخ مثبت دادیم. اما اصل اول این است که آیا طرف متجاوز اصلاً توان پایبندی دارد یا نه؟»
اما کارشناسان نظامی و دیپلماتیک بر این باورند که آتشبس فعلی، بیش از آنکه محصول یک توافق پایدار باشد، نتیجه بازدارندگی موشکی ایران و ملاحظات سیاسی در تلآویو و واشنگتن است.
با این حال، منطقه همچنان بر لبه تیغ قرار دارد. چه تحلیلگران هشدار میدهند اگر یکی از طرفها تصور کند که طرف مقابل در حال بازسازی یا افزایش قدرت تهاجمی است، احتمال شعله ور شدن دوباره درگیری بسیار بالاست.
«ولی نصر» از تحلیلگران سیاست خارجی ایران و آمریکا در تحلیلی تازه میگوید: «ما در میانه یک آتشبس ناپایدار هستیم، نه صلح». به گفته او یکی از موانع اصلی در مسیر تثبیت صلح، تداوم سوءظن اسرائیل نسبت به برنامه هستهای ایران است.»
نصر با یادآوری هشدارهای تلآویو میگوید: «اسرائیل بارها اعلام کرده اگر برنامه هستهای ایران دوباره فعال شود، خود را محق میداند که وارد عمل شود.» از نگاه او، تا زمانی که هیچ توافقی میان تهران و واشنگتن حاصل نشده باشد، انگیزه ایران برای بازسازی ظرفیتهای هستهایاش پابرجا خواهد ماند.
اما در این معادله، پای بازیگران دیگری هم در میان است. ولی نصر با اشاره به وضعیت سیاسی داخلی آمریکا میگوید که ترامپ، بیش از همیشه به یک دستاورد دیپلماتیک نیاز دارد. به باور او، حفظ آتشبس فعلی، برگ برندهای است که ترامپ نمیخواهد به راحتی از دست بدهد.
با این حال، موانعی نیز در مسیر ترامپ وجود دارد؛ مهمترین آن، نخستوزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو به شمار میرود.
نصر هشدار میدهد که نتانیاهو برای حفظ جایگاه داخلیاش، ممکن است با دست زدن به اقدامات تحریکآمیز، مسیر دیپلماسی را تخریب کند.»
روزنامه کیهان در صفحه نخست امروز خود با تیتر «پهپادهای خوشقیمت ایرانی بلای جان پدافند گرانقیمت صهیونیستها» نوشت: «ایران با بهرهگیری از ابزارهای جنگی ارزانقیمت توانست در برابر سامانههای دفاعی گرانقیمت اسرائیل، هزینههای چندبرابری و فزاینده ایجاد کند.
به گزارش خبرنگار ما، در حالیکه نبردهای نظامی گذشته اغلب با ارزیابی توان سختافزاری و تعداد کشتهها سنجیده میشدند، جنگهای مدرن بهویژه در دهه گذشته به سمت نبردهای فناورانه، سایبری و اقتصادی متمایل شدهاند. در این میان، استفاده از پهپادهای ارزانقیمت توسط ایران در برابر سامانههای دفاعی گرانقیمت اسرائیل، نمونهای بارز از این دگرگونی راهبردی است.
حملات هماهنگ ایران درآوریل ۲۰۲۴ (فروردین ۱۴۰۳) و سپس در ژوئن ۲۰۲۵ (خرداد امسال)، موجی از تحلیلها را درباره بار مالی دفاع اسرائیل در برابر حملههایی با هزینه تولید پایین برانگیخت. در این گزارش، به بررسی ابعاد اقتصادی و راهبردی این رویارویی نامتقارن میپردازیم.
ماجرا از حمله هوایی اسرائیل به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق در آوریل ۲۰۲۴ آغاز شد. پاسخ ایران، حملهای بیسابقه بود که در آن بیش از ۳۵۰ موشک و پهپاد به سمت اسرائیل شلیک شد. بخش عمدهای از این مجموعه را حدود ۱۷۰ فروند پهپاد شاهد -۱۳۶ تشکیل میدادند که با طراحی انتحاری، برای نفوذ به عمق خاک اسرائیل ارسال شده بودند و چند مورد اصابت به زیرساختهایی نظیر پایگاه هوایی نواتیم گزارش شد.
