به گزارش خبرگزاری ایمنا از آذربایجان شرقی، حاشیه‌نشینی و معضل‌های اجتماعی مربوط به آن از جمله فقر مطلق، انحراف و انزوای اجتماعی، بزه‌کاری، بهداشت نامناسب، اعتیاد و خرید و فروش موادمخدر، فقر، بیکاری، زیستگاه‌های گروهی، نبود سرپناه ایمن و ساخت‌وسازهای غیرقانونی و تأمین نشدن نیازهای اولیه معیشتی مسئله‌ای است که در تناسب با شاخص‌های مرکز شهر تفاوت فاحشی دارد.
مهاجرانی که به حاشیه شهر رانده می‌شوند بیشتر از تحصیلات حداقلی برخوردار نیستند و مهارت‌های کافی برای گذران زندگی را ندارند، آن‌ها در برخورد با جامعه شهری دچار سردرگمی بیشتری می‌شوند و این طردشدگی از مرکز شهر به حاشیه، تبدیل به معضلی شده که آینده شهرهای مختلف را به چالش کشانده است.
بحران حاشیه‌نشینی، اتفاقی تدریجی اما فاجعه‌بار است که روزبه‌روز با افزایش جمعیت در چنین مناطقی آینده جامعه را به لحاظ اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به خطر می‌اندازد. تأمین نشدن امکانات رفاهی، تحصیلی، درمانی و معیشتی در این مناطق و بی‌رغبتی و بی‌توجهی حاشیه‌نشینان به این مسائل، به بقای بحران در این مناطق تداوم می‌بخشد و حاشیه‌نشینی را جدای از اینکه یک معضل اجتماعی و ناشی از سیاست‌گذاری‌های نادرست باشد، تبدیل به علتی برای ایجاد معضل‌های اجتماعی می‌کند که به‌طور مستمر در حال افزایش است و آثار سو آن تا سال‌ها شهر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
با گسترش حاشیه‌نشینی و فرارفتن حاشیه‌نشینان از حاشیه، مرزهای زیست شهر جابه‌جا شده است و حریم شهری شکسته می‌شود که این مسئله تمام ساختارهای شهری را در هم می‌شکند.
پیش از این محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور در نشست هم‌اندیشی با استانداران سراسر کشور به مسئله‌ی سامان‌دهی حاشیه‌نشینی در کنار دیگر مأموریت‌های مهم دولت سیزدهم برای استانداران تأکید کرده بود. احمد وحیدی، وزیر کشور نیز در حاشیه سفر کابینه‌ی دولت به استان آذربایجان‌شرقی از مناطق حاشیه‌نشین تبریز بازدید کرد.
بیشتر شهرهای بزرگ کشور با معضل حاشیه‌نشینی مواجه هستند. تبریز با آمار جمعیتی یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر به عنوان شهر اولین‌ها این روزها تبدیل به شهری شده که در مقایسه با دیگر شهرها از جمعیت حاشیه‌نشین بیشتری برخوردار است.
مطابق آخرین آمار، ۴۵۰ هزار نفر در محلات حاشیه‌نشین و پرجمعیت خلیل‌آباد، احمدآباد، ملازینال، یوسف‌آباد، احمدآباد، کوثر، ایده‌لو، منبع، سیلاب، قوشخانه، آخمقیه و برخی دیگر از محلات آسیب‌پذیر تبریز ساکن هستند.
تبریز دارای ۲۵۰۰ هکتار بافت ناکارآمد و ۱۵۰۰ هکتار بافت فرسوده است و با مصوبه شورای اسلامی شهر، تسهیلات ویژه‌ای برای تشویق ساخت‌وساز در این بافت‌ها ارائه شده است. چاره‌اندیشی برای مسئله حاشیه‌نشینی نه به‌عنوان راهکارهای موقت و نه به‌عنوان راهکارهای طولانی‌مدت، بلکه به‌عنوان راهکار ضربتی انتقال حاشیه‌نشینان به سکونت‌های ایمن دنبال می‌شود و این مسئله چالش‌های متعددی برای شهرداری و دیگر سازمان‌های مربوط به دنبال دارد.
تاکنون روح‌الله رشیدی، رئیس کمیسیون عمران، حمل‌ونقل و ترافیک و فریدون بابایی اقدم، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی کلان‌شهر تبریز بیشترین واکنش‌ها را نسبت به مسئله حاشیه‌نشینی در تبریز داشته‌اند.
