بررسی جایگاه علمی ایران در نظام رتبه‌بندی جهانی؛ امیدوار باشیم

به گزارش خبرگزاری ایمنا، ایران اسلامی سالانه با تولید بیش از ۷۶ هزار مقاله، رتبه ۱۵ جهان را در اختیار دارد. این رتبه به استناد گزارش نمایه بین‌المللی Scopus بود که در سال ۲۰۲۲ هم تاکنون همین جایگاه را حفظ کرده‌ایم، اما خبر خوش این است که گزارش نمایه معتبر Web Of Science نشان می‌دهد که رتبه ما در این نمایه نیز با یک پله صعود از ۱۶ به ۱۵ ارتقا یافته است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی همواره در دیدارهای نخبگان و استعدادهای برتر علمی کشور به موضوع تولید علم نافع و حرکت رو به رشد علمی جمهوری اسلامی ایران تاکید فرموده‌اند. در تازه‌ترین دیدار معظم‌له با نخبگان، ایشان با تأکید بر لزوم تمرکز جامعه علمی و نخبگان برای یافتن راه‌حل‌های علمی مشکلات مختلف اظهار داشتند: «ظرفیت نخبگی جوانان ملت ایران، می‌تواند زمینه‌ساز پر کردن شکاف علمی کشور با علم جهانی، عبور از مرزهای جهانی علم، ایجاد تمدن نوین اسلامی و تحقق آینده درخشان کشور باشد.»

ایشان با یادآوری سخنان چند سال قبل خود درباره آینده ایران و ضرورت پیشتازی در عرصه علم جهانی گفتند: «باید به‌گونه‌ای حرکت کنیم که در آینده‌ای معقول، ایران منبع علم جهانی بشود و هر کسی برای دسترسی به جدیدترین یافته‌های علمی، ناچار از یادگیری زبان فارسی شود، همانگونه که در برهه‌هایی از تاریخ، ایرانیان بر قله‌های دانش جهانی قرار داشتند و کتاب‌های دانشمندان ایران در دانشگاه‌های غرب و شرق مورد تدریس و استناد اهل علم و دانش بود.»

بررسی جایگاه علمی ایران در سال ۲۰۲۳ بر اساس برآوردهای نظام‌های بین‌المللی WOS یا Web of Science، اسکوپوس (SCOPUS)، نظام نامه NATURE INDEX و استخراج از اطلاعات پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) انجام شده است. در این بررسی رشد علمی کشور بر پایه شاخص‌های بین‌المللی تولید علم صورت گرفته است.

در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران بر پایه آخرین اطلاعات تولید علم، در نظام بین‌المللی Web of Science در سال ۲۰۲۳ در رتبه چهاردهم دنیا قرار دارد و آخرین به‌روزرسانی تولید علم ایران در حوزه Web of Science ‬ سی‌ام‬ آبان ۱۴۰۲ و شاخص اچ ایندکس ایران در پانزدهم نوامبر سال ۲۰۲۳، ۴۵۵ بوده که این میزان نشان‌دهنده میزان کیفیت مقالات ایرانی ثبت شده است.

جایگاه علمی ایران در Web of Science (WOS) در ۵ سال اخیر

جایگاه علمی ایران در Web of Science در پنج سال اخیر نشان می‌دهد که درصد مقالات کنفرانسی به دلیل شیوع کرونا در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ نسبت به دوره‌های قبل به‌طور محسوسی کاهش داشته است.

داده‌های مربوط به بخش درصد مشارکت بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران از پایگاه InCite و با در نظر گرفتن ESCI استخراج شده است و نشان می‌دهد که درصد مشارکت بین‌المللی در پنج سال اخیر رشد خوبی داشته است. این درصد از میزان ۲۸.۰۳ در سال ۲۰۱۹ به میزان ۳۷.۸۱ درصد در سال ۲۰۲۳ رسیده است. این میزان در سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ به ترتیب ۳۱.۷۸ درصد، ۳۵.۸۷ درصد و ۳۷.۰۰ درصد بوده است.

بخش قلمروهای ‏پژوهشی برتر جایگاه علمی ایران در Web of Science در پنج سال اخیر نشان می‌دهد که سه گروه مهندسی، شیمی و علم مواد مهم‌ترین قلمروهای پژوهشی کشور در این مدت بوده‌اند.

