بازار وکیل شیراز، حافظ صنایعِ فراموش‌شده

به گزارش خبرگزاری ایمنا از فارس، بازار وکیل (وکیل‌الرعایا) یکی از مشهورترین بازارهای سنتی تاریخی ایران است که به فرمان کریم‌خان زند ساخته شد، این بازار در مرکز شهر شیراز قرار دارد و در مجاورت آن مکان‌های دیگری همچون مسجد و حمام وکیل نیز قرار گرفته‌اند.

ساخت بنای بازار وکیل از سال ۱۱۳۷ خورشیدی آغاز شد و تا سال ۱۱۵۶ توسعه و تکمیل آن به طول انجامید، این اثر هفدهم تیر ۱۳۵۱ با شماره ثبت ۹۲۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

معماری این بنا بر گرفته از بازار قیصریه لار و همچنین بازار واقع در میدان نقش جهان اصفهان است، با این تفاوت که پهنای بازار وکیل از سایر بازارهای نام برده بیشتر است، بنای بازار از جنس گچ و آجر و آهک با ترکیب ستون‌های سنگی تراشیده ساخته شده است.

بازار وکیل شیراز از راسته‌های مختلفی تشکیل شده است و در این راسته‌ها صنف‌های مختلفی از جمله بزازان، کلاه‌دوزها، بلور فروشان و خیاط‌ها مستقر بوده‌اند.

در دوران قاجاریه در امتداد راسته شمالی بازار وکیل تا دروازه اصفهان، بازاری با نام بازار نو ساخته شد که این مجموعه را توسعه داد، از این رو، بازارهای سنتی شیراز تنها محدود به بازار وکیل نیست و بازارهایی همچون بازار مشیر، بازار مسگرها، بازارچه فیل، اردو بازار، بازار روح‌الله معروف به بازار مرغ و بازار نو در شیراز وجود دارد که هر یک از این بازارها قدمت تاریخی زیادی دارد و اغلب به دلیل استفاده از المان‌های مختلفی از معماری کلاسیک ایرانی از زیبایی منحصربه‌فردی برخوردار هستند.

نقش بازار وکیل در رونق صنعت گردشگری

مجتبی دورودی، پژوهشگر حوزه فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران درباره ارزش و اهمیت بازار سنتی وکیل شیراز به خبرنگار ایمنا می‌گوید: مجموعه آثار کریمخانی که از دوران زندیه برجای مانده‌اند، بسیار با ارزش هستند اما بدون شک از شاخص‌ترین آنها، بازار وکیل است که در نوع خود یک شاهکار به‌شمار می‌رود.

وی می‌افزاید: اغلب آثار به‌جا مانده از آن دوره، اختصاصی شاه و درباریان بوده است اما بازار وکیل همواره با مردم در ارتباط بوده و چه از لحاظ فرهنگی و چه محتوایی، هنوز هم یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران و جهان اسلام به‌شمار می‌رود؛ این بازار از زمان زندیه به بعد، نقش محوری در اقتصاد شهر شیراز و حتی ایران داشته و هنوز هم بسیار شاخص است و حرف اول را می‌زند.

کارشناس حوزه فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران با بیان اینکه صنعت توریسم یک صنعت ویژه و منحصربه‌فرد است، اضافه می‌کند: نقش بازار وکیل در رونق این صنعت انکارناپذیر است و هرسال شاهد آن هستیم که بسیاری از گردشگران برای بازدید از این بازار و البته خرید از آن به استان فارس و شهر شیراز سفر می‌کنند.

دورودی در ادامه با اشاره به یکی دیگر از نقش‌های مهم این بازار می‌گوید: بار دیگری که بازار وکیل سالیان سال است آن را به دوش کشیده و خیلی هم خوب از پس آن بر آمده، حفظ جایگاه صنایع دستی است، در دنیایی که تکنولوژی و دنیای مدرن قرن بیست‌ویکم و بازارهای متنوع و متکثر در همه حوزه‌ها، به ویژه حوزه فرهنگی، رسوخ کرده است، بازار وکیل نقش حفظ میراث سنتی را نیز به خوبی به دوش می‌کشد، چنانچه شاهد هستیم بسیاری از صنایع فاخر هنر شیراز و ایران را این بازار برای ما حفظ کرده است، از جمله بازار فرش بازار وکیل، یکی از مهم‌ترین بازارهای صنعت فرش کشور به‌شمار می‌رود و حتی صنایع فراموش شده‌ای مثل لباس سنتی عشایر، مسگری، چرم و زین اسب و بسیاری از صنایع دستی استان فارس، در بازار وکیل حفظ شده‌اند و همچنان وجود دارند.

