به گزارش خبرگزاری ایمنا، بهره‌کشی بی‌رویه از منابع طبیعی در ایران در کنار بی توجهی به آبگیری تالاب‌ها در کشورهای همسایه از جمله عراق و ترکمنستان باعث هجوم ریزگردها به داخل کشور شده است. پدیده ریزگرد این روزها واژه ناملموسی برای ایرانیان نیست، چراکه بارها از رسانه‌ها گرفته تا مجالس و محافل رسمی و غیر رسمی از آن سخن به میان می‌آید.
نظریه‌های زیادی درباره علت وقوع این پدیده در کشور مطرح می‌شود، از عواملی همچون دست‌درازی و بهره‌کشی بی رویه بشر به طبیعت گرفته تا تغییرات اقلیمی، آلودگی‌های محیط زیست، آتش‌سوزی جنگل‌ها، قطع درختان و بی‌توجهی به حقابه رودخانه‌ها همه و همه منجر به پیدایش ریزگرد در کشوری که یکی از کوهستانی‌ترین کشورهای جهان به‌حساب می‌آید، شده است.
از آنجا که آب از ابتدای خلقت زمین وجود داشته است، کمبود یا حذف آن می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی در طبیعت شود. وجود تالاب‌های متعدد در ایران اگرچه یک فرصت است، اما بی‌توجهی به خشک شدن این زیستگاه جانوری و گیاهی از دلایل جدی ظهور و بروز ریزگرد شده است. در کنار این عوامل داخلی، مجاورت ایران با کشورهایی که آنها نیز درگیر پدیده ریزگرد هستند، این مشکل را در دوچندان کرده است.
ریزگردها شمال و غرب کشور را به واسطه بروز این پدیده در کشورهای ترکمنستان و عراق تحت تأثیر قرار می‌دهد. این وضعیت به ویژه در بعضی روزهای سال شرایط را برای ساکنان بعضی استان‌های مرزی دشوار می‌کند و در مواقعی با جریان هوا به استان‌های دیگر نیز کشیده می‌شود.
به باور کارشناسان، ریزگردها از صحرای قره‌قوم ترکمنستان به شمال ایران می‌آید و به واسطه نابودی تالاب‌های بین‌النهرین عراق به غرب کشور و استان‌های این مناطق نیز هجوم آورده است.
شاید باور خبر وقوع ریزگرد در استان شمالی کشور که به واسطه سرسبزی آن «گلستان» نام گرفته، دشوار باشد، اما این پدیده غریب، این روزها برای گلستانی‌ها به ویژه مردم شمال استان کاملاً ملموس است.
شهریورماه امسال بود که برای نخستین‌بار مردم استان گلستان صبح تابستانی خود را با هوایی غبارگرفته آغاز کردند، برخی مدیران علت وقوع این پدیده را تغییر اقلیم و خشکسالی و تعدادی عامل خارجی همچون صحرای قره قوم ترکمنستان اعلام کردند.
خشک شدن دریاچه آرال و بیابانی شدن بخشی از صحرای «قره قوم» کشور ترکمنستان یکی از تهدیدهای گرد و غبار استان گلستان به شمار می‌رود و این پدیده به استان‌های همجوار همچون خراسان شمالی، خراسان رضوی و بخشی از مازندران نیز رسیده است.
چندی پیش علی‌محمد زنگانه، استاندار گلستان با هیئت همراه به ترکمنستان سفر کرد تا موضوع را با کارشناسان و مسئولان این کشور مطرح کند. وی که معتقد است منشأ ۹۰ درصد گرد و غبارهای استان خارجی است در دیدار با وزیر محیط زیست ترکمنستان در عشق‌آباد خواستار پیگیری این موضوع شد که در نهایت دو کشور با اجرای کشت موازی، ایجاد کمربند سبز، اجرای کشت شورورزی و طرح‌هایی همچون نجات‌بخشی تالاب گمیشان که بخشی از آن مشترک با ترکمنستان است، موافقت کردند.
با این وجود به اعتقاد متخصصان، گذشته از نفوذ ریزگرد به استان از سوی کشور همسایه، مواردی از جمله چرای بیش از حد دام، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و بی‌توجهی به خشکی تالاب‌ها نیز از جمله عواملی است که به پدیده ریزگردها به ویژه در استان‌های مرزی کشور دامن زده است.
ریزگردها در گلستان ۲ منشأ داخلی و خارجی دارد
محمدرضا کنعانی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان با بیان اینکه ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی گلستان در معرض فرسایش بادی و گردوغبار قرار دارد، می‌گوید: سه دستگاه اجرایی جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و محیط‌زیست متولی اجرای پروژه‌ها در راستای کاهش این عوامل هستند.
