چالش‌ها و فرصت‌های علم ویروس‌شناسی در ایران

به گزارش خبرگزاری ایمنا، علم ویروس‌شناسی (Virology) یکی از شاخه‌های تخصصی زیست‌شناسی و میکروب‌شناسی است که به مطالعه ویروس‌ها، ساختار آن‌ها، نحوه عملکرد، تکثیر، انتقال، و اثرات آن‌ها بر موجودات زنده می‌پردازد، ویروس‌شناسی علمی میان‌رشته‌ای است که با علومی همچون زیست‌شناسی سلولی، ایمنی‌شناسی، پزشکی، ژنتیک و زیست‌فناوری در ارتباط تنگاتنگ قرار دارد.

ویروس‌ها از جمله عوامل بیماری‌زا هستند که با ساختاری بسیار ساده ولی عملکردی پیچیده، می‌توانند سلول‌های زنده را آلوده کرده و موجب بروز بیماری شون، علم ویروس‌شناسی تلاش می‌کند تا چگونگی ورود ویروس به سلول، مکانیسم‌های تکثیر، تعامل با سیستم ایمنی میزبان، و راه‌های کنترل و مهار آن را بررسی و تبیین کند.

علم ویروس‌شناسی در اواخر قرن نوزدهم شکل گرفت، زمانی که دانشمندان متوجه شدند برخی بیماری‌ها توسط موجوداتی کوچک‌تر از باکتری‌ها ایجاد می‌شوند. نخستین ویروسی که شناسایی شد، ویروس موزائیک توتون بود که از گیاهی به گیاه دیگر منتقل می‌شد، پس از آن با اختراع میکروسکوپ الکترونی، دانشمندان توانستند ساختار دقیق ویروس‌ها را مشاهده کرده و ویژگی‌های آن‌ها را بهتر بشناسند.

در ویروس‌شناسی، ساختار ویروس‌ها به‌طور دقیق بررسی می‌شود، بیشتر ویروس‌ها از یک هسته ژنتیکی (DNA یا RNA) و یک پوشش پروتئینی (کپسید) تشکیل شده‌اند؛ بعضی از ویروس‌ها نیز دارای پوشش لیپیدی هستند که از غشای سلول میزبان مشتق شده و در نفوذ به سلول نقش دارد.

یکی از مهم‌ترین مباحث ویروس‌شناسی، بررسی چرخه تکثیر ویروس‌ها است. این چرخه شامل مراحل ورود ویروس به سلول میزبان، رونویسی و ترجمه ژن‌های ویروسی، ساخت اجزای ویروس و در نهایت سرهم‌بندی و خروج ویروس‌های جدید از سلول است. این فرایندها در بسیاری از موارد باعث تخریب یا مرگ سلول میزبان می‌شود.

علم ویروس‌شناسی تنها به مطالعه بیماری‌های ویروسی محدود نمی‌شود، بلکه نقش کلیدی در تولید واکسن‌ها، داروهای ضد ویروس، درمان‌های ژنی، و حتی استفاده از ویروس‌ها در مبارزه با سرطان دارد. برای مثال، ویروس‌های خاصی مهندسی می‌شوند تا سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار داده و نابود کنند.

ویروس‌ها به عنوان موجودات میکروسکوپی فاقد حیات مستقل، برای تکثیر و زنده ماندن به سلول‌های میزبان نیاز دارند، این در حالی است که باکتری‌ها و قارچ‌ها می‌توانند به تنهایی در محیط‌های مختلف زندگی کنند. این ویژگی‌ها، ویروس‌ها را به یکی از پیچیده‌ترین عوامل بیماری‌زا تبدیل کرده است.

پیشرفت‌های علم ویروس‌شناسی در ایران

فاطمه ملاعباسی استاد دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا گفت: ایران در زمینه‌های مختلفی از جمله تولید کیت‌های تشخیصی و واکسن‌های ویروسی پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها در تلاش هستند تا با همکاری نهادهایی همچون انستیتو پاستور و مؤسسه رازی، به تولید واکسن‌ها و داروهای مؤثر بپردازند. به ویژه در دوران پاندمی کووید -۱۹، این مراکز به سرعت به تولید واکسن و تحقیق بر روی سویه‌های نوظهور ویروسی پرداختند.

وی در مورد چالش‌های موجود افزود: با وجود این پیشرفت‌ها، چالش‌هایی نیز در این مسیر وجود دارد. کمبود زیرساخت‌های پیشرفته، محدودیت‌های مالی و قانونی، و نیاز به نیروی متخصص از جمله مشکلات اصلی هستند. همچنین، وابستگی به واردات مواد اولیه برای تولید کیت‌ها و داروها، کشور را در معرض خطرات سیاسی و اقتصادی قرار می‌دهد.کیت‌های تشخیصی تولید داخل، بر اساس استانداردهای جهانی طراحی می‌شوند و در برخی موارد با نمونه‌های خارجی رقابت می‌کنند. اما برای بهبود کیفیت و افزایش سهم بازار، نیاز به حمایت‌های مالی و تسهیل فرایندهای تولید و بازاریابی وجود دارد.

استاد دانشگاه اصفهان در مورد همکاری‌های بین المللی در این زمیته تاکید کرد: همکاری‌های بین‌المللی در زمینه انتقال فناوری و دسترسی به مواد اولیه، می‌تواند به توسعه علم ویروس‌شناسی در ایران کمک کند. با توجه به نیاز کشورهای همسایه به کیت‌های تشخیصی، ایران می‌تواند به یک مرکز تأمین این محصولات تبدیل شود.علم ویروس‌شناسی در ایران با چالش‌ها و فرصت‌های زیادی روبرو است. با توجه به پتانسیل‌های موجود و نیروی متخصص، می‌توان به آینده‌ای روشن برای این علم در کشور امیدوار بود. سرمایه‌گذاری در این حوزه و حمایت از محققان می‌تواند به استقلال کشور در تولید کیت‌ها و داروهای ویروسی کمک کند و ایران را به یک قطب منطقه‌ای در این زمینه تبدیل کند.

ملاعباسی در پایان در مورد چالش‌های ایران در این زمینه عنوان کرد: علم ویروس‌شناسی در ایران با چالش‌ها و فرصت‌های زیادی روبرو است. با توجه به پتانسیل‌های موجود و نیروی متخصص، می‌توان به آینده‌ای روشن برای این علم در کشور امیدوار بود، سرمایه‌گذاری در این حوزه و حمایت از محققان می‌تواند به استقلال کشور در تولید کیت‌ها و داروهای ویروسی کمک کند و ایران را به یک قطب منطقه‌ای در این زمینه تبدیل کند.

به گزارش ایمنا، با ظهور ویروس‌هایی همچون HIV، آنفلوآنزای پرندگان، سارس، ابولا و بتازگی کروناویروس جدید (COVID-19)، اهمیت ویروس‌شناسی بیشتر از قبل مورد توجه قرار گرفته است. ویروس‌شناسان در خط مقدم تحقیقات برای تولید واکسن‌ها، داروها، و راهکارهای بهداشت عمومی هستند تا از شیوع و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های ویروسی جلوگیری کنند. علم ویروس‌شناسی نه تنها به شناخت بهتر ویروس‌ها و بیماری‌های ناشی از آن‌ها کمک می‌کند، بلکه نقش اساسی در سلامت عمومی، پیشگیری، درمان، و حتی پیشرفت فناوری‌های نوین زیستی ایفا می‌کند. در دنیای امروز، آگاهی و پژوهش در زمینه ویروس‌ها برای مقابله با تهدیدات بالقوه زیستی از اهمیت حیاتی برخوردار است.