به گزارش خبرگزاری ایمنا، هوش مصنوعی به عنوان یکه‌تاز عرصه فناوری، در گوشه‌گوشه این جهان بشریت ردپایی برجای گذاشته است. در حالی که رانندگان جای خود را به ماشین‌های خودران، بازارها به آنلاین‌شاپ‌ها، مقالات علمی به موتورهای جسوجو و کارگران جای خود را به بازوهای الکترونیکی داده‌اند، اکنون نوبت به جراحی‌های سنتی رسیده است که جای خود را به جراحی رباتیک داده و از میدان صنایع خارج شوند.
جراحی رباتیک یا جراحی با کمک ربات، پزشکان را قادر می‌سازد تا انواع مختلفی از اقدامات پیچیده را در مقایسه با روش‌های جراحی معمولی، با دقت، انعطاف پذیری و کنترل بیشتری انجام دهند. جراحی رباتیک معمولاً جراحی کم تهاجمی است. این ربات‌ها ضمن ایجاد برش‌های بسیار کوچک‌تر از آنچه که به طور معمول و سنتی انجام می‌شود به جراحان اجازه می‌دهند تا با دقتی باورنکردنی کار خود را انجام دهند.
یکی از مزیت‌های جراحی رباتیک این است که پزشک جراح با استفاده از این سیستم به جای حضور در اتاق عمل و انجام فیزیکی جراحی، در اتاق دیگری پشت کنسول جراحی نشسته و در شرایطی بسیار ارگونومیک عمل جراحی را انجام دهد.
به علاوه این سیستم قابلیت حذف لرزش و مقیاس‌گذاری بر حرکت دست جراح را نیز داد، به این مفهوم که اگر دست جراح در کنسول جراحی یک سانتی متر حرکت کند ابزارهای میکرومتری جراحی رباتیک در داخل شکم بیمار یک دهم میلیمتر حرکت می‌کند و این به معنای کاهش چشم‌گیر خطای پزشکی در جراحی‌های انسانی و در نهایت کاهش مرگ و میر ناشی از خطای پزشکی است. نکته قابل توجه این است که سیستم جراحی رباتیک با فیلتر لرزش دست قابلیت جراحی را به پزشکان مسن، اما با تجربه نیز می‌دهد.
به عنوان مزیت سوم می‌توان به این موضوع اشاره کرد که اساساً با استفاده از سیستم‌های جراحی رباتیک می‌توان عمل‌های پیچیده با زخم‌های بزرگ شکمی را به عمل‌های بسته تبدیل کرده و جراحی‌های عمق حفره شکمی را تنها از طریق دو شکاف پنج میلیمتری انجام داد.
تاریخچه ربات‌های جراحی به دهه ۱۹۸۰ باز می‌گردد که نخستین سیستم جراحی رباتیک توسط وزارت دفاع ایالات متحده ابداع شد. این سیستم به گونه‌ای طراحی شده بود که جراحان بتوانند از راه دور سربازان را در میدان نبرد عمل کنند. ربات جراح بعدها توسعه پیدا کرده و در نهایت نسخه نهایی آن به نام ربات جراحی داوینچی توسط آمریکا به جهان معرفی شد و تا ۲۰ سال تنها ربات جراح جهان باقی ماند.
«سینای ایران جایگزین داوینچی آمریکا می‌شود» این خبری بود که آذرماه ۱۴۰۰ توجه همه را به خود جلب کرد. اندونزی در شرایطی خریدار سینا، ربات جراحی از راه دور ایرانی شده بود که تا قبل از آن در بیمارستان‌های خود از ربات داوینچی آمریکایی استفاده می‌کرد. آن روزها این نکته ذهن بسیاری را به خود جلب کرد که سینای ایرانی چه مزیت‌هایی نسبت به نمونه آمریکایی دارد که جراحان اندونزیایی را شگفت زده کرده است؟
پس از گذشت دو سال از آن روزها، سفر رئیس‌جمهور به اندونزی در ابتدای سال جاری، بهانه‌ای شد تا ربات جراح سینا بار دیگر نقل مجالس شود. سید ابراهیم رئیسی بعد از بازگشت، در یک نشست خبری از امضای چند تفاهم‌نامه خبر داد و در مورد استقبال ویژه اندونزیایی‌ها از سینا گفت: «۱۲ بیمارستان در اندونزی به تجهیزات پزشکی ساخت ایران مجهز خواهند شد. ۱۰۰ جراح اندونزیایی برای استفاده از این ربات آموزش دیده‌اند و این ربات در جریان سفر هیئت ایران به اندونزی، تبدیل به یکی از مهم‌ترین محورهای تعاملات دو طرف شد».