در ادامه، در ژوئن ۲۰۲۵ نیز ایران در عملیات وعده صادق ۳، بیش از ۱۰۰ پهپاد و موشک به سمت خاک اسرائیل شلیک کرد. این بار نیز علیرغم رهگیری گسترده، در ۳۵ نقطه، اصابت گزارش شد و طبق آمار رسمی، بیش از ۱۹ هزار درخواست خسارت مردمی در سامانههای دولتی اسرائیل به ثبت رسید، که البته در برخی گزارشها، رقم یاد شده بسیار بیشتر ذکر شده است.
پایه اصلی دفاع اسرائیل را سامانههای چندلایهای چون گنبد آهنین (Iron Dome)، فلاخن داوود(David›s Sling) و ارو (Arrow) تشکیل میدهند. موشکهای رهگیر این سامانهها، بهویژه تمیر در گنبد آهنین، بسته به شرایط تولید و تأمین، بین ۴۰ هزار تا ۱۵۰ هزار دلار هزینه دارد و در برخی شرایط جنگی، این عدد تا ۳۰۰ هزار دلار نیز میتواند افزایش یابد. همچنین موشکهای سامانه Arrow حدود ۳.۵ میلیون دلار هزینه دارند. این در حالی است که هزینه ساخت پهپادهای شاهد -۱۳۶ توسط ایران، تنها ۲۰ تا ۵۰ هزار دلار برآورد شده است.
طبق برآورد مشاور پیشین اقتصادی ارتش اسرائیل، هزینه دفاع از اسرائیل در شب حملهآوریل ۲۰۲۴ بین یک میلیارد و ۸۰ میلیون تا یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون دلار تخمین زده شد که شامل شلیک دهها فروند موشک Arrow (به ارزش هرکدام سه و نیم میلیون دلار)، دهها فروند فلاخن داوود (حدود یک میلیون دلار) و صدها تمیرگنبد آهنین بود. به این رقم باید هزینه پروازهای جنگندهها، سوخت، پشتیبانی لجستیکی، و خسارتهای زیرساختی را نیز افزود.
در مقابل، کل هزینه ایران برای طراحی، تولید و پرتاب این پهپادها و موشکها بهمراتب کمتر بود؛ بهطوریکه برآوردها نشان میدهند ایران تنها با صرف چند ده میلیون دلار، توانست میلیاردها دلار هزینه دفاعی به اسرائیل تحمیل کند. در حملات تازهتر ژوئن ۲۰۲۵ نیز که شامل تعداد ۱۰۰ فروند پهپاد بود، علیرغم خسارتهایی که ناشی از برخوردها و اصابت در نقاط هدف رخ داد، فشار اقتصادی ناشی از شلیکهای سامانههای پدافندی گران قیمت اسرائیل همچنان ادامه یافت.
اگرچه در حملات آوریل ۲۰۲۴ نزدیک به ۹۹ درصد از پهپادها و موشکها رهگیری شدند و البته چند نفوذ محدود به پایگاههایی نظیر نواتیم، خسارات جزئی به بار آوردند اما با این حال، نکته کلیدی نه در میزان تخریب فیزیکی، بلکه در نسبت هزینه حمله به هزینه دفاع نهفته بود. ایران میتوانست با بودجهای بسیار کمتر، امواجی از حملات پهپادی را سازمان دهد، در حالی که اسرائیل ناچار به پاسخ دادن با ابزارهایی بسیار پرهزینه است.
هدف اصلی ایران در این حملات، الزاماً وارد کردن خسارات فیزیکی گسترده نبوده است، بلکه ایجاد نوعی فرسایش اقتصادی بلندمدت از طریق تحمیل هزینههای پیاپی دفاعی به اسرائیل است. بدین معنا که حتی در صورت رهگیری موفق اکثر اهداف، فرآیند دفاع اسرائیل را با مشکلات مالی مواجه میسازد. این راهبرد، بخش مهمی از سیاست بازدارندگی غیرمتقارن ایران را شکل میدهد: استفاده از ابزارهای ارزانقیمت برای خنثی کردن فناوریهای گرانقیمت دشمن.
برخی تحلیلگران اسرائیلی نیز به این نکته اشاره کردهاند. بهطور مثال، یوافهار-اِوِن، مدیرعامل پیشین صنایع هوافضای اسرائیل، در گفتوگویی در سال ۲۰۲۴ هشدار داد که «نبردهای آینده با دشمنانی خواهد بود که توان ساخت انبوه ابزارهای ارزان را دارند، و ما باید دفاع خود را برای آن آماده کنیم.»