۸۸ هکتار نیازمند جابه‌جایی است
مطابق آمار، در بافت فرسوده و ناکارآمد تبریز با مساحت بیش از ۳۳۰۰ هکتار و ۲۱۰ هزار واحد مسکونی جمعیتی، بیش از ۶۹۳ هزار نفر در حال سکونت هستند که نسبت به جمعیت تبریز، بیش از یک‌سوم جمعیت شهر در سکونتگاههای ناکارآمد و فرسوده زندگی می‌کنند. بخش قابل توجهی از این سکونتگاههای ناکارآمد در مناطق حاشیه‌نشین به‌ویژه در حاشیه اتوبان پاسداران قرار دارد.
امیر بخشی‌زاده، مدیرکل راه و شهرسازی آذربایجان شرقی با اشاره به تحویل ۱۰ هکتار از زمین‌های شهرک جوانان، تصریح کرد: ۸۸ هکتار از این بافت‌های فرسوده که در مناطق حاشیه‌نشین قرار دارد و خطر رانش زمین به دلیل نزدیکی به گسل در این مناطق بیشتر است، باید جابه‌جا شود که به این منظور چهار پروژه از جمله شهرک جوانان، اسدگولی، طلائیه و نگین اندیشه را در نظر گرفته‌ایم.
نجات تبریز معطل تأمین اعتبار راه و شهرسازی
پروژه ۴۵ متری انقلاب یا پروژه نجات تبریز که در متراکم‌ترین منطقه کم‌برخوردار و حاشیه‌نشین تبریز اجرا می‌شود، خیابان انقلاب را به اتوبان پاسداران متصل خواهد کرد. این پروژه با اعتبار اولیه ۴۰ میلیارد تومان در سه فاز طراحی شده که فاز نخست آن توسط شهرداری منطقه ۱۰ تبریز در حال اجرا است و شهرداری منطقه یک نیز اجرای دو فاز دیگر آن را بر عهده گرفته است.
روند اجرایی تملک و آزادسازی، ۳۳۰ واحد واقع در مسیر این پروژه به طول ۱۶۰۰ متر و عرض ۴۵ متر در حال انجام است که در کاهش محرومیت محلات کم‌برخوردار نقش مؤثری ایفا خواهد کرد.
جدا از سامان‌دهی بافت فرسوده، حاشیه‌نشین و ناکارآمد تبریز، کاهش بار ترافیکی، بهبود دسترسی به فضاهای عمومی، پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، توسعه امکانات بخش عمومی، ارزش افزوده برای املاک همجوار و تسهیل در امدادرسانی در بحران از اهداف اجرای این پروژه است.
یعقوب هوشیار، شهردار کلان‌شهر تبریز با اشاره به هزینه‌کرد ۵۰۰ میلیارد تومانی تملک و مسیرگشایی خیابان انقلاب تاکید کرد: تأمین اعتبار یک هزار میلیارد تومانی پروژه طرح نجات تبریز توسط اداره کل راه و شهرسازی هنوز اجرایی نشده و شهرداری در این زمینه به تنهایی عمل کرده است.
چالش‌های شهرک جوانان در رفع معضل حاشیه‌نشینی
پروژه مسکونی شهرک جوانان با احداث ۱۵۰۰ واحد مسکونی در راستای سیاست‌های مدیریت شهری و با هدف سامان‌دهی بافت‌های پرخطر و حاشیه‌نشین شهر توسط شرکت خانه‌سازی پیش‌ساخته آذربایجان اجرایی می‌شود.
پروژه شهرک جوانان در راستای بازآفرینی شهری و سامان‌دهی بافت‌های حاشیه‌نشین و ناکارآمد شهر، در کنار چندین پروژه مهم تحت عنوان قرارگاه مسکن در نقاط مختلف شهر در دست اجرا است که پروژه‌های صدرای اندیشه، بازآفرینی اسدگلی و چندین پروژه ۱۰۰ واحدی دیگر در مناطق مختلف در این زمره قرار دارد.
این طرح در زمینی به مساحت ۱۰۰ هزار متر مربع، در راستای سامان‌دهی بافت ۴۸ هکتاری پرخطر شمال تبریز و با هدف ساخت مسکن استاندارد، ایمن و ارزان اجرایی می‌شود. بر اساس طرح تفصیلی شهر، در شهرک جوانان پس از احداث واحد مسکونی برای ساکنان مناطق پرخطر شهری منطقه ۴۸ هکتاری سکونت فعلی آن‌ها، به فضای سبز تبدیل خواهد شد.
