به گزارش خبرگزاری ایمنا، با پیروزی انقلاب اسلامی، در کنار تحولات سیاسی ایجاد شده، اقدامات عملی برای یک انقلاب فرهنگی نیز آغاز شد و در این مسیر صدور فرمان امام خمینی (ره) در مورد تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی شاید نقطه اوج این حرکت فرهنگی به حساب می‌آمد.
اگر در ابتدا بخواهیم در خصوص روند تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی سخن بگوییم باید این‌طور بیان کرد که امام خمینی (ره) در پیام نوروزی خود، در یکم فروردین ۱۳۵۹ فرمودند: «باید انقلابی اساسی در تمام دانشگاه‌های سراسر ایران به‌وجود آید تا اساتیدی که در ارتباط با شرق یا غربند تصفیه گردند و دانشگاه محیط سالمی شود برای تدریس علوم عالی اسلامی…»
شورای انقلاب به دنبال ملاقات با امام (ره) در بیانیه بیست‌ونهم فروردین همان سال مقرر کرد که دانشگاه باید از حالت ستاد عملیاتی گروه‌های گوناگون خارج شود؛ در این بیانیه، ۳ روز مهلت برای برچیده شدن دفاتر و تشکیلات گروهها در دانشگاه‌ها تعیین و افزوده شده بود که امتحانات دانشگاهی باید تا ۱۴ خرداد به پایان برسد و از ۱۵ خرداد دانشگاه‌ها تعطیل و هرگونه اقدام استخدامی و مانند آن در دانشگاه متوقف گشته و نظام آموزشی کشور بر اساس موازین انقلابی و اسلامی طرح‌ریزی شود.
یعنی در دومین بهار پس از پیروزی انقلاب اسلامی، انقلاب فرهنگی و تحول دانشگاه‌ها یک امر ضروری محسوب می‌شد و بر این اساس در بیست‌وسوم خرداد همان سال (۱۳۵۹) فرمان تشکیل «ستاد انقلاب فرهنگی» از سوی امام خمینی (ره) صادر شد که در حکم آن آمده بود:
«مدتی است ضرورت انقلاب فرهنگی که امری اسلامی است و خواست ملت مسلمان می‌باشد، اعلام شده است و تاکنون اقدام مؤثر اساسی انجام نشده است و ملت اسلامی و خصوص دانشجویان با ایمان متعهد، نگران آن هستند و نیز نگران اخلال توطئه‌گران که هم‌اکنون گاه‌گاه آثارش نمایان می‌شود و ملت مسلمان و پایبند به اسلام خوف آن دارند که خدای نخواسته فرصت از دست برود و کار مثبتی انجام نگیرد، و فرهنگ همان باشد که در طول مدت سلطه رژیم فاسد کارفرمایان بی‌فرهنگ، این مرکز مهم اساسی را در خدمت استعمارگران قرار داده بودند، که از دستاوردهای دانشگاه‌ها به خوبی ظاهر می‌شود که جز معدودی متعهد و مؤمن که علی‌رغم خواست دانشگاه‌ها در خدمت کشور و اسلام بودند، دیگران جز ضرر و زیان چیزی برای کشور ما بار نیاوردند، و ادامه این فاجعه که مع‌الاسف خواست بعض گروه‌های وابسته به اجانب است، ضربه‌ای مهلک به انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی وارد خواهد کرد، و تسامح در این امر حیاتی، خیانت عظیم بر اسلام و کشور اسلامی است. بر این اساس به حضرات آقایان محترم محمدجواد باهنر، مهدی ربانی املشی، حسن حبیبی، عبدالکریم سروش، شمس آل‌احمد، جلال‌الدین فارسی و علی شریعتمداری مسئولیت داده می‌شود تا ستادی تشکیل دهند و از افراد صاحب‌نظر متعهد، از بین اساتید مسلمان و کارکنان متعهد و دانشجویان متعهد با ایمان و دیگر قشرهای تحصیل کرده، متعهد و مؤمن به جمهوری اسلامی دعوت نمایند تا شورایی تشکیل دهند و برای برنامه‌ریزیِ رشته‌های مختلف و خط مشی فرهنگی آینده دانشگاه‌ها، بر اساس فرهنگ اسلامی و انتخاب و آماده‌سازی اساتید شایسته متعهد و آگاه و دیگر امور مربوط به انقلاب آموزشی اسلامی اقدام نمایند. بدیهی است بر اساس مطالب فوق دبیرستان‌ها و دیگر مراکز آموزشی که در رژیم سابق با آموزش و پرورشی انحرافی و استعماری اداره می‌شد، تحت رسیدگی دقیق قرار گیرد تا فرزندان عزیزم از آسیب و انحراف مصون گردند.» (صحیفه امام؛ ج ۱۲، ص ۴۳۱)
