به گزارش خبرگزاری ایمنا از مازندران، «آغوذکا»، «چلیک مار کا»، «یه قل دو قل»، «رزین کا»، «گاو جنگی»، «رزین کا»، «سوچلا»، نام هر یک از این‌ها را می‌دانید چیست و چه نقشی در زندگی روزمره و مهم‌تر در فرهنگ بخشی از ایران دارد، نام هر یک از این اسامی بازی‌های بومی و محلی استان مازندران است که به نوعی با فرهنگ دیرینه و کهن مردم این استان عجین شده است.
بازی‌هایی که علاوه بر سرگرمی، ایجاد شادی و نشاط بین خانواده‌ها و طایفه‌های متعدد این خطه سرسبز، همبستگی و اتحاد را نیز رقم می‌زند، از بین این بازی‌هایی که به زبان رایج طبری استان مازندران با پسوند «کا» آورده شده است، امروز در میان هیاهوی زندگی ماشینی برخی از آنها رو به فراموشی رفته و بازی‌های رایانه‌ای جایگزین خانواده‌های خونگرم مازندران به ویژه کودکان و نوجوانان شده است.
آغوذکای هیجانی که بچه‌ها وقتی برای گرفتن «نکه» آن به عنوان گردوی بزرگ برای هدف‌گذاری دقیق سایر گردوها به رقابت می‌پرداختند تا توسط این گردو بتواند بیشترین گردو را از خود کنند.
«رزین کایی» که سنین گروهی این بازی حتی به نوجوانی و جوانی برمی‌گردد که به وسیله چوبی به شکل Y به این نحو رقابت می‌کردند تا تکه نوار لاستیکی به دو سر انتهای چوب ببندند و بازیکن با گذاشتن سنگ لای لاستیک و کشیدن آن به طرف عقب سنگ را پرتاب کند و گنجشک شکار کنند، یا «چلیک مارکا» رقابت بازیکنان دو گروه است که برای بازی دو تکه چوب یا چلیک و چوب بزرگ یا مارکا نیاز دارند، ابتدا گروه اول، چوب کوچک را روی گودالی قرار می‌دهند، سپس با چوب بزرگ به زیر چوب کوچک می‌زنند و آن را به طرف بالا پرت می‌کنند، چوب هر یک از بازیکنان که مسافت بیشتری را طی کند، آن گروه برنده می‌شود افراد بازنده باید به برندگان سواری بدهند.
انواع بازی‌های دیگری که علاوه بر برگزاری آنها در کوچه و خیابان، کوی و برزن، مناطق روستایی و شهری، دشت و کوهستان و سواحل استان مازندران در آئین‌ها و مراسم‌هایی چون عروسی، «شونیشت یل شب نشینی»، مهمانی‌های دوره‌ای این بازی‌ها را انجام می‌دهند.
در آن روزگار که تکنولوژی پیشرفته نبود و تلویزیونی برای سرگرمی نبود، مادر و دختر مازندرانی با سنگ‌های صاف و صیقل شده «پا سنگ کا» یا «یه قول دو قل» بازی می‌کردند و بهترین دوستی بین آنها را ایحاد می‌کرد و یا اهالی یک محل برنامه میزبانی مسابقه‌ای را چیدمان انجام می‌داد و پیام و پسغام با روش‌های متعدد سایر اهالی منطقه روستایی خودشان را دعوت کنند تا به رقابت یک بازی سنتی و دیرینه آبا و اجدادیشان یعنی «کشتی لوچو» تشویق کنند، بازی که مهمترین پیام و معیار آن جوانمردی و فتوت و مردانگی است تا از دل آن پهلوانی بیرون بیاید، پهلوانی که بازوی پهلوانی و به همان سنت دیرینه اهدای گوسفند و گاو تشویقی کسب این پهلوانی است و تا تابستان سال آینده به عنوان فصل برگزاری «کشتی لوچو» این لقب برای این پهلوان است.
بازی‌های بومی مازندران با تم خانواده و گروه
علی حسن‌نژاد پژوهشگر فرهنگ و ادبیات و موسیقی مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا از مازندران، بازی را به نوعی سرگرمی به چیزی، مسئولیت، تفریح، لعب، ورزش می‌داند و می‌گوید: هر کاری که مایه سرگرمی باشد به آن بازی گفته می‌شود و از ترکیباتی چون بازیگر، بازی دادن و بازیچه تشکیل می‌شود.
وی با بیان اینکه از پیشینه و شیوا اجرای بازی‌های بومی ایران قدیم اسنادی در دست نیست، می‌افزاید: اما با بررسی قدیمی و تاریخ ایران می‌توان به نشانه‌های قابل توجه‌ای دست پیدا کرد.