وی با بیان اینکه عوامل خارجی و داخلی منشأ ریزگردها در استان گلستان هستند، می‌افزاید: بیشتر این عوامل به دلیل قرار گرفتن شمال استان گلستان در جوار صحرای ترکمنستان است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان با تاکید بر اینکه سازمان جهاد کشاورزی متولی اجرای کشاورزی حفاظتی و ترویجی، منابع طبیعی متولی احیای مراتع و سازمان حفاظت محیط‌زیست متولی پهنه‌های تالاب‌ها هستند، تاکید می‌کند: لازم است این دستگاه‌ها با مشارکت یکدیگر نسبت به کاهش این ریزگردها اقدام کنند.
کنعانی ادامه می‌دهد: طی دو سال اخیر حقابه رودخانه اترک از خراسان شمالی گرفته نشده و این امر سبب شده است تا تالاب‌های بین‌المللی آجی‌گل، آلماگل و آلاگل در شمال گنبدکاووس تقریباً خشک شود.
وی اضافه می‌کند: بارش‌های اخیر در بعضی نقاط استان گلستان منجر به وقوع سیلاب شد و به جز تالاب آلاگل، دو تالاب دیگر نیز آبگیری شدند. تلاش داریم تا با همکاری آب‌منطقه‌ای، کانال‌های منتهی به این تالاب‌ها به طور مستمر لایروبی شود.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان با بیان اینکه ۵۰ درصد از خلیج گرگان خشک شده است، تصریح می‌کند: با اقدامات انجام شده در دولت سیزدهم لایروبی کانال آشوراده که جریان آب میان دریای خزر و خلیج‌گرگان را برقرار می‌کند، به پایان رسید و آب به سمت خلیج گرگان به راه افتاد.
مطابق آمارها، استان گلستان ۲۰۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور ترکمنستان دارد، بر اساس اظهارنظر کارشناسان مجاورت صحرای قره‌قوم و بالکان در شمال استان در کنار بیابانی شدن بعضی اراضی استان منجر به وقوع پدیده گرد و غبار شده است.
اختصاص اعتبارات ویژه با هدف جلوگیری از ورود ریزگردها
حمید سلامتی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان تصریح می‌کند: وسعت مراتع استان گلستان یک میلیون و ۵۰ هزار هکتار است که حدود ۳۰۶ هزار هکتار از اراضی فقیر مرتعی گلستان یعنی در حدود یک‌سوم مساحت مرتعی گلستان در معرض بیابانی شدن قرار دارد.
وی با اشاره به استفاده دو برابری از مراتع توسط دامداران، می‌گوید: دامداران استان بومی هستند و از آنجا که میان بند و ییلاق ندارند مجبور هستند به‌جای چهار ماه استفاده از مراتع، از آنها هشت‌ماه استفاده کنند که همین عوامل باعث فقر پوشش گیاهی در مراتع شده‌است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان تاکید می‌کند: وسعت استان گلستان یک میلیون و ۵۰ هزار هکتار است که از این میزان ۳۰۶ هزار هکتار از مراتع فقیر گلستان چیزی حدود یک‌سوم در خطر بیابانی شدن قرار دارد.
سلامتی خاطرنشان می‌کند: یکی از اقدامات انجام شده برای جلوگیری از بیابانی شدن اراضی مرتعی، تهیه طرح مرتعداری با مشارکت بهره‌برداران و دامداران گلستانی با هدف اصلاح و مدیریت مراتع در ۸۰ درصد از مراتع استان است، در این طرح میزان تولید علوفه مرتعی از ۲۰۰ کیلو در هکتار تا هزار کیلو در هکتار افزایش پیدا می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: از محل اعتبارات استانی و ملی مبلغ ۱۶ میلیارد تومان، از محل اعتبارات حوزه پروژه بیولوژیک و آبخیزداری مبلغ ۲۵ میلیارد تومان و در مجموع ۴۱ میلیارد تومان برای اصلاح مرتع و پروژه‌های بیابان زدایی در شمال گلستان در نظر گرفته شده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان اظهار می‌کند: اعتبارات امسال در حوزه اصلاح مراتع و بیابان‌زدایی به اندازه اعتبارات هشت‌ساله منابع طبیعی است که با مشارکت و پیگیری سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور و استاندار گلستان برای جلوگیری از ورود ریزگردها به گلستان اختصاص پیدا کرده است.
