به گزارش خبرگزاری ایمنا، گذرگاه‌های بندری از دیرباز نقطه تلاقی اقتصاد جهانی به شمار می‌آمده‌اند و امروزه با حجم بی‌سابقه کالاهایی که هر روز از دل دریاها می‌گذرد، ضرورت فراهم کردن ابزارهای پیشرفته بازرسی بیش‌ازپیش احساس می‌شود. بر اساس گزارش «Mobile Nonintrusive Inspection Systems» وزارت امنیت داخلی ایالات متحده، این کشور در سال مالی ۲۰۲۳ سرمایه‌گذاری گسترده‌ای برای توسعه سامانه‌های بازرسی غیرمخرب (NII) انجام داد که هدف اصلی آن کاهش بازرسی‌های دستی و تسریع جریان تجاری در بندرها بود.
در گزارش سالانه DHS برای بازه ۲۰۲۳-۲۰۲۵ آمده است که ایالات متحده با نصب بیش از ۳۰ واحد اسکنر پرتابل و ثابت تا پایان سال ۲۰۲۴ در بنادر خود توانسته است سرعت و دقت بازرسی‌ها را به نحو چشمگیری ارتقا دهد.
بنیادی‌ترین رکن فناوری‌های مدرن بازرسی، سامانه‌های پرتوی ایکس و گامارِی است که بدون نیاز به باز کردن کانتینرها، امکان استخراج تصویر داخلی محموله را فراهم می‌آورد، دستگاه‌های اسکن اشعه X با دو انرژی مجزا، توان تمییز میان مواد آلی و معدنی را دارند و دستگاه‌های Gamma‐Ray که انرژی بالاتری تولید می‌کنند، می‌توانند محتوای فلزی مخفی‌شده در دیواره‌ها یا سازه‌های کانتینر را آشکار سازند، برآوردها نشان می‌دهد به‌کارگیری این سامانه‌ها تا ۳۹ درصد بازرسی‌های فیزیکی را کاهش داده و میانگین زمان بازرسی هر کانتینر را به نصف رسانده است.
در گام فراتر از اسکن دوبعدی، فناوری‌های توموگرافی کامپیوتری (CT) نیز وارد عرصه بازرسی بندری شده‌اند، این سامانه‌ها با ارائه تصاویر سه‌بعدی، امکان تحلیل دقیق ساختار داخلی محموله و تشخیص بهتر مواد خطرناک همچون ترکیبات شیمیایی یا مشکوک را افزایش می‌دهند. گزارش «Ports of the Future» مؤسسه حمل‌ونقل دانشگاه تگزاس اِی‌انداِم بیان می‌کند که تلفیق پرتو نوترون با پرتوی ایکس در بعضی ایستگاه‌های آزمایشی، عمق نفوذ و وضوح تصویر را بیش از ۲۵ درصد ارتقا داده است، هرچند هزینه و نیاز به فضای فیزیکی بیشتر برای نصب این تجهیزات هنوز محدودیت اصلی آن‌ها محسوب می‌شود.
در کنار تصویربرداری پرتوئی، اینترنت اشیا و فناوری RFID با اتصال هر کانتینر به شبکه‌ای از حسگرها، اطلاعات زنده‌ای همچون موقعیت مکانی، دما، رطوبت و حتی شدت ضربه را به مرکز کنترل ارسال می‌کنند، مطالعه‌ای از Tracalogic نشان می‌دهد که استفاده از این سامانه‌ها ضمن کاهش ۲۰ درصدی تأخیرهای عملیاتی، امکان واکنش سریع به شرایط غیرمعمول را فراهم ساخته و با یکپارچه‌سازی با سامانه‌های برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP) بنادر، کارایی را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد .
در تجربه‌ای دیگر، ادغام فناوری بلاک‌چین با فرایندهای بندری نویدبخش شفافیت کامل در زنجیره تأمین بود؛ پلتفرم TradeLens که در سال ۲۰۱۸ توسط IBM و مرسک معرفی شد، قرار بود با ثبت غیرقابل‌تحریف تراکنش‌ها، امکان ردگیری لحظه‌ای محموله‌ها را فراهم کند، با این حال نبود مشارکت گسترده همه بازیگران صنعت و هزینه‌های بالای پیاده‌سازی سبب شد این پروژه در اوایل سال ۲۰۲۳ به‌طور رسمی متوقف شود، این تجربه نشان داد که موفقیت فناوری‌های بلاک‌چین در تأمین زنجیره جهانی، نیازمند پشتیبانی کامل همه ذی‌نفعان و چارچوب‌های قانونی هم‌گرا است.
