به گزارش خبرگزاری ایمنا، در هیاهوی روزگاری که شمشیرها زبان حاکمان بودند و حقیقت در سایهی ترس فرو میرفت، مردی برخاست که سلاحش علم بود و رسالتش روشنگری. امام محمد باقر (ع)، پنجمین پیشوای شیعیان، در دوران خفقان اموی با شکافتن مرزهای جهل و ستم، جبههای نو در مبارزه با استبداد گشودند. ایشان با تأسیس حلقههای علمی، تبیین معارف دینی و تربیت شاگردانی فرهیخته، سنگری پایدار در برابر تحریف دین و فساد سیاسی پدید آوردند و شهادت مظلومانه ایشان، نقطهای بود بر ادامه همان مسیر روشن؛ راهی که با نور دانش و مقاومت، هنوز هم روشنیبخش دلهای حقیقتجویان است.
امام محمد باقر (ع)، ملقب به «باقر العلوم» بهسبب گستردگی دانش و عمق فهمش، نهتنها وارث علوم پیامبر و امامان پیشین بود، بلکه بنیانگذار رویکردی نوین در تبیین اسلام ناب شمرده میشود. ایشان در میان هزاران حدیث و روایت، خطوط اصلی فقه، تفسیر، کلام و اخلاق اسلامی را تدوین کرد؛ تا آنجا که بزرگان علم و حتی دانشمندان اهل سنت، در مقابل بارگاه علم ایشان سر تعظیم فرود آوردند. حلقههای درسی ایشان در مدینه، به دانشگاهی بینظیر میمانست؛ مجمعی از جویندگان حقیقت، که در آن بیش از ۴۰۰ شاگرد برجسته پرورش یافتند.
امام باقر (ع) در دورهای که انتقال قدرت از بنیامیه به بنیعباس در جریان بود، از فرصت بهدستآمده برای پایهگذاری نهضت علمی شیعه بهره برد. ایشان با تربیت شاگردان برجستهای مانند محمد بن مسلم و جابر بن یزید جعفی، که به ترتیب ۳۰ هزار و ۷۰ هزار حدیث از ایشان نقل کردهاند، نقش مهمی در تدوین و گسترش معارف اسلامی ایفا کردند. در دوران امام باقر (ع)، فرق و نحلههای مختلفی مانند خوارج، مرجئه و کیسانیه در جامعه اسلامی فعال بودند. ایشان با استدلالهای علمی و منطقی، به مقابله با این انحرافات پرداختند و مرزهای عقیدتی اهلبیت (ع) را از دیگر فرق اسلامی متمایز ساختند. جایگاه علمی ایشان به حدی بود که حتی مخالفان امام باقر (ع) را نیز به تحسین وا میداشت، ابن حجر هیثمی مینویسد: «محمد باقر (ع) به اندازهای گنجهای پنهان معارف و دانشها را آشکار ساخته که جز بر عناصر بیبصیرت یا بدسیرت پوشیده نیست».
پیرامون درسهایی از زندگانی با برکت امام باقر (ع) در کلام رهبر انقلاب شاید بتوان یکی از این درسها را مبارزه فرهنگی نامید، همانطور که فرموده مقام معظم رهبری در خطبههای نماز جمعه تهران در مرداد ۱۳۶۶ که در آن به تشریح ابعاد زندگی حضرت امام محمد باقر (علیهالسلام) پرداختند از این قرار است: «مبارزه فرهنگی فقط نشستن و از احکام اسلام چیزهایی را بیان کردن بدون یک جهتگیری، بدون یک سمتگیری انقلابی و مبارزی نیست، این مبارزه نیست. بلکه مبارزه فرهنگی این است که سعی کنند ذهنیت مردم را و فرهنگ حاکم بر ذهنهای مردم را عوض کنند تا راه را برای حکومت الهی همواره کنند و راه را بر حکومت طاغوتی و شیطانی ببندند و امام باقر این کار را شروع کرد. «باقرُ علمِ الأولین» یعنی این. حضرت شکافنده حقایق قرآنی و دانشهای اسلامی بود. واقعاً قرآن را برای مردم تبیین میکرد.»
محمدحسین ریاحی، استاد دانشگاه اصفهان، پژوهشگر و مؤلف حوزه تاریخ و تمدن اسلامی در گفتگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: امام محمد بن علی، حضرت باقر (علیه السلام) امام پنجم شیعیان هستند که کنیه آن حضرت ابا جعفر و باقرالعلوم است و به امین، شاکر، شاهد، صابر و شبیه ملقباند چرا که به جد بزرگوارشان، رسول اکرم (ص) شبیه بودهاند. جو سیاسی_اجتماعی زمان حضرت باقر (ع) که همزمان با حکومت امویان و مصادف با خلافت بیش از پنج خلیفه اموی از جمله مروان بن حکم، عبدالملک مروان، ولید بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز و هشام بن عبدالملک بود شرایط دشواری را برای مردم و به ویژه شیعیان و پیروان اهل بیت (ع) پیش آورده بود؛ در آن دوره مؤمنان در عصر او، در خفا به سر میبردند و زندگی بر مردم مشقت بار شده بود، شیعیان در معرض خطر جدی بودند و خون و مالشان حرمت نداشت و به علی بن ابی طالب (ع) آشکارا در محافل عمومی دشنام داده میشد؛ اما امام در همین شرایط دشوار بود که فضای تحلیل و بررسی مسائل علمی را بنیان گذاشتند و شاگردان مؤمن و عالمی را پس از خود بر جای گذاشتند.