در حالی که به ماه‌های پایانی سال جاری نزدیک می‌شویم، ربات جراح پس از سه سال تکمیل فرایند ساخت همچنان از مجوز جراحی انسانی در کشور برخوردار نیست و صرفاً جهت جراحی بر حیوان در دو بیمارستان ایران نصب و مورد بهره‌برداری قرار گرفته است و اکنون در کنار مزیت‌های این ربات و تأثیر آن بر سرنوشت بیماران کشور، علامت سوالی بزرگ جای گرفته است که چرا ربات جراح صادرات شده، اما هنوز در کشور مورد استفاده قرار نگرفته است؟
در انتظار مجوز…
علیرضا میرباقری، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران به خبرنگار ایمنا می‌گوید: تولید کننده انحصاری ربات جراح در دنیا برای سال‌ها در اختیار کشور آمریکا بوده است و ایران دومین کشوری بود که در حوزه طراحی ربات جراح، تحقیقات خود را شروع کرد. اخیراً با منقضی شدن ربات آمریکایی پس از گذشت بیست سال، برخی از کشورها شروع به کپی برداری از طرح ربات آمریکایی کرده‌اند، اما نکته مهم ربات سینای ایرانی این است که صفرتا صد طراحی آن در داخل کشور و توسط متخصصان داخلی انجام شده و رباتی ۱۰۰ درصد بومی است. این ربات در کشور آمریکا نیز ثبت اختراع شده است و قابلیت رقابت با ربات آمریکایی را دارد.
وی می‌افزاید: ربات جراح سینا پس از ۱۵ سال فعالیت تحقیقاتی، سه سال مراحل ساخت را به پایان رسانده، اما همچنان منتظر مجوز است! در طول این سه سال مطالعات فنی و پیش بالینی دستگاه به صورت پیشرفته دنبال شده و در حال حاضر تنها مسئله باقی مانده اخذ مجوز است که روند آن به شدت کند پیش می‌رود و این ربات حیات بخش همچنان چشم انتظار مجوزهای جراحی انسانی است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در راستای هزینه ربات جراح اذعان می‌کند: یکی از نکات مورد توجه در شرکت ما، هزینه تمام شده محصولات است. هزینه خود ربات آمریکایی معرفی شده به دنیا سه میلیون دلار، نیم میلیون دلار هزینه نگهداری سالیانه و هزینه ابزارهای مصرفی به ازای هر جراحی معادل با پنج هزار دلار است به همین جهت برای بسیاری از کشورها قابل استفاده نبوده و هزینه هنگفتی را برای هر عمل به همراه دارد به طوری که کشور اندونزی شش سال پیش ربات آمریکایی را خریداری کرد، اما در این سال‌ها به جهت هزینه بالای ربات نتوانست استفاده چندانی از آن داشته باشد.
میرباقری ادامه می‌دهد: شرکت ما بیش از پنج سال به طور اختصاصی بر کاهش هزینه‌های ربات جراح ایرانی کار کرده و در حال حاضر هزینه این ربات یک سوم نمونه آمریکایی و هزینه نگهداری و ابزار مصرفی نیز یک دهم نمونه آمریکایی است؛ این امر باعث شده در حالی که تنها دو نمونه از ربات جراح ایرانی در بیمارستان‌های کشور نصب شده است، کشور اندونزی چهار نمونه از این دستگاه را خریداری کرده و به جای ربات آمریکایی برای جراحی رباتیک از راه دور بین جزایر خود از ربات ایرانی استفاده کند.
جراحی رباتیک به صرفه‌تر است یا جراحی سنتی؟
وی در راستای مقایسه هزینه دو روش جراحی رباتیک و جراحی معمولی تاکید می‌کند: جراحی رباتیک ذاتاً با در نظر گرفتن دستگاه، نگهداری و ابزارآلات مورد نیاز هر جراحی با ربات جراح سینا، حدود هزار و دویست دلار و با ربات آمریکایی حدود چهار هزار و پانصد دلار گران‌تر از جراحی معمولی است، اما باید توجه داشت که جراحی رباتیک به جهت ظرافت و دقت بالا، جراحت کمتری به بیمار وارد کرده و در نتیجه بیمار نهایتاً به یک روز بستری در بیمارستان و مراقبت‌های پس از جراحی نیاز دارد، اما در جراحی با روش‌های عادی و به دست انسان، بیمار نیاز به حداقل ۱۵ روز مراقبت‌های پس از جراحی و بستری شدن در بیمارستان دارد که در نهایت مساوی با ۱۵ روز دور ماندن از فضای کسب درآمد و پرداخت شدن بیمه بیکاری است.
میرباقری تشریح می‌کند: اگر هزینه بستری و نگهداری بیمار در بیمارستان و همچنین هزینه دور ماندن از فضای کسب و کار و بیمه بیکاری را برای هر دو نوع عمل عادی و رباتیک حساب کرده و به هزینه جراحی اضافه کنیم تقریباً هزینه هردو جراحی برابر شده و حتی گاهاً هزینه جراحی عادی بیشتر از جراحی رباتیک برای کشور و برای فرد بیمار رقم می‌خورد. با در نظر گرفتن تمام این موارد می‌توان نتیجه گرفت حمایت از جراحی رباتیک و توسعه آن در بیمارستان‌ها در نهایت به نفع کشور و بازار کار و اقتصاد است.