به این ترتیب، ستاد انقلاب فرهنگی با اعضای مذکور تشکیل و فعالیت‌های خود را را بر چند محور تربیت استاد و گزینش افراد شایسته برای تدریس در دانشگاه‌ها، گزینش دانشجو و اسلامی کردن جو دانشگاه‌ها و تغییر برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌ها، تا نیمه دوم سال ۱۳۶۲ ادامه داد؛ در آن زمان رئیس‌جمهور وقت (حضرت آیت‌الله خامنه‌ای) در هشتم شهریور سال ۱۳۶۲ به حضرت امام (ره) پیشنهاد دادند که این ستاد ترمیم و تکمیل شود و بر همین اساس تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح شد و حضرت امام (ره) در پاسخ به این پیشنهاد پیامی صادر کردند که در بخشی از آن آمده است:
«… امید است با ترمیم ستاد محترم و کوشش دانشجویان عزیز و متعهد و هماهنگی اساتید محترم و تلاش تمامی دست‌اندرکاران مؤمن و پشتیبانی ملت معظم، این پایگاه اسلامی-ملی که سرنوشت کشور در آتیه دور و نزدیک به آن پیوستگی دارد با استقلال و شایستگی به خدمت خود ادامه دهد…» (صحیفه امام؛ ج ۱۸، ص ۸۳ - ۸۴).
نوزدهم آذر سال ۱۳۶۳ فرمان دیگری از حضرت امام خمینی (ره) صادر شد و به موجب آن ستاد انقلاب فرهنگی به طور رسمی به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارتقا یافت. در این پیام اشخاص دیگری از جمله رؤسای سه قوه، به اعضای سابق اضافه شدند که در آن آمده است:
«… اینک با تشکر از زحمات ستاد انقلاب فرهنگی، برای هر چه بارور شدن انقلاب در سطح کشور تقویت این نهاد را لازم دیدم… امید است با فضل [و] توفیق الهی موفق شوند این امر خطیر را با کوشش و جدیت به ثمر برسانند…» (صحیفه امام؛ ج ۱۹، ص ۱۱۱) و بعد از فرمان این فرمان بود که ستاد انقلاب فرهنگی به شورای عالی انقلاب فرهنگی تبدیل شد و با تقویت فعالیت خود از حیث کمی و کیفی، اساسنامه و شرح وظایف و آئین‌نامه داخلی خود را نیز تصویب کرد.
ساختار شورای عالی انقلاب فرهنگی
آنچه که در بررسی ساختار شورای عالی انقلاب فرهنگی مشخص است آن است که این شورا دارای ۱۷ عضو است که اعضای آن در فرامین امام خمینی (ره) مشخص شده‌اند؛ این شورا در دومین و سومین جلسه خود (چهارم و یازدهم دی ۱۳۶۳) برای اداره جلسات و تنظیم برنامه خود آئین نامه‌ای تدوین و تصویب کرد که در ماده (۵) آن آمده است:
«شورای عالی دارای رئیس، نایب‌رئیس، دو منشی و یک دبیر است که از میان اعضا انتخاب می‌شوند.»
بر اساس ماده (۶) آئین‌نامه، جلسات شورا با حضور اکثریت مطلق اعضا رسمیت پیدا می‌کند و در ماده (۷) نیز تصریح شده که اعتبار هر مصوبه منوط به دو شرط است: نخست اینکه مصوبه از رأی اکثریت اعضای حاضر در جلسه رأی‌گیری برخوردار باشد و این اکثریت نمی‌تواند از هفت رأی کمتر باشد، شرط دوم این است که لااقل یکی از رؤسای قوای سه‌گانه، کشور به آن رأی مثبت داده باشند، در غیر این صورت، موضوع مجدد در جلسه بعدی مطرح و رأی‌گیری می‌شود. در این مرحله احراز شرط اول کافی است.
تبصره (۸) ماده (۹) می‌گوید: رأی‌گیری باید راجع به موافقت با موضوع باشد، نه مخالفت با آن و بر اساس ماده (۱۰)، جلسات عادی شورا هفته‌ای یک بار تشکیل می‌شود و جلسات فوق‌العاده به دعوت رئیس شورای عالی و یا به تقاضای یک دوم کل اعضا (مشروط به اینکه در میان درخواست‌کنندگان، یکی از رؤسای قوای سه‌گانه وجود داشته باشد) تشکیل می‌شود؛ بر اساس ماده (۱۱) نیز شورا دارای دبیرخانه‌ای خواهد بود که زیر نظر رئیس دائمی شورا فعالیت می‌کند.
