به گزارش خبرگزاری ایمنا، در آستانه میلاد با سعادت منجی عالم بشریت، حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، شایسته است که به یکی از احادیث گهربار ایشان که در منابع معتبر شیعی همچون کمال‌الدین، الغیبة طوسی و بحارالانوار نقل شده است، بپردازیم. این حدیث شریف که در کتب متعدد روایی ذکر شده، حاوی پیامی عمیق و تأثیرگذار است.
ایشان در حدیثی می‌فرمایند: «أَکْثِرُوا اَلدُّعَاءَ بِتَعْجِیلِ اَلْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِکَ فَرَجُکُمْ»؛ برای گشایش و رهایی از مشکلات، زیاد دعا کنید، که دعا کلید حل آن مشکلات است. این تأکید بر «زیاد دعا کردن» نشان می‌دهد که دعا نباید تنها در لحظات سختی و به صورت موقت باشد، بلکه باید به عنوان یک عادت مستمر در زندگی ما جریان داشته باشد.
از منظر روانشناسی، این حدیث شریف چندین نکته کلیدی را در بر دارد؛ دعا کردن به عنوان یک مکانیسم روانی قدرتمند عمل می‌کند که می‌تواند اضطراب و تنش‌های روحی را کاهش دهد. روانشناسان معتقدند که دعا کردن با فعال‌سازی سیستم پاراسمپاتیک، موجب آرامش ذهنی و جسمی می‌شود؛ این حالت معنوی، با کاهش هورمون‌های استرس مانند کورتیزول همراه است.
از دیدگاه روانشناسی وجودی، دعا به زندگی معنا می‌بخشد و حس هدفمندی را تقویت می‌کند؛ این موضوع با نظریه‌های ویکتور فرانکل در مورد معنادرمانی همخوانی دارد؛ وقتی انسان برای هدفی والا دعا می‌کند، احساس پوچی و بی‌هدفی از او دور می‌شود.
نکته جالب در این حدیث، اشاره به این است که خود عمل دعا کردن، فرج و رهایی از مشکلات است. از منظر روانشناسی مثبت‌گرا، این نگرش موجب تقویت امید و خوش‌بینی می‌شود؛ مارتین سلیگمن، پدر روانشناسی مثبت‌گرا، بر اهمیت امید در سلامت روان تأکید می‌کند و معتقد است که امیدواری می‌تواند به عنوان یک سپر محافظتی در برابر افسردگی عمل کند.
بهداشت روان در سایه دعا / مهمترین مکانیزم‌های تأثیر دعا بر سلامت روان
امروزه بهداشت روان به یکی از مهمترین دغدغه‌های جوامع بشری تبدیل شده است. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO)، حدود ۹۷۰ میلیون نفر در سراسر جهان از اختلالات روانی رنج می‌برند و این آمار در سال‌های اخیر روند صعودی داشته است. در این میان، دعا و نیایش به عنوان یکی از کهن‌ترین و مؤثرترین روش‌های تسکین روحی و روانی شناخته می‌شود.
مطالعات متعدد نشان داده‌اند که دعا و ارتباط معنوی با خداوند می‌تواند تأثیرات مثبت قابل توجهی بر سلامت روان داشته باشد. بر اساس پژوهشی که در سال ۲۰۲۳ در دانشگاه هاروارد انجام شد، افرادی که به طور منظم دعا می‌کنند، ۲۸ درصد کمتر از سایرین دچار افسردگی می‌شوند و سطح اضطراب در آنها به میزان ۳۵ درصد پایین‌تر است.
یکی از مهمترین مکانیزم‌های تأثیر دعا بر سلامت روان، کاهش هورمون‌های استرس‌زا مانند کورتیزول است. تحقیقات نشان می‌دهد که ۱۵ دقیقه دعا و نیایش روزانه می‌تواند سطح کورتیزول خون را تا ۲۳ درصد کاهش دهد. این کاهش به طور مستقیم با بهبود خلق و خو، کیفیت خواب و عملکرد سیستم ایمنی بدن در ارتباط است.
نکته قابل توجه دیگر، تأثیر دعا بر افزایش امید و معنا در زندگی است. مطالعه‌ای که روی ۵۰۰۰ نفر در سراسر جهان انجام شد، نشان داد افرادی که روزانه دعا می‌کنند، ۴۲ درصد بیشتر احساس هدفمندی در زندگی می‌کنند و ۳۸ درصد بیشتر از زندگی خود رضایت دارند. این احساس معنا و هدفمندی، یکی از مهمترین عوامل پیشگیری از افسردگی و اضطراب محسوب می‌شود.
دعا همچنین می‌تواند به عنوان یک مکانیزم مقابله‌ای مؤثر در شرایط سخت عمل کند. پژوهش‌های انجام شده در دانشگاه میشیگان نشان می‌دهد که افراد معتقد به دعا، در مواجهه با مشکلات و بحران‌ها، ۴۵ درصد سریع‌تر به تعادل روانی باز می‌گردند و قدرت تاب‌آوری بالاتری دارند.
از منظر نوروساینس (علوم اعصاب)، دعا با فعال کردن مناطق خاصی از مغز، از جمله قشر پیش‌پیشانی و سیستم لیمبیک، می‌تواند موجب ترشح هورمون‌های شادی‌بخش مانند سروتونین و دوپامین شود. تصویربرداری‌های مغزی نشان می‌دهد که در حین دعا، فعالیت آمیگدال (مرکز ترس و اضطراب در مغز) کاهش می‌یابد و در مقابل، مناطق مرتبط با آرامش و تمرکز فعال‌تر می‌شوند.
مطالعات همچنین نشان می‌دهد که دعا می‌تواند در کنترل خشم و پرخاشگری نیز مؤثر باشد. پژوهشی که در سال ۲۰۲۲ انجام شد، نشان داد افرادی که روزانه دعا می‌کنند، ۳۲ درصد کمتر دچار رفتارهای پرخاشگرانه می‌شوند و کنترل بهتری بر هیجانات منفی خود دارند.
یکی دیگر از تأثیرات مهم دعا، بهبود کیفیت خواب است. تحقیقات نشان می‌دهد که دعا قبل از خواب می‌تواند زمان به خواب رفتن را تا ۱۵ دقیقه کاهش دهد و کیفیت خواب را تا ۲۵ درصد بهبود بخشد. این مسئله به طور مستقیم با کاهش اضطراب و افسردگی در ارتباط است.
در حوزه درمان اعتیاد نیز، دعا و معنویت نقش مهمی ایفا می‌کنند؛ آمارها نشان می‌دهد که برنامه‌های ترک اعتیاد که شامل عناصر معنوی و دعا هستند، موفقیت ۴۰ درصد بیشتری نسبت به سایر برنامه‌ها دارند.