کشورهای همکار با گروه‌های علمی ایران در حوزه Web of Science در سال‌های اخیر تفاوت‌هایی با یکدیگر داشته‌اند. در سال ۲۰۱۹ کشورهای آمریکا، کانادا و استرالیا در سال ۲۰۲۰ کشورهای آمریکا، کانادا و چین در سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ و کشورهای آمریکا، چین و کانادا همکار علمی ایران بوده‌اند.

جایگاه علمی ایران در اسکوپوس (SCOPUS) در ۵ سال اخیر

در نظام‌نامه بین‌المللی اسکوپوس (SCOPUS) مهمترین قلمروهای ‏پژوهشی ایران در تولید علم در سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۳ پزشکی، مهندسی و علم مواد بوده و در سال ۲۰۱۹ مهندسی، پزشکی و علم مواد بودن است. کشورهای همکار علمی ایران نیز در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ آمریکا، چین و کانادا، در سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۰ آمریکا، کانادا و چین، در سال‌های ۲۰۱۹ آمریکا، کانادا و انگلستان بوده‌اند.

نظام رتبه‌بندی لایدن

نظام رتبه‌بندی لایدن سال ۲۰۲۳ فهرست ۱۱۱۴ دانشگاه برتر از ۷۲ کشور جهان را در بر می‌گیرد و ۴۶ دانشگاه ایران در نظام رتبه‌بندی لایدن سال ۲۰۲۳ حضور دارند. در مقایسه با ۴۴ دانشگاه ایران در رتبه‌بندی سال ۲۰۲۲، ۲ دانشگاه جدید (مرکز جهاد دانشگاهی و دانشگاه علوم پزشکی همدان) به رتبه‌بندی سال ۲۰۲۳ اضافه شده‌اند.

حضور دانشگاه‌های ایران از سال ۲۰۱۳ به بعد در نظام رتبه‌بندی لایدن که یکی از معتبرترین و علمی‌ترین نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در سطح جهان محسوب می‌شود نشان‌دهنده رشد کمی و کیفی تولیدات علمی و افزایش مشارکت علمی دانشگاه‌های ایران و موید رؤیت‌پذیری این دانشگاه‌ها در سطح جهان است. از آنجایی که هنوز تمام دانشگاه‌های کشور نتوانسته‌اند به نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی راه یابند.

جایگاه علمی ایران در NATURE INDEX در سال ۲۰۲۱

جایگاه علمی ایران در NATURE INDEX نیز در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد رتبه کل ایران ۳۲ است. این رتبه در سال ۲۰۲۲ عدد ۳۵ بوده است. نظام بین‌المللی (Nature INDEX) نیچرایندکس برای اولین بار در سال ۲۰۱۳ ساخته شد. این پایگاه داده‌ای از اطلاعات محققان و مقالات پژوهشی اساسی است که در یک گروه منتخب از ۸۲ مجله علمی با کیفیت بالا در زمینه علوم طبیعی منتشر شده است. پایگاه داده توسط Nature Research جمع‌آوری شده است. نیچرایندکس اطلاعاتی را درباره نتایج تحقیق با کیفیت بالا در سطح نهادی ارائه می‌دهد.

جداول سالانه نیچر ایندکس ۲۰۲۳ بر اساس خروجی‌های تحقیقاتی نشان می‌دهد که پنج رتبه اول به ترتیب به ایالات متحده آمریکا، چین، آلمان، انگلستان و ژاپن اختصاص دارد و رتبه ایران در این جدول ۳۲ است.

در این حوزه ایران با کشورهای دیگری نیز در تحقیقات علمی همکاری داشته که بر اساس جدول درصد سهم همکاری مندرج در نیچر ایندکس بیشترین همکاری به ترتیب با آمریکا، آلمان و چین بوده است.

هر چند انتشار نتایج پژوهش در معتبرترین مجلات بین‌المللی نشان از قدرت علمی اعضای هیئت علمی کشور دارد، اما بر اساس سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری، کمیت تولید علم تنها یکی از ابعاد توسعه علمی است، بنابراین توجه به سایر ارکان تولید علم شامل دیپلماسی علمی، کیفیت تولیدات علمی و اثرگذاری فناورانه و نوآورانه از عوامل بسیار با اهمیتی هستند که نباید نادیده انگاشته شوند؛ به هر ترتیب، مهم‌ترین مسئله حال حاضر کشور هدایت مقالات علمی به سمت نیازهای جامعه است.