اهداف و وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی
محور اصلی کارکردهای این شورا مسائل فرهنگی کشور است و بر این اساس با توجه به فرامین امام خمینی (ره)، هرچه که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به امور فرهنگی کشور در بخش‌های دانشگاهی، مدارس و مؤسسات آموزشی مربوط می‌شود، در حیطه کاری شورای عالی قرار می‌گیرد؛ محورهای اصلی فعالیت‌های شورای عالی در فرامین حضرت امام خمینی (ره) مشخص شده که به شرح زیر است:
اهداف:
- گسترش و نفوذ فرهنگ اسلامی در شئون جامعه و تقویت انقلاب فرهنگی و اعتلای فرهنگ عمومی
- تزکیه محیط‌های علمی و فرهنگی از افکار مادی و نفی مظاهر و آثار غرب‌زدگی از فضای فرهنگی جامعه
- تحول دانشگاه‌ها و مدارس و مراکز فرهنگی و هنری بر اساس فرهنگ صحیح اسلامی و گسترش و تقویت هرچه بیشتر آن‌ها برای تربیت متخصصان متعهد و اسلام‌شناسان متخصص و مغزهای متفکر و وطن خواه و نیروهای فعال و ماهر و استادان و مربیان و معلمان معتقد به اسلام و استقلال کشور
- تعمیم سواد و تقویت و بسط روح تفکر و علم‌آموزی و تحقق و استفاده از دستاوردها و تجارب مفید دانش بشری برای نیل به استقلال علمی و فرهنگی
- حفظ و احیا و معرفی آثار و مآثر اسلامی و ملی
- نشر افکار و آثار فرهنگی و انقلاب اسلامی و ایجاد و تحکیم روابط فرهنگی با کشورهای دیگر به ویژه با ملل اسلامی
وظایف:
- تدوین اصول سیاست فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران و تعیین اهداف و خط مشی‌های آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و اجتماعی کشور
- تجزیه و تحلیل شرایط و جریانات فرهنگی جهان و تبیین تأثیر کانون‌ها و ابزارهای مهم در این زمینه و اتخاذ تدابیر مناسب
- بررسی و تحلیل شرایط و جریانات فرهنگی، ارزشی و اجتماعی جامعه به منظور تعیین نقاط قوت و ضعف و ارائه راه‌حل‌های مناسب
- بررسی الگوهای توسعه و تحلیل آثار و پیامدهای فرهنگی سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور و ارائه پیشنهادهای‌اصلاحی به مراجع ذی‌ربط
- تبیین و تعیین شاخص‌های کمی و کیفی برای ارزیابی وضع فرهنگی کشور
- بررسی و ارزیابی وضع فرهنگ، آموزش و تحقیقات کشور
- تدوین و تصویب سیاست‌های اساسی تبلیغات کشور
- تهیه و تدوین مبانی و شاخص‌های دانشگاه متناسب با نظام اسلامی و طراحی راه کارهای تحقق آن
- تعیین سیاست‌های نظام آموزشی و پرورشی و آموزش عالی کشور
- تهیه و تصویب طرح‌های مناسب در جهت تقویت و ارتقا تبلیغات دینی و حمایت از فعالیت‌های مردمی بویژه احیا و عمران مساجد
- تهیه تصویب طرح‌های راهبردی و کاربردی برای ایجاد مناسبات سالم و سازنده اجتماعی و اصلاح ناهنجاری‌ها
- تهیه و تصویب سیاست‌ها و طرح‌های لازم برای رشد و تقویت باورها و گرایش‌های دینی، معنوی و فرهنگی در جامعه و گسترش فرهنگ عفاف
- سیاستگذاری و تصویب طرح‌های مناسب برای گسترش روحیه تعهد و احساس مسئولیت فرهنگی در جامعه و تشویق مردم به مشارکت درصحنه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی و انقلابی
- شناخت نیازهای فکری و معرفتی ضروری و تهیه طرح‌های لازم برای فعالیت اندیشمندان و به‌کارگیری امکانات پژوهشی حوزه و دانشگاه برای‌پاسخگویی به آن نیازها
- تهیه و تصویب طرح‌های مناسب برای شناسایی و معرفی مظاهر، مجاری و شیوه‌های هجوم فرهنگی دشمنان به مبانی اندیشه، فرهنگ و ارزش‌های اسلامی و انقلابی و طراحی راهبردها و تدابیر لازم برای دفع آن