روزنامه جوان در صفحه نخست امروز خود با تیتر «قدردان شهدا و مهیای نبرد» نوشت: «در دومین روز از ماه محرمالحرام، باردیگر شور حسینی و شعور انقلابی مردم، غوغا به پا کرد و در بدرقه شهیدان اقدام تروریستی رژیم صهیونیستی، کاری کردند کارستان. حضور میلیونی مردم ایران را در شهرهای مختلف کشور که کانون آن در تهران بود، باید در تداوم همان موقعشناسی و بصیرت همیشگی ملت ارزیابی کرد. تشییع میلیونی شهدای اقتدار نشان داد که مردم فارغ از هرگونه نگاه و خط و خطوط سیاسی، فرزندان حریم عزت و اقتدار کشور در حوزههای علمی و دفاعی را قدر میدانند و خدمات امنیتآفرین آنها را ارج مینهند.
هر بار که ملت ایران در بدرقه شهدای خود تشییع باشکوهی رقم زدند، پیام نهفته آمادگی برای نبردهای آینده نیز در آن بود، ولی این بار تشییعکنندگان از میدان انقلاب تا میدان آزادی با پلاکاردهایی که آمادگی برای نبرد را گواهی میداد، بصیرت و فهمی فراتر از محاسبات دشمن نشان دادند.
از نخستین ساعات صبح دیروز شنبه، میدان انقلاب اسلامی شاهد سیل جمعیتی بود که با شور حسینی، پرچمهای سرخ «لبیک یا حسین (ع)» در دست و دستنوشتههایی با شعارهای ضد صهیونیستی و ضد امریکایی، برای بدرقه و تشییع قهرمانان ملی و مدافعان وطن در صحنه حاضر شدند. بدرقه شهدای تهاجم تروریستی رژیم اشغالگر قدس به منزلگاه ابدی در واقع به نمایشی از وعده صادق مردم برای همراهی و همدلی با نظام و نیروهای مسلح تبدیل شد. وعدهگاه انقلاب تا آزادی بار دیگر میزبان میلیونها نفر از مردم قدرشناس ایران بود؛ آنان برای بدرقه سربازان وطن و شهدای حملات تروریستی رژیم صهیونی آمده بودند. مردم آمده بودند تا مسیر تاریخساز تهران را به جایی برای وعده صادق خود تبدیل کنند، حضوری که چندین پیام مهم را به جهانیان صادر کرد. نخستین پیام این حضور، قدردانی مردم انقلابی از چندین دهه تلاش سرداران و دانشمندان کشور برای تأمین امنیت ایران بود؛ امنیتی که اکنون در پیش چشم جهانیان قرار گرفته است. میلیونها نفر آمده بودند تا بگویند اگر دشمن، دانشمندان و تئوریسینهایی مانند شهید طهرانی مقدم یا سردار دلها را ترور کردند، اما دانشآموختگان مکتب انقلاب، پروژههای نیمه تمام این شهدای بزرگ را تکمیل کردند و اکنون آزادراه تهران - حیفا بدون هیچ سرعتگیری در اختیار ابابیل ایرانی قرار دارد. پیام دیگر حضور صادقانه مردم در وعدگاه انقلاب به آزادی، ادامه عملیات وعده صادق بود؛ آنان برخلاف مردمان دیگر کشورها شادمان از آتشبس نیستند بلکه برای آغاز وعده صادق ۴ لحظهشماری میکنند.
در این وعدهگاه باشکوه ملی، از همه اقشار آمده بود، خیابان انقلاب به سمت آزادی مملو از جمعیت بود. پرچمهای محور مقاومت نیز در این مسیر حمل میشود و تمثال شهدای شاخص مقاومت نیز در دست مردم دیده میشد. در این یادواره میلیونی، نام و یاد شهدای خدمت گرامی داشته شد و هم اینکه شهدای شاخص جریان مقاومت مورد تکریم قرار گرفتند.