سلامتی با اشاره به همکاری قرارگاه امام حسن مجتبی (ع) در اجرای پروژه‌های آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی گلستان، بیان می‌کند: با همکاری این قرارگاه عملیات آبخیزداری و بیولوژیکی در اراضی شمال گلستان با اعتبار دو هزار میلیارد تومان در مدت زمان سه سال اجرا می‌شود و از این میزان امسال ۲۲۰ میلیارد تومان به این پروژه تخصیص پیدا می‌کند.
بسیاری از کارشناسان معتقد هستند ریزگردهای خوزستان دیگر استان کشور که به شدت تحت تأثیر این پدیده قرار دارد، از کشورهای همسایه از جمله عراق وارد خاک ایران می‌شود و در کنار آن خشکی تالاب شادگان نیز این معضل را تشدید کرده است.
حقابه تالاب شادگان محقق نشده است
سیدعادل مولا، معاون محیط زیست خوزستان با اشاره به درگیری این استان با گرد و غبار، می‌گوید: وجود پنج تالاب اصلی در خوزستان از امتیازاتی است که اکنون با توجه به کاهش آب از حوزه بالادست با چالش‌هایی روبه‌رو شده است.
وی با اشاره به شرایط اقلیمی استان و با توجه به درجه حرارت بالا و تبخیر بسیار زیاد آب، می‌افزاید: این شرایط نه تنها کاهش سطح آب و افزایش شوری آب تالاب‌ها را به دنبال دارد بلکه ممکن است با ادامه این روند مشکلاتی نیز برای آبزیان و دام‌های اطراف تالاب شادگان ایجاد کند که این موضوع بر معیشت مردم تالاب‌نشین نیز تأثیر می‌گذارد.
معاون محیط زیست خوزستان با تاکید بر لزوم تأمین حقابه تالاب از سوی وزارت نیرو، تصریح کرد: در حال حاضر حقابه تالاب شادگان از طریق رودخانه‌های جراحی و کارون تأمین می‌شود تا بتوانیم بحران گرمای استان و خشکسالی را پشت سر بگذاریم.
مولا تصریح می‌کند: حقابه تالاب شادگان در سه مقطع ترسالی، خشکسالی و نرمال بین یک میلیارد و ۶۰۰ تا یک میلیارد و ۳۰۰ مترمکعب بر ثانیه برآورد می‌شود، اما به دلیل کمبود ورودی آب از بالادست هیچ وقت محقق نشده است.
وی تاکید می‌کند: برداشت‌های غیرمجاز از تالاب چه صنعتی و چه غیرصنعتی یا کشاورزی گاهی ضررهای غیرقابل جبرانی به زیستگاه و اقلیم منطقه وارد می‌کند و ادامه این کار در آینده، این مناطق را به کانون آتش‌سوزی و ریزگرد تبدیل خواهد کرد.
نمی‌توانیم در خارج از مرزها هزاران هکتار کانون گرد و غبار را مهار کنیم؛ بنابراین برای کاهش آثار این کانون‌ها باید زیرساخت‌ها در خوزستان فراهم شود. لازم است اقتصادمان آن‌قدر انعطاف داشته باشد تا هنگام مواجهه با این پدیده‌ها، خسارت‌ها در حوزه سلامت و اقتصاد کمتر شود
معاون محیط زیست خوزستان می‌گوید: امسال موفق شدیم پنج مترمکعب آب از رودخانه کارون به سمت تالاب شادگان روانه کنیم تا مقداری از زخم تالاب شادگان التیام یابد، با توجه به آورد آب رودخانه جراحی از بالا دست، بر اساس بررسی کارشناسان حدود ۹۰ درصد تالاب شادگان آبگیری شده است، اما رفته رفته شرایط دشوارتر خواهد بود.
مولا با تاکید بر لزوم حفاظت از تالاب شادگان، خاطرنشان می‌کند: در حوزه محیط زیست انسداد خروجی‌های آب تالاب، اختصاص حقابه از رودخانه‌ها و انتقال آب بین حوزه‌ای از مهم‌ترین اقدامات در راستای مدیریت نگه داشت آب کافی در تالاب به شمار می‌رود.
وی اضافه می‌کند: بیشترین میزان حقابه در بهترین شرایط سال گذشته اختصاص داده شده است تا ۶۰ تا ۷۰ درصد میزان آب ورودی تأمین شود.
معاون محیط زیست خوزستان اظهار می‌کند: طی سال‌های گذشته یک سری پروژه در سطح کشور برای مقابله با گرد و غبار اجرا شد که موفق نبودن این پروژه‌ها قابل ارزیابی است.
مولا می‌افزاید: با اجرای این پروژه‌ها در حال حاضر تجربه خوبی در این خصوص وجود دارد؛ طرح ملی مقابله با گرد و غبار دوباره بازنگری و در آن پروژه‌های هر استان تدوین شده است و در حال رفع ایراد طرح‌ها هستیم.