کلان‌شهر تبریز و قرار گرفتن قسمت قابل توجهی از مناطق مسکونی آن روی گسل تبریز که یکی از خطرناک‌ترین گسل‌های کشور است، اتفاقی است که هشدارهای متعددی در حوزه شهرسازی نسبت به این موضوع داده شده است.
حدفاصل پایگاه دوم شکاری و اتوبان پاسداران که برای جابه‌جایی افراد ساکن در این مناطق و احداث شهرک جوانان در نظر گرفته شده، از مناطق لرزه‌خیز کلان‌شهر تبریز است که این مسئله، یکی از نکات مورد توجه در خصوص شهرک جوانان است.
سامان احمدزاده، معاون فنی و عمرانی شهردار تبریز با اشاره به اعتبار ۶۰۰ میلیارد تومانی پروژه‌ی شهرک جوانان، اظهار کرد: این پروژه، یکی از تکالیف بودجه‌ای شهرداری تبریز در سال جاری و در حوزه عمرانی است که در مقام یک پروژه‌ی ملی نیازمند همکاری و تعامل دستگاه‌های خدمات‌رسان در ارائه زیرساخت‌های شهری و تأمین منابع و نیرورسانی آب، برق و گاز است.
ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حاشیه شهر
از عمده مسائل مطرح در حاشیه‌نشینی برخوردار نبودن ساکنان این مناطق از تمکن مالی و حداقل‌های معیشتی است، در چنین شرایطی که شهروندان حاشیه‌نشین برای حداقل‌های معیشتی خود با چالش‌های جدی مواجه هستند، در تلاش خواهند بود تا به هر طریقی سرپناهی برای خود ایجاد کنند.
فریدون بابایی‌اقدم، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی کلان‌شهر تبریز با تأکید بر ضرورت بازآفرینی شهری گفت: بیش از نیمی از بافت شهری نیازمند بازآفرینی و مربوط به مناطق حاشیه‌نشین است.
وی اضافه کرد: در بررسی مسئله حاشیه‌نشینی با پدیده‌ی سکونتگاههای غیررسمی و غیرمجاز مواجه می‌شویم. حاشیه‌نشینان ساکن در دامنه کوه‌ها و تپه‌ها به ساخت‌وسازهای غیرمجاز و غیراصولی و خارج از استاندارد در این مناطق اقدام می‌کنند و بازآفرینی شهری در شهرک‌های جدید با توجه به چنین ساختارهای بحران‌زا در شهر ضرورت دارد.
زندگی در حاشیه و به حاشیه رفتن زندگی
زندگی در حاشیه شهر، حواشی مخصوص خود را دارد. بیشتر حاشیه‌نشینان جدا از روایت‌های معمول و کلیشه‌ای از فقر و نابسامانی زندگی در مناطق مختلف حاشیه‌نشین شهر، روایت‌های ناگفته فراوانی دارند که تجسم و گزارش روایت یکایک شهروندان، هرکدام راهکاری از سوی مدیریت شهری می‌طلبد. بحران شهری در میانه شهر با بحران در حاشیه شهر تفاوت‌هایی جدی دارد که باید راه حل متفاوتی برای آن اندیشید.
زندگی به حاشیه رفته شهروندان در حاشیه شهر که تأمین نشدن حداقل‌های معیشتی پیش‌پاافتاده‌ترین مشکل آن‌ها است، حاشیه‌نشینی را تبدیل به معضلی با گره‌های ناگشوده فراوان کرده است. مشاهدات میدانی چنین گزارش می‌دهد که شهروندان به هیچ وجه توان خروج از این مناطق را ندارند و کوچک‌ترین سیل و زلزله، این مناطق را از بین خواهد برد.
زندگی در حاشیه شهر تبریز، معنا و مفهوم زندگی شهروندان را نیز به حاشیه برده است و چاره‌اندیشی برای حل چنین معضلی جدای از همه‌جانبه بودن آن، باید راه‌گشا و ضربتی باشد.