حضور نمایندگان جریانهای مختلف مقاومت نشاندهنده آن بود که صهیونها که این روزها خود را در بین ویرانههای موشک ایرانی گرفتار میبینند، به خوبی دریافتند در محاصره سخت انقلاب اسلامی ایران قرار دارند؛ انقلابی که نه تنها تئوری نیل تا فرات آنان را در بحرالمیت دفن کرد بلکه اکنون آنان را در شرایطی قرار داده که به قول شهید سلامی راهی جز یادگیری شنا ندارند. همزمانی تشییع شهدا با ماه محرم، شور حسینی دیگر به محفل ایرانیان داد. مردم با نوای حیدر حیدر و خیبرشکن برای صهیونها رجز خواندند که آماده انتقام هستند و هیچ جنگنده یا سلاح پیشرفتهای در برابر اراده این مردم نمیتواند پیروز باشد. آنان آمدند تا بگویند که گنبد آهنین، سامانه تات و جنگنده اف ۳۵ دیگر ناجی صهیونها نیست و پرورشیافتگان مکتب عاشورا به زودی با غیرت ایرانی این رژیم را از نقشه جهان پاک خواهند کرد.
۷ تیرماه مردم قدردان و فهیم ایران با حضوری پرشور و با شکوه در خیابان، سرداران، فرماندهان، دانشمندان، زنان و کودکان شهید جنگ ۱۲ روزه را برای رفتن به خانه ابدی بدرقه کردند، مردم با سر دادن شعارهای مرگ بر آمریکا و اسرائیل به جهانیان فهماندند که هیچ گاه در مقابل ظلم و زور سر خم نخواهند کرد و همواره مقتدر پیش خواهند رفت. این مردم با غیرت و اصیل این پیام را به همگان دادند که با تمام سختیها و دلخوریها وقتی پای وطن در میان باشد همه چیز را به کناری میگذارند و پای میهن میایستند. حضور هزاران زن و مرد، پیر و جوان، با تفاوتهای ظاهری، اما همدل در مراسم تشییع پیکر شهدا نشان داد که وطن شوخی بردار نیست، وقتی دشمن لقمهای بزرگتر از دهانش بردارد حتماً مردم ایران، فرقی نمیکند با چه دیدگاه و گرایشی، با آن برخورد میکند.»
روزنامه وطن امروز در صفحه نخست امروز خود تیتر «همقسم برای ایران» را برگزید و نوشت: «دیروز ۷ تیرماه مصادف با دوم محرمالحرام، تهران شاهد مراسمی باشکوه و تاریخی بود که در آن پیکرهای ۶۰ شهید مقاومت که درجریان جنگ تحمیلی رژیم صهیونیستی جان خود را از دست داده بودند، با حضور پرشور مردم انقلابی تشییع شد. صحنهای باشکوه با حضور میلیونی آحاد مردم که برای آئین تشییع پیکرهای مطهر شهدای مقاومت، از جمله فرماندهان بلندپایه نظامی، دانشمندان هستهای، شهدای زن و کودک و اصحاب رسانه، از میدان انقلاب اسلامی تا میدان آزادی، با حضور گسترده وحدت و استکبارستیزی ملت ایران را به دنیا نشان دادند. زن و مرد و پیر و جوان، با دلهایی سوگوار اما سرافراز، آمدند و پیکرهای پاک شهدا را تا میدان آزادی بدرقه کردند. سیل خروشان حضور مردم در خیابان آزادی در مراسم تشییع «شهدای اقتدار ملی» نشان داد مردم با اتحاد و همبستگی برای پاسداشت عزت ملی و تمامیت ارضی کشور همیشه پای کار هستند و تا پای جان ایستادگی خواهند کرد. دیروز از نخستین ساعات صبح، میدان انقلاب اسلامی شاهد سیل جمعیتی بود که با شور حسینی و با پرچمهای سرخ «لبیک یاحسین (ع)» در دست و دستنوشتههایی با شعارهای مرگ بر اسرائیل و مرگ بر آمریکا، در صحنه حاضر شدند.
در این مراسم پیکرهای مطهر شهدای گرانقدری چون سردار سپهبد حسین سلامی، سردار حاجیزاده، سردار محمد باقری، سردار شادمانی، سردار سعید ایزدی و دیگر فرماندهان بلندپایه مقاومت استقبالی کمنظیر مشایعت شد. همچنین پیکر شهدای زن و کودک نیز، میان اشکهای مردم، پیام روشنی برای جهانیان داشت: رژیم صهیونیستی نه در میدان جنگ که در میدان انسانیت شکست خورده است؛ مراسمی که بهنوعی تجدید پیمان یک ملت با نسل طلایی جهاد و شهادت است که در سختترین شرایط ممکن، نهتنها از عزت ملی دفاع کردند، بلکه پرچم حقطلبی را بر فراز آسمان منطقه برافراشتند. میان شهدا پیکرهای ۴ کودک و ۴ بانو بود که نشان داده شد معرکه جهاد امروز، دیگر محدود به مرزهای جغرافیا یا لباس رزم نیست. میدان جهاد امروز، خانه به خانه و نسل به نسل امتداد یافته است.