هوش مصنوعی و یادگیری ماشین از دیگر ابزارهای مؤثر در بهبود کیفیت بازرسی‌های بندری به شمار می‌آیند. آژانس گمرک و حفاظت مرزی ایالات متحده (CBP) در حال توسعه الگوریتم‌های تشخیص ناهنجاری است که تصویر اسکنرهای پرتویی را در زمان واقعی تحلیل کرده است و اشیا مشکوک را با دقت بالا شناسایی می‌کنند، بر اساس گزارش فدسکوپ، این سامانه‌ها در فاز آزمایشی توانسته‌اند نرخ هشدارهای کاذب را تا ۲۵ درصد کاهش دهند و زمان تصمیم‌گیری اپراتورها را نیز تا ۳۰ درصد بهبود بخشند.
بهره‌گیری از پهپادهای خودران (UAV) و ربات‌های زمینی (UGV) برای بازرسی سازه‌های بندری و بدنه کشتی‌ها در حال گسترش است، بندر هارپوای فرانسه با استفاده از پهپادهایی مجهز به دوربین‌های مادون‌قرمز و طیف‌سنجی توانسته است، نقاط آسیب‌دیده در سازه‌های حفاظتی را به‌موقع شناسایی کند و از وقوع حوادث پرهزینه جلوگیری کند،
بندر روتردام پروژه‌ای برای آزمایش پهپادهای دوربرد با قابلیت هدایت از راه دور راه‌اندازی کرده که می‌تواند نظارت بر مخازن سوخت و انبارهای بزرگ را بدون نیاز به حضور فیزیکی کارکنان انجام دهد.
یکپارچه‌سازی فناوری‌های متمرکز در لبه شبکه (Edge Computing) و اتصال پرسرعت ۵G نیز امکان پردازش لحظه‌ای داده‌ها را در خود پایانه‌های بندری فراهم ساخته است؛ Sinay در گزارشی خاطر نشان می‌کند که بهره‌گیری هم‌زمان از حسگرهای هوشمند و شبکه ۵G سبب کاهش تأخیر ارتباطی تا زیر ۱۰ میلی‌ثانیه و افزایش ظرفیت تحلیل داده در محل شده است، چیزی که پیش‌تر نیازمند ارسال حجم عظیمی از داده به سرورهای ابری بود، این فناوری‌ها ضمن ارتقای سرعت و دقت بازرسی، پیامدهای مثبت امنیتی گسترده‌ای نیز به همراه دارند؛ گزارش ژوئن ۲۰۲۳ CBP نشان می‌دهد که ترکیب اسکن پرتویی و الگوریتم‌های تحلیل تصویر توانسته است کشف محموله‌های مخدر و تسلیحات را تا ۴۵ درصد افزایش دهد و از عبور قاچاقچیان از مرزهای دریایی جلوگیری کند.
با این همه، چالش‌های مهمی نیز در مسیر پیاده‌سازی وجود دارد. قانون «Non-Intrusive Inspection Expansion Act» ایالات متحده، الزام به بازرسی ۴۰ درصدی وسایل نقلیه تجاری ورودی تا پایان سال مالی ۲۰۲۶ را تعیین کرده است، اما محدودیت‌های زیرساختی، کمبود بودجه و نیاز به نیروی انسانی تخصصی، موانع عملی تحقق این هدف هستند، علاوه‌بر این گزارش GAO در سال ۲۰۲۳ نگرانی‌هایی را درباره تبعیض احتمالی حین بازرسی مسافران مطرح کرده و خواستار شفافیت بیشتر در الگوریتم‌های خودکار شده است.
چشم‌انداز آینده حاکی از گسترش همکاری‌های بین‌المللی برای استانداردسازی پروتکل‌های تبادل داده و به‌کارگیری گسترده فناوری‌های بومی است. در بلندمدت، خودکارسازی کامل بازرسی در لبه شبکه، بهره‌گیری از حسگرهای چندطیفی و ربات‌های هوشمند و توسعه مراکز مجازی کنترل (Virtual Control Rooms) می‌تواند بندرها را به گام نهایی «هوشمندسازی» نزدیک کند. این تحولات نه‌تنها کارایی اقتصادی را بالاتر می‌برد، بلکه با تقویت زنجیره‌های تأمین جهانی، امنیت دریانوردی و تجارت بین‌الملل را نیز تضمین خواهد کرد.