- برنامه‌ریزی و تهیه طرح‌های خاص برای شناسایی، جذب و تعالی فکری نخبگان و تربیت و پرورش علمی و معنوی استعدادهای درخشان و بهره‌گیری از توانایی‌ها و ابتکارات و خلاقیت‌های آنان
- تهیه و تصویب برنامه‌ها و طرح‌های همکاری حوزه و دانشگاه در زمینه‌های علمی، آموزشی و پژوهشی
- طراحی سیاست‌های مناسب برای اصلاح نگرش جامعه نسبت به شأن و منزلت زن (بر اساس تعالیم عالیه اسلام) و تدوین برنامه‌های کارآمد به‌منظور تحکیم بنیان خانواده و ارائه الگوی زن مسلمان
- سیاستگذاری تدوین کتب درسی و تعیین ضوابط نشر کتاب و تولیدات هنری و فرهنگی
- سیاستگذاری و ساماندهی نظام اطلاع رسانی کشور و نحوه نظارت بر آن
- تهیه و تصویب اصول فرهنگی سیاست‌های سیاحتی و زیارتی
- تصویب اصول کلی و سیاست‌های توسعه روابط علمی، پژوهشی و فرهنگی با کشورهای دیگر
- موضع‌گیری در سطح بین‌المللی نسبت به تحریفات فرهنگی علیه اسلام و جمهوری اسلامی ایران
- تصویب ضوابط تأسیس مؤسسات و مراکز علمی، فرهنگی، تحقیقاتی، فرهنگستان‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و تصویب اساسنامه هر یک‌و تجدید نظر در اساسنامه‌های مؤسسات مشابه عنداللزوم
- تصویب ضوابط کلی گزینش مدیران، استادان، معلمان، و دانشجویان، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و فرهنگی و مدارس کشور و تعیین مرجع برای‌گزینش آنان
ارتباط شورای عالی با قوای سه‌گانه کشور
شورای عالی انقلاب فرهنگی در مسیر پیاده کردن اهداف خود نیازمند بازوی اجرایی است تا تصمیمات خود را عملیاتی کند و بر این اساس این شورا ارتباط تنگاتنگی با قوای سه‌گانه دارد و بر همین اساس رهبر انقلاب در دیدار با اعضای این شورا در سال ۱۳۸۳ بیان کردند:
«شورا برای عمل به وظایف خود، نیازمند عقبه علمی و فرهنگی و خط مقدم اجرایی است؛ عقبه فکری شورای عالی انقلاب فرهنگی باید با بررسی عمیق مسائل مهم فرهنگی زمینه را برای تصمیم‌گیری نهایی شورای عالی در مهندسی کلان فرهنگ کشور فراهم سازد و قوای سه‌گانه و همه دستگاه‌ها و سازمان‌ها نیز باید به‌عنوان خط مقدم شورای عالی و متناسب با وظایف خود، به تصمیمات این شورا، جنبه اجرایی و عملی ببخشند.»
هدایت فرهنگی کشور و جامعه، مهم‌ترین نقش و وظیفه شورای عالی انقلاب فرهنگی
به گزارش ایمنا، همان‌طور که اشاره و بیان شد، شورای عالی انقلاب فرهنگی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی با هدف تحول مراکز فرهنگی تأسیس شد و بر این اساس تأسیس این نهاد در شرایط پس از انقلاب یک اقدام اساسی و مهم به شمار می‌آمد اما نکته قابل توجه آن است که این نقش‌آفرینی و کارکرد تنها محدود به سال‌های ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی نبوده و نیست بلکه اکنون و پس از گذشت حدود ۴۰ سال از تأسیس این شورای مهم، همچنان مشغول به پیشبرد امور و دارای اهمیت فراوان است سو بر همین اساس رهبر معظم انقلاب در دیدار سال گذشته خود با اعضای این شورا بیان کردند: «با وجود غنا و تراز بالای افراد حاضر در این شورا، اما هویت جمعی شورای عالی به تناسب اعضای آن، بروز لازم را ندارد و لازم است تأثیرگذاری شورا در مسائل فرهنگی کشور تقویت شود، البته اعضا شورا اشتغالات دیگری نیز دارند و این توقع وجود ندارد که اعضا از کارهای اصلی خود باز بمانند، اما انتظار این است که برای امور مربوط به شورا وقت مناسب و کافی گذاشته شود؛ مهم‌ترین نقش و وظیفه این شورا، هدایت فرهنگی کشور و جامعه است.»
نظر شما