مراسم دیروز تنها به حضور مردم عادی محدود نشد، چهرههای برجسته کشوری و لشکری، مسؤولان، علما و خانوادههای شهدا همگی آمده بودند تا در این بدرقه تاریخی سهمی داشته باشند. حضور اقشار مختلف از روحانیون، دانشجویان، کارگران، کارمندان و خانوادهها، نماد یک انسجام ملی بینظیر بود که برخاسته از «عشق به شهدا» و «نفرت از ظلم» بود. این مردم با غیرت و اصیل این پیام را به همگان دادند که حتی با تمام سختیها وقتی پای وطن در میان باشد همه چیز را به کنار میگذارند و پای میهن میایستند. وقتی دشمن لقمهای بزرگتر از دهانش بردارد حتماً مردم ایران، فرقی نمیکند با چه دیدگاه و گرایشی، دوشادوش هم با آن برخورد میکنند.
در این مراسم رؤسای ۳ قوه نیز حضور داشتند. رئیسجمهوری پس از حضور در مراسم بدرقه شهدای مقاومت در پیامی از حضور مردم در تشییع فرماندهان و دانشمندان شهید قدردانی کرد. مسعود پزشکیان در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «از صمیم قلب از شما مردم عزیز سپاسگزارم؛ با عشق، شهدای وطن را بدرقه کردید و صدای وحدتمان به گوش جهان رسید. ما از حسین بن علی (ع) آموختهایم تن به ذلت ندهیم و در برابر ظلم، سر خم نکنیم. خدمت به چنین ملت آزادهای، افتخار زندگی من است.
حضور سردار قاآنی در مراسم دیروز تهران نیز قابل تأمل بود. فرمانده نیروی قدس سپاه در حاشیه تشییع شهدای اقتدار گفت: مسیر ما حتماً با استحکام ادامه دارد و تا اینجا با موفقیت آمدهایم و بعد از این به حول و قوه الهی با قدرت به پیش میرویم. سردار اسماعیل قاآنی در حاشیه تشییع پیکرهای شهدای اقتدار که دیروز در تهران برگزار شد، در جمع خبرنگاران، درباره جنگ تحمیلی ۱۲ روزه گفت: اگر همه پشت سر آقا باشند، همه کارها درست میشود. وی افزود: مسیر ما حتماً با استحکام ادامه دارد و تا اینجا با موفقیت آمدهایم و بعد از این نیز به حول و قوه الهی با قدرت پیش میرویم.
دستیار رهبر معظم انقلاب با شرکت در این مراسم بیان کرد: دشمن تصور میکند با ترور نخبگان و فرماندهان ما میتواند ملت ایران را متوقف کند، در حالی که خون آنان، شتابدهنده حرکت ما است. محمد مخبر افزود: پاسخ ما به جنایات دشمنان نه از سر هیجان، بلکه از جنس حکمت و اقتدار بود. ملت ایران اهل فراموشی نیست؛ جنایتکاران در صورت تکرار نیز حتماً با هزینهای پشیمانکننده روبهرو خواهند شد. وی گفت: تجربههای تاریخی ملت ایران نشان داده هرگاه دشمن از درِ ترور و فشار وارد شده، مردم یکپارچهتر و با انگیزهتر مسیر تعالی را طی کردهاند.
تهران دیروز در آتش عشق و اشک سوخت؛ برای کودک ۳ساله تا دانشمند هستهای. پیکرهای پاک شهدا بر دوش ملتی تشییع شد که با فریادهایشان سوگند خوردند: «وامدار خون شما هستیم».
دیروز از میدان انقلاب تا آزادی، دریایی از دستهای گرهخورده در هم موج میزد. فریادها آسمان را شکافت. «مرگ بر آمریکا» نه یک شعار، که سوگندنامهای بود از ملتی که درد تحریم و ترور را چشیده اما هرگز زانو نزده است. در سوی دیگر مراسم جوانان سپیدپوش حامل تابوتها، گویی پرچمداران عاشورای امروز بودند. دانشمندی که رازهای هستهای را در سینه داشت، اکنون در میان بدرقهای بیسابقه به خاک سپرده میشد همانگونه که زندگی کرد: «ساکت، مقتدر و جاودانه».