وی درباره راه‌های گسترش جراحی رباتیک اظهار می‌کند: قرار گرفتن جراحی رباتیک زیر پوشش بیمه و حمایت شرکت‌های بیمه از فرد بیمار با پرداخت بخشی از هزینه جراحی رباتیک، یکی از بهترین پیشنهادات موجود در زمینه گسترش این نوع از جراحی است که در نهایت به نفع کشور و به نفع فرد بیمار خواهد بود.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره اهداف آینده شرکت سازنده ربات سینا می‌گوید: هدف ما این است که بتوانیم در آینده شعب شرکت را در سایر کشورها تأسیس کرده و در راستای انتقال فناوری به کشورهای دیگر حرکت کرده و وارد بازارهای بزرگ جهانی شویم. همانگونه که جراحی لاپاراسکوپی در بیست سال گذشته بیشتر از ۶۰ درصد جراحی‌ها را به خود اختصاص داد در بیست سال پیش رو جراحی رباتیک با این روند مواجه خواهد بود.
وی در راستای ساخت رباطی با توانایی جراحی بدون کنترل انسان اذعان می‌کند: در حال حاضر چنین امکانی وجود ندارد، اما با توجه به سرعت توسعه هوش مصنوعی در عصر امروز، تصور چنین رباطی به دور از ذهن نبوده و قطعاً روزی جهان شاهد آن خواهد بود.
کلاف پیوسته حمایت و خودکفایی
میرباقری در راستای مشکلات مسیر توسعه دانش‌بنیان‌ها عنوان می‌کند: بزرگترین مشکل شرکت‌های دانش بنیان خود تحریمی است. بیش از ۹۵ درصد از قطعات مورد نیاز ربات جراح، طراحی و ساخت داخل است، اما همین پنج درصد باقی مانده، به عنوان قطعات عمومی که تولید آن در داخل کشور صرفه اقتصادی ندارد و واردات آن نفع بیشتری برای کشور به همراه دارد به بزرگترین مصیبت شرکت تبدیل شده است، به طوری که برای واردات هر قطعه یک ماه طول می‌کشد تا قطعه از کشور سازنده وارد گمرک شود، اما حداقل یک سال طول می‌کشد تا ما بتوانیم آن را از گمرک ترخیص کنیم.
وی تصریح می‌کند: حمایت هرچه بیشتر دولت از شرکت‌های دانش‌بنیان علاوه بر توسعه علم و فناوری، تأثیر به‌سزایی نیز در کاهش ارزبری از کشور خواهد داشت. سالانه هزار و پانصد دلار از منابع ملی کشور صرف واردات تجهیزات پزشکی می‌شود این در حالی است که اگر دولت همین هزینه را صرف کمک به شرکت‌های دانش بنیان جهت ساخت تجهیزات پزشکی کند نه تنها ارزبری، کاهش چشمگیری خواهد کرد بلکه کشور به خودکفایی در زمینه‌های مختلف خواهد رسید.
گمرک دانش‌بنیان در تقابل با مشکلات دانش‌بنیان
مسعود حافظی، کارشناس دفتر توسعه کسب‌وکار بین‌المللی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان در راستای مشکلات گمرکات شرکت‌های دانش‌بنیان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: نیاز کشور به داشتن یک گمرک تخصصی دانش‌بنیان محسوس است و در این راستا معاونت علمی باید پیگیر تأسیس یک گمرک تخصصی دانش‌بنیان باشد تا فرآیندهای ارزیابی و بازرسی محصولات در کمترین زمان ممکن و با حضور افراد متخصص صورت گیرد.
کارشناس دفتر توسعه کسب‌وکار بین‌المللی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان اذعان می‌کند: نبود افراد متخصص در بسیاری از گمرک‌ها موجب مشکلات جدی در ترخیص قطعات موردنیاز شرکت‌های دانش‌بنیان شده است. با این حال نمی‌توان انتظار داشت دولت در تمام گمرکات کشور افراد متخصص مستقر کند. بهترین راه تأسیس یک گمرک تخصصی جهت ترخیص کالاهای دانش‌بنیان است که این امر مستلزم همکاری گمرک با معاونت علمی فناوری کشور است.
به گزارش ایمنا، ربات جراح نماد خودکفایی و استقلال علمی ایرانیان است که ثابت کرده تکیه بر توان داخلی، قدرت مقابله با استعمار خارجی را دارد. نمادی که شکوفایی‌اش به سد بزرگ مجوزها برخورده است؛ این در حالی است که با وجود پیگیری‌های بسیار خبرنگار ایمنا وزارت بهداشت پاسخگوی علت تأخیر سه ساله مجوز ربات سینا نیست.
نظر شما