این پژوهشگر آئین‌های بومی و محلی مازندران با اشاره به اینکه مازندران سرزمین کار و تلاش و دست به دست هم دادن زن و مرد و کودک و نوجوان است، تصریح می‌کند: این استان به لحاظ اقلیمی سرزمین ویژه‌ای است و با بهره‌مندی دریا، کوه، دشت، جنگل از شرایط زیست محیطی فرهنگی، اقتصادی گوناگون برخوردار است پس با تنوع فرهنگ عامه روبه‌رو می‌شویم که بازی یکی از این تنوع در فرهنگ مازندران است.
حسن‌نژاد ادامه داد: بازی در مازندران «کا»،«Ka» گفته می‌شود و پسوند آن مفهومی عمومی برای نشان دادن کوچکی کار است و بیشتر از آن مفهوم سرگرمی برای کودکان برداشت می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه بازی‌های بومی برای همه سنین در این استان ساخته شده است، اظهار داشت: بازی‌های کودکانه تقلید زندگی بزرگترها است با توجه به اینکه برخی بازی‌های اصیل محلی مازندران چون مرغنه جنگی، گادا گادا، هفت سنگ بدون پسوند «کا» است.
هنرمند و شاعر مازندرانی یکی از ویژگی‌های بازی‌های محلی این استان را سرگرمی و آموزش کار دست جمعی می‌داند و می‌گوید: قانون‌گرایی، خودکفایی اقتصادی روستا با به‌کارگیری از تولیدات کشاورزی و دامداری خانواده‌ها، کاربرد هوش‌سنجی، پاداش و کیفر در بازی، خواندن اشعار همراه با ریتم و آوار و به کار بردن ابزارهای ساده برای ایجاد ریتم شکل‌گیری نظام موسیقی در کودکان و نوجوانان از دیگر ویژگی‌های بازی‌های محلی مازندران است.
وی با بیان اینکه برای حفظ و احیای و ترویج بازی‌های محلی مازندران می‌توان به سه راهکار اساسی توجه کرد، یادآور شد: شناسایی و جمع‌آوری بازی‌های محلی، راه‌اندازی انواع و اقسام جشنواره بازی‌های محلی در زمان‌های فراغت مدارس و جشنواره‌های مستقل و بررسی و بازسازی و بازآفرینی بازی‌های بومی در قالب بازی‌های رایانه پسند کودک امروز و شیوه‌های نوین آموزشی به آموزش، انتقال و فراگیر کردن فرهنگ، لغت، آداب و رسوم، اشعار و بازی‌های مازندرانی بپردازد.
شناسایی ۱۰۰ بازی بومی و محلی در مازندران
طوبی اصانلو، کارشناس مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران هم از شناسایی ۱۰۰ بازی بومی و محلی این استان خبر می‌دهد و می‌گوید: برخی از این بازی‌ها چون «کشتی لوچو»، «میس میس یا مشت در مشت» شهرستان چالوس، پشت کور در فهرست آثار میراث ملی ثبت شده و بازی «کمربند کا» نیز در دست اقدام ثبت است.
وی می‌افزاید: بسیاری از این بازی‌های شناسایی شده پویا و در مناطق روستایی و خانواده‌های مازندرانی در حال اجراست.
کارشناس ثبت میراث ناملموس مازندران با اشاره به تاریخچه بازی‌های بومی و محلی می‌گوید: انسان‌ها با ساده‌ترین مواد موجود در پیرامون مثل خاک، سنگ، استخوان و بعدها از فلزات وسایلی برای بازی می‌ساختند.
اصانلو با بیان اینکه البته بسیاری از ورزش‌ها و بازی‌های بومی و محلی کمرنگ شده است و رو به فراموشی هستند، می‌افزاید: دلیل این اتفاق آن است که ارتباط و صمیمیت‌ها کمرنگ شد و فعالیت‌های بدنی جای خود را به فعالیت‌های ذهنی و شادی‌های جمعی به شادی‌های فردی داد.
وی با تاکید بر اینکه در گذشته بسیاری از بازی‌ها آدم‌ها برای سرگرمی خود اوقات فراغت انجام می‌شد، اضافه می‌کند: برای به ثبت رساندن و شناسایی بازی‌های محلی مازندران در کاوش‌ها بررسی لازم انجام می‌شود و پس از تحقیقات کامل ثبت آنها دستور کار قرار می‌گیرد.
گزارش از کبریا مقدس، خبرنگار ایمنا در مازندران
نظر شما