پایانِ راه؟ نه! آغازِ یک قصه جدید. وقتی آخرین تابوت از نظرها دور میشد، جمعیت همچنان میایستاد. گویی زمان یخ زده بود. تهران دیروز ثابت کرد «شهدا نگهبانان همیشگی این ملتند» حتی وقتی در خاک آرمیدهاند.»
روزنامه شرق در صفحه نخست امروز خود تیتر «جدال در واشنگتن» را برگزید و نوشت: «پس از تجاوز رژیم صهیونیستی و آمریکا به تأسیسات هستهای، نظامی و غیرنظامی ایران در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ و پاسخ کوبنده ایران در عملیات «وعده صادق ۳»، فضای سیاسی و رسانهای آمریکا درگیر دوگانگی عمیقی درباره مذاکره با تهران شده است. در حالی که شبکه سیانان از پیشنهادات مالی و مشوقهای اقتصادی، ازجمله سرمایهگذاری ۳۰ میلیارد دلاری برای برنامه هستهای غیرنظامی ایران سخن میگوید، دونالد ترامپ این گزارشها را «جعلی» خوانده و بر تهدید به حملات نظامی تأکید میکند. در مقابل، مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، از مذاکرات مستقیم و رودررو با ایران حمایت میکند. این دوگانگی، نهتنها عدم انسجام استراتژیک کاخ سفید را آشکار کرده، بلکه خشم دموکراتها در کنگره را به دلیل فقدان شفافیت در تصمیمگیریهای دولت برانگیخته است.
شش روز پس از حملات آمریکا به تأسیسات هستهای ایران که با مشارکت رژیم صهیونیستی انجام شد، مقامات کاخ سفید در جلسهای محرمانه با قانونگذاران، بر لزوم مذاکره با ایران تأکید کردند. مایک جانسون، رئیس مجلس نمایندگان، به نقل از مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، اظهار کرد: «ما نیاز داریم ایران در مذاکرات مستقیم و با حسن نیت با ما تعامل کند، نه از طریق اشخاص ثالث یا کشورهای دیگر». روبیو خواستار مذاکرات «رودررو» با ایران شد، اما فقدان استراتژی مشخص، تردیدهایی را در میان قانونگذاران ایجاد کرد. مایکل مککال، نماینده ارشد جمهوریخواه، با ابراز تردید نسبت به این طرح، گفت گامهای بعدی دولت ترامپ در دیپلماسی با ایران «به روشنی بیان نشده است». در مقابل، دونالد ترامپ با رد گزارش سیانان درباره پیشنهاد ۳۰ میلیارد دلاری برای برنامه هستهای غیرنظامی ایران، آن را «جعلی» و «مسخره» خواند و در شبکه اجتماعی تروثسوشال نوشت: «هرگز از این ایده مسخره چیزی نشنیدهام». او همچنین تهدید کرد که اگر ایران بار دیگر غنیسازی اورانیوم را از سر بگیرد، «حملات نظامی آینده واقعاً روی میز است». این تناقض میان اظهارات روبیو و ترامپ، نشاندهنده شکاف در رویکرد کاخ سفید است که بین دیپلماسی و تهدید نظامی در نوسان است. این دوگانگی، بهویژه پس از ناکامی حملات در تخریب کامل برنامه هستهای ایران، به سردرگمی در سیاست خارجی آمریکا دامن زده است.
پیشتر شبکه سیانان در گزارشی اختصاصی مدعی شد دولت ترامپ در حال بررسی مشوقهای اقتصادی برای بازگرداندن ایران به میز مذاکره است. به گفته چهار منبع آگاه، این پیشنهادات شامل سرمایهگذاری ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلاری برای توسعه برنامه هستهای غیرنظامی ایران، کاهش تحریمها و آزادسازی میلیاردها دلار از داراییهای مسدودشده ایران است. یک مقام دولت به سیانان گفت این بودجه مستقیم از آمریکا تأمین نمیشود و ترجیحاً باید توسط شرکای عرب تأمین شود. این گزارش همچنین از مذاکرات پشت پرده با مقامات ایرانی، حتی در بحبوحه حملات اخیر، خبر داد که پس از آتشبس نیز ادامه یافته است. با این حال، شرط غیرقابل مذاکره این پیشنهادها، توقف کامل غنیسازی اورانیوم توسط ایران است؛ شرطی که تهران بارها آن را رد کرده است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، پس از حملات به خاک ایران در میانه مذاکرات مسقط، هرگونه مذاکره تحت فشار را غیرقابل قبول دانست.