وی افزود: شما میدانید که حضرت محمد بن علی (ع) را باقرالعلوم به معنای شکافنده دانشها میدانند و ایشان بنیان گذار نهضتی علمی بودند که در دوره ایشان آغاز شد و در دوره امام صادق (ع) نیز ادامه دار بود و به شکوفایی رسید؛ بر اساس فتوحاتی که جهان اسلام در آن زمان داشت عقاید جدیدی از شرق و غرب جهان در دایره معلومات مسلمانان قرار گرفت و در این میان حضرت باقر (ع) با تبیین علوم و به ویژه مباحث اسلامی به توسعه دانش رایج کمک زیادی کردند و از خود شاگردانی نیز بر جای گذاشتند که روشنگران حریم امن این مکتب بودند.
این پژوهشگر ادامه داد: در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) در خطاب به جابر بن عبدالله انصاری نقل است که حضرت به او فرمودند: «پس از من فردی را از خاندان من خواهی دید که چهره و نامش مانند من است و درهایی از علم را به روی مردم میگشاید.» جابر سالها پس از آن به دیدار امام باقر (ع) نائل آمد؛ حضرت در یک شرایط ویژه جامعه برای ارزش مبانی دینی رسول گرامی اسلام (ع) توانستند حرکت بزرگی را ایجاد کنند که در طی آن شاگردان وارستهای نظیر ابان بن تغلب، محمد بن مسلم و جابر بن حیان تربیت شدند، همانطور که امروز میدانیم بسیاری از احادیث نورانی یا به امام باقر (ع) منسوب است و یا به امام صادق (ع) و این شاگردان وارسته بسیاری از علوم را نزد معصومین (ع) فرا گرفتند و نشر دادند که منجر به تحولات عظیم علمی در آن زمان و زمانه پس از خود شدند.
ریاحی در پاسخ به سوال «برخی بر این عقیدهاند که ائمه ما تنها به اشاعه علوم دینی میپرداختند و علوم طبیعی یا نظری را آموزش نمیدادند، آیا واقعاً چنین است؟» گفت: امام باقر (ع) و امام صادق (ع) شاگردانی همه جانبه تربیت کردهاند که نمونه آن جابربنحیان، پدر علم شیمی است که شاگرد مکتب امامت است؛ پس میتوان نتیجه گرفت در مبانی تدریس حضرت، علوم طبیعی و نظری نیز جای داشتهاند و امامان معصوم (ع) به تدریس و تبیین سایر علوم نافع نیز میپرداختهاند.
وی پیرامون درسهای تمدنی از سیره امام باقر (ع) تشریح کرد: یکی از مشکلات اساسی در زمانه امام باقر (ع) این بود که آزاداندیشان حقیقی، مجالی نمییافتند تا اندیشههای خود را ابراز کنند و دغدغه خلفای اموی وقت تبیین اسلام ناب نبود. امام باقر (ع) در همین زمان، اسلام برخاسته از قرآن و سیره حقیقی پیامبر (ص) را به مردم ارائه میکردند و به مناظرات علمی با نمایندگان سایر ادیان میپرداختند، مانند مناظرهای که امام باقر (ع) با اسقف مسیحیان داشتند. مناظرهای که اسقف در پایان آن گفت «من تا به امروز دانشمندی مانند ایشان ندیده ام.» و سپس محل مناظره را ترک کرد.
پژوهشگر حوزه تاریخ تاکید کرد: درسی از امام باقر (ع) که فکر میکنم باید مورد توجه مسئولان و درواقع خادمان مردم قرار بگیرد مردم داری، عطوفت و مدارای معصومین ما با مردم بود که دلها را به ولایت دل گرم میساخت و همه را در زیر سایه توحید و ولایت گرد هم میآورد.
به گزارش ایمنا، آنچه از شخصیت علمی، تاریخی و تمدنی امام محمد باقر (ع) بیش از هر چیز نمایان میشود، پیوند بینظیر علم و جهاد در سیره ایشان است؛ امامی که در روزگاری آکنده از ظلم و اختناق، نه تنها مشعل دانش را خاموش نکرد، بلکه آن را برافروخت و به دست شاگردانی وارسته سپرد تا نسلهای بعد نیز از نور آن بهرهمند شوند. بیگمان، توجه به شیوه تعامل امام با مردم، آزاداندیشی در میدان مناظره و تاکید بر مدارا و مهربانی، آموزههایی هستند که امروز بیش از هر زمان دیگر به آن نیازمندیم. امام باقر (ع) در دوران سیاه امویان، چراغی برافروخت که مسیر تمدنسازی اسلامی را روشن کرد و نشان داد که حتی در سختترین شرایط، میتوان حقیقت را با علم و حلم پاس داشت.
نظر شما