حاشیه‌نشینان را به رسمیت بشناسیم
روح‌الله رشیدی، رئیس کمیسیون عمران، حمل‌ونقل و ترافیک شورای اسلامی کلان‌شهر تبریز در خصوص ضرورت به رسمیت شناختن حاشیه‌نشینان اظهار کرد: راهکار حل مسئله حاشیه‌نشینی و بدمسکنی، جذب حاشیه‌نشینان به بافت شهر و به رسمیت شناختن آن‌ها در سیاست‌گذاری‌های شهری و مصوبه‌های شهرسازی است.
وی با انتقاد از اینکه غیررسمی دانستن حاشیه‌نشینی فاجعه‌ای دیگر در حکمرانی شهری است، تصریح کرد: با این رویکرد که حاشیه‌نشینان، ساکنان غیررسمی اراضی متصرفه شهر هستند مشکل این مناطق حل نخواهد شد.
تخلیه اورژانسی بافت ۴۸ هکتاری شمال تبریز و جنوب اتوبان پاسداران
رئیس کمیسیون عمران، حمل‌ونقل و ترافیک شورای اسلامی شهر تبریز با اشاره به اینکه مسئله بخشی از بافت حاشیه‌نشین با صدور سند حل نمی‌شود، اظهار کرد: دولت مکلف است بخش‌هایی از سکونتگاههای حاشیه شهر را تخلیه کند.
رشیدی ادامه داد: با توجه به خطرات جدی سکونتگاههای حاشیه‌نشین تبریز و هزینه‌های گزاف حوادث محتمل در این مناطق، بافت ۴۸ هکتاری شمال تبریز و جنوب اتوبان پاسداران باید به شکل اورژانسی تخلیه شود.
مطابق مصوبه مجلس، اسناد ملکی برای مالکان واحدهای مسکونی اراضی تصرفی متعلق به دولت برای حاشیه‌نشین‌هایی که قبل از سال ۱۳۹۴ در این اراضی ساکن شده‌اند، صادر می‌شود که این موضوع باعث ایجاد ارزش افزوده برای املاک مناطق حاشیه‌نشین می‌شود.
بافت‌های ناکارآمد و فرسوده مرکز شهر، حاشیه‌تر از حاشیه
اگرچه که حاشیه‌نشینی را می‌توان معضل امروز کلان‌شهر تبریز دانست، اما آنچه که در مدیریت شهری توجهی به آن نمی‌شود یا کم‌تر مورد توجه است، بافت‌های فرسوده و ناکارآمدی است که تعداد قابل توجهی از این بافت‌ها در بخش مرکزی شهر قرار گرفته‌اند.
مجتمع‌های تجاری فرسوده به ویژه در بافت‌های تجاری مرکز شهر تبریز که بعضی قلب تپنده کارگاه‌های تولیدی به ویژه تولید پوشاک استان و کشور محسوب می‌شود به‌رغم تذکرهای متعدد از سوی کارشناسان هنوز در حال فعالیت هستند. تجربه تلخ آتش‌سوزی و فروریختن مجتمع‌های تجاری فرسوده و ناکارآمد و آسیب‌های جبران‌ناپذیر آن در اقتصاد شهری اتفاقی است که نوسازی چنین سازه‌هایی را بیش از پیش مورد اهمیت قرار می‌دهد.
شهردار تبریز در خصوص تسهیلات ویژه شهرداری تبریز در بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری تاکید دارد که کلان‌شهر تبریز پس از کلان‌شهرهای تهران و مشهد، بیشترین میزان بافت فرسوده شهری را دارد و شهرداری تبریز در کنار کاهش نرخ تعرفه عوارض محلی در مناطق کم‌برخوردار، تسهیلاتی برای بافت فرسوده در نظر گرفته است.
حاشیه‌نشینی، بحران معیشت حاشیه‌نشینان و آثار سو آن بر آینده شهر تلنگری برای مدیریت شهری و کارآمدی آن است. مدیریت شهری در برخورد با مسئله حاشیه‌نشینی بی‌نیاز از همراهی دیگر سازمان‌های دولتی نیست و تکلیف نهادهای دولتی کمک‌رسانی در این حوزه است.
چالش بزرگ کلان‌شهر تبریز در برخورد با افزایش حاشیه‌نشینی مسئله‌ای است که راهکاری مدبرانه را می‌طلبد تا منجر به چاره‌اندیشی مجدد در این خصوص نشود. با این همه مسئله حاشیه‌نشینی در کلان‌شهر تبریز به‌رغم هشدارهای مکرر از سوی کارشناسان هنوز حل نشده و در میان سردرگمی‌های مدیریت شهری به حاشیه رفته است.
نظر شما