در میان این دوگانگیها، جلسه توجیهی محرمانه کاخ سفید با کنگره، به جای رفع ابهامات، خشم دموکراتها را برانگیخت. حکیم جفریز، رهبر اقلیت مجلس نمایندگان، این جلسه را «غیرروشنگر» توصیف کرد و اطلاع داد که «مجموعهای از سؤالها بیپاسخ باقی مانده است». نانسی پلوسی، رئیس سابق مجلس هم با انتقاد شدید از محتوای جلسه اظهار کرد: «متأسفم که در این جلسه شرکت کردم، زیرا اطلاعات ارائهشده عمدتاً در دسترس عموم بود». او همچنین ادعاهای دونالد ترامپ درباره «نابودی» تأسیسات هستهای ایران را زیر سوال برد و تأکید کرد که «ما میدانیم اورانیوم غنیشده هنوز وجود دارد و این هرگز هدف حملات نبود».دموکراتها همچنین از عدم مشورت دولت با کنگره پیش از حملات به ایران انتقاد کردند.
پیرو انتقادات جدی دموکراتها، مایکل مککال، عضو جمهوریخواه کنگره و از حامیان دولت ترامپ تأیید کرد که «بیشتر» اورانیوم غنیشده در تأسیسات ایران باقی مانده و هدف حملات، تخریب این مواد نبوده است. او خواستار مذاکرات مستقیم با ایران شد تا آژانس بینالمللی انرژی اتمی بتواند موجودی اورانیوم را بررسی کند. این اظهارات با تأیید سازمان انرژی اتمی ایران و کشورهای ناظر مانند عربستان مبنی بر عدم انتشار آلایندههای هستهای، ناکامی حملات آمریکا و رژیم صهیونیستی در تخریب برنامه هستهای ایران را تأیید میکند.
این ناکامی، همراه با پاسخ موشکی ایران به پایگاه آمریکا در قطر که منجر به آتشبس داوطلبانه شد، جایگاه ایران را بهعنوان قدرتی غیرقابل مهار تقویت کرد.
مذاکرات پشتپرده با شرکای خلیجفارس که سیانان به آن اشاره کرد، نشاندهنده تلاش آمریکا برای جلب حمایت منطقهای است، اما تکذیب این پیشنهادات توسط ترامپ، این تلاشها را بیاعتبار کرده است. درباره کنسرسیوم، همکاری منطقهای میتواند به کاهش تنشها با کشورهای همسایه کمک کند، اما موفقیت آن به تعریف دقیق نقشها و تضمین عدم دخالت در برنامه داخلی ایران بستگی دارد.»
روزنامه دنیای اقتصاد در صفحه نخست امروز خود تیتر «جبهه منطقهای آتشبس» را برگزید و نوشت: «در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران و متقابلاً پاسخ متوازن ایران، منطقه نقش مهمی در مدیریت تنش و در نهایت آتشبس ایفا کرد. شیخنشینهای خلیجفارس، ترکیه و سایر همسایگان ایران و کشورهای خاورمیانه از جمله مصر و پاکستان نقش مهمی در رایزنیهای پشت پرده و میانجیگری ایفا کردند. در این خصوص وزیر خارجه ترکیه در گفتوگویی با تشریح تمایل آنکارا به میانجیگری میان ایران و آمریکا، روایت ترکیه از ۱۲ روز جنگ در منطقه را تشریح کرد.
تحلیلگران و مقامات عرب به «میدل ایست آی» میگویند رهبران کشورهای حاشیه خلیج فارس که از تنشهای بین ایران و اسرائیل با کمترین خسارت جان سالم به در بردند، اکنون در موقعیتی هستند که میتوانند از مزایای نسبی خود در اسرائیل و ایران بهره ببرند. شأن متیوز در گزارشی برای «میدل ایست آی» نوشت، یکی از مقامات عرب با به اشتراک گذاشتن ارزیابی خود از بررسی جنگ در یک پایتخت برجسته عربی به «میدل ایست آی» گفت: «جبهه داخلی اسرائیل نمیتوانست بیش از دو هفته حملات موشکی را تحمل کند.» «میدل ایست آی» با مقاماتی که نماینده سه پایتخت عربی هستند، برای این گزارش صحبت کرد. همه گفتند که در راهروهای قدرت کشورشان، ارزیابی این است که اسرائیل اولین طرفی بود که اعلام آمادگی برای آتشبس کرد.