مسئول موزه تخت جمشید ادامه می‌دهد: بنابراین هم از بعد رونق توریسم و هم از بعد حفظ مشاغل و صنایع پیشین که کم‌رنگ شده و رو به افول نهاده‌اند، بازار وکیل نقش تأثیرگذاری دارد و علاوه بر آن، همین حفظ ماهیت حرفه و پیشه‌های سنتی موجب می‌شود که با توجه به رویکردی که جامعه نسبت به گذشته دارد و مردم دوباره به صنایع دستی علاقه‌مند شده‌اند، می‌بینیم که بازار وکیل آنقدر این شمع را روشن نگه داشته که یک بار دیگر رونق پیدا کنند.

دورودی با بیان اینکه فرم ساختاری بازار وکیل بسیار ویژه است، می‌افزاید: فرصت‌الدوله شیرازی زمانی که از بازار وکیل صحبت می‌کند، به نکته جالبی اشاره کرده و می‌گوید: «کمتر بازاری در کمتر بازاری در ایران بدین اسلوب و بنیان دیده می‌شود، یک بازار بزرگ تا برسد به چهارسوی مذکور، چهل و یک طاق است.» بنابراین از لحاظ شکل ظاهری نیز، یک اثر کم‌نظیر به‌شمار می‌رود.

توسعه گردشگری موجب رونق بازار به‌ویژه بازارهای سنتی می‌شود

محمدحسین اسدی، شهردار شیراز با بیان اینکه بازار بزرگ شیراز، بازار وکیل است، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: این بازار یکی از آثار و بناهایی به‌یادماندنی از آخرین دوره‌ای است که شهر شیراز پایتخت سیاسی ایران بوده است، بنابراین نگهداری، مرمت و تعمیرات آن از واجبات مدیریت شهری، دولت و به خصوص سازمان میراث فرهنگی است.

وی می‌افزاید: تأمین ایمنی بازار وکیل شیراز برعهده شهرداری است، از این رو بخشی از این بازار نیاز مرمت اساسی دارد که باید منابع آن از وزارت میراث فرهنگی تأمین شود، البته طی دو، سه سال گذشته اقدامات خوبی در این مورد صورت گرفته و مدیریت شهری تمام تلاش خود را به کار گرفته است که در راستای حفظ و ارتقای بازار و از نظر رونق اقتصادی و وضعیت میراثی هر کاری مورد نیاز است، انجام دهد.

محمد ثابت‌اقلیدی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان فارس با بیان اینکه تمام تلاش ما بر این است که به رونق بازار کمک کنیم، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: زمانی که یک گردشگر به شیراز سفر می‌کند و وارد بازار می‌شود، هم سیر و سیاحت می‌کند و هم با خرید موجب رونق اقتصادی بازار و آن شهر می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: مرمت بازار برعهده میراث فرهنگی است و در سال گذشته مرمت با اعتباری بالغ‌بر ۱۰۰ میلیارد تومان در ۱۴ جبهه آغاز شد که این عملیات در بعضی جبهه‌ها به پایان رسیده است.

به گزارش ایمنا، بازار وکیل فراتر از یک بنای تاریخی یا بازارچه‌ای پرهیاهو، نمادی از پیوند ریشه‌دار میان گذشته و حال است، جایی که ضرباهنگ زندگی هنوز با نوای قدم‌های رهگذران و زمزمه فروشندگان هماهنگ است، در دل این بازار، روح قرن‌ها تاریخ، هنر دست هنرمندان، عطر ادویه‌جات شرقی، رنگ قالی‌های دستباف و صدای سکه‌ها همه به هم آمیخته‌اند تا تجربه‌ای منحصربه‌فرد برای هر بازدیدکننده رقم بزنند.