بدر السیف، استاد دانشگاه کویت، به «میدل ایست آی» گفت: «اگرچه اسرائیل به حملات خود ادامه میداد، اما ایران تجاوز اسرائیل را متوقف کرد و پاسخ داد. تصویر یک اسرائیل شکستناپذیر با دفاع هوایی بیعیبونقص با موشکهای ایران شکسته شد.» کارشناسان میگویند درک آسیبپذیری اسرائیل برای درک چگونگی رویکرد متحدان عرب ایالات متحده در قبال اسرائیل در آینده مهم است. این امر میتواند به آنها، از جمله کشورهایی که در سال ۲۰۲۰ تحت توافقنامه ابراهیم روابط خود را با این رژیم عادی کردند، قدرت نفوذ بیشتری در برابر اسرائیل بدهد. مقامات عرب به «میدل ایست آی» گفتند که انتظار دارند که رهبران خلیج فارس به تهران پیشنهاد سرمایهگذاری بدهند و سفرهای سطحبالا را در ماههای آینده رد نمیکنند.
در ماه آوریل، وزیر دفاع عربستان سعودی و برادر ولیعهد محمد بنسلمان از تهران بازدید کرد. در هر صورت، کشورهای خلیج فارس از مذاکرات هستهای حمایت کردند و مقامات عرب به «میدل ایست آی» گفتند که نفوذ آنها در تهران اکنون میتواند حتی بیشتر هم بشود. یک دیپلمات عرب به «میدل ایست آی» گفت: «کشورهای خلیج فارس در واشنگتن جلسه استماع دارند. در نهایت، این اهرم فوقالعادهای است که با ایران دارند؛ تماس تلفنی با ترامپ در نیمهشب و پاسخ دادن او به تلفن.»
امارات متحده عربی، قطر و عربستان سعودی هنگام بازدید ترامپ از منطقه در ماه مه، قراردادهایی به ارزش صدها میلیارد دلار با ایالات متحده امضا کردند. در آن زمان، به نظر میرسید که آنها امتیازاتی دریافت میکنند. «میدل ایست آی» فاش کرد که ترامپ تحت فشار عربستان سعودی، حملات ایالات متحده به حوثیها در یمن را متوقف کرد. او همچنین تحریمهای سوریه را لغو کرد. کشورهای خلیج فارس اما قادر به متوقف کردن حمله اسرائیل به ایران نبودند. اگرچه امارات متحده عربی، عربستان سعودی و قطر اولویتهای متفاوتی دارند، اما کارشناسان میگویند هیچکدام از آنها نمیخواستند ایالات متحده مستقیماً به حمله اسرائیل بپیوندد. در نهایت، تمام مقامات عربی که با «میدل ایست آی» صحبت کردند، حمله ایالات متحده به تأسیسات هستهای ایران را «محدود» یا «حداقلی» توصیف کردند.
پاتریک تروس، دیپلمات سابق آمریکایی که به عنوان سفیر در قطر و یک مقام عالیرتبه در امارات متحده عربی خدمت کرده است، به میدل ایست آی گفت: «مقامات آمریکایی و اسرائیلی ممکن است پیشبینی نکرده باشند که کشورهای خلیج فارس چقدر در مورد کاهش تنش جدی هستند. آنها اکنون میدانند. عربستان سعودی در صدر این فهرست قرار دارد.» تروس گفت: «در حال حاضر، حتی در میان طبقات حاکم، از جمله عربستان سعودی، نسبت به مدتها پیش، همدردی بیشتری با ایران وجود دارد.» اگرچه در سال ۲۰۱۸ بنسلمان به ایران تاخت و در سال ۲۰۱۹ تأسیسات نفتی آرامکو هدف قرار گرفت، اما در سالهای بعد، عربستان به سمت ترمیم روابط با ایران حرکت کرد.
در سال ۲۰۲۳، چین میانجیگری بین ریاض و تهران را بر عهده گرفت. این اقدام در طول جنگ برای همه مفید بود. تنگه هرمز که چین برای حملونقل نفت خود به آن متکی است، باز ماند. صادرات نفت ایران با وجود حملات اسرائیل افزایش یافت و تأسیسات نفتی عربستان سعودی دوباره امن شدند. سیف، استاد دانشگاه کویت، افزود: «خلیج فارس در وضعیت سال ۲۰۱۹ نیست. ما [در خلیج فارس] احساس میکنیم که از اینکه به جنگ نپیوستهایم، تبرئه شدهایم.»
نظر شما