نهال‌کاری در کانون‌های گرد و غبار خوزستان مؤثر نبود
فرهاد قلی‌نژاد، سرپرست معاونت محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان تاکید می‌کند: مبنای بودجه‌گیری برای کار روی کانون‌های گرد و غبار، تصویب طرح استانی مقابله با گرد و غبار در شورای برنامه‌ریزی استان خواهد بود و برنامه‌ریزی شده است که تا پایان شهریورماه، تمام اشکالات طرح رفع شود. اگر این طرح در شورای برنامه‌ریزی خوزستان مصوب شود می‌توانیم از بودجه‌های ملی و استانی برای کانون‌های گرد و غبار استفاده کنیم.
وی ادامه می‌دهد: بیشتر پروژه‌های مقابله با گرد و غبار از حالت درخت‌کاری‌های مستقیم که نتیجه خوبی از آن نگرفتیم، خارج شده است و در تدوین آنها بیشتر به سمت تأمین حقابه‌ها، رطوبت خاک و اجرای پروژه‌های سازگار با اقلیم خوزستان رفته‌ایم.
سرپرست معاونت محیط زیست انسانی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان می‌گوید: از سرگیری برگزاری جلسه ستاد استانی مقابله با گرد و غبار در استانداری خوزستان نوید خوبی است که در آن بیشتر نظر کارشناسان مدنظر قرار گرفته می‌شود تا از تصمیمات سلیقه‌ای جلوگیری شود.
برنامه خوبی برای مذاکره با عراق داریم
قلی‌نژاد بیان می‌کند: دیپلماسی خوبی با کشور عراق برقرار شده است. سازمان حفاظت محیط زیست در حوزه دیپلماسی، اقدامات خوبی را برای تبادل تجربه‌ها و اجرای پروژه‌های مشترک دارد و در این زمینه خوزستان برنامه خوبی دارد تا با عراق وارد مذاکره شود.
وی عنوان می‌کند: باید این واقعیت را بپذیریم که دنیا تحت تأثیر تغییر اقلیم قرار گرفته است؛ بنابراین باید بخشی از پروژه‌ها به سمت سازگاری با این پدیده برود و از سوی دیگر لازم است زیرساخت‌های مورد نیاز برای مواجهه و کاهش اثر مواجهه با گرد و غبار از جمله آمادگی تجهیزات پزشکی و درمانی نیز ایجاد شود.
سرپرست معاونت محیط زیست انسانی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان تاکید می‌کند: نمی‌توانیم در خارج از مرزها هزاران هکتار کانون گرد و غبار را مهار کنیم؛ بنابراین برای کاهش آثار این کانون‌ها باید زیرساخت‌ها در خوزستان فراهم شود. لازم است اقتصادمان آن‌قدر انعطاف داشته باشد تا هنگام مواجهه با این پدیده‌ها، خسارت‌ها در حوزه سلامت و اقتصاد کمتر شود.
قلی‌نژاد در خصوص وضعیت نهال‌کاری در کانون‌های گرد و غبار، اظهار می‌کند: درخت‌کاری و نهال‌کاری در کانون‌های گرد و غبار، پروژه‌های کاملاً موفقی نبود، زیرا اگر هوای مساعد و آب داشتیم به طور قطع رویش‌ها در بیابان‌ها اتفاق می‌افتاد.
وی تاکید می‌کند: با توجه به تغییرات رویشی استان خوزستان در پی خشکسالی، باید بیشتر به سمت پروژه‌های دیگر به جز درخت‌کاری برویم، هرچند درخت‌کاری‌ها تا حدودی مؤثر بوده، اما نتوانسته است بازخورد مورد انتظار را داشته باشد.
بیشتر آلودگی هوای بجنورد منشأ داخلی دارد
در همین پیوند، علیرضا باغچقی، کارشناس سازمان محیط زیست خراسان شمالی اظهار می‌کند: پدیده‌های زیست‌محیطی به یکباره شکل نمی‌گیرد و رفع آن نیز یک روزه امکان‌پذیر نیست.
وی شناسایی اصلی‌ترین کانون‌های آلودگی را امری ضروری می‌داند و می‌گوید: لازم است برای کانون‌های داخلی پیش از وقوع بحران برنامه داشت که از جمله آن می‌توان به آبخیزداری، حفظ مراتع و واگذار نکردن معادن در بعضی نقاط خاص اشاره کرد.
این کارشناس محیط زیست عمده آلودگی هوای بجنورد را منشأ داخلی می‌داند و خاطرنشان می‌کند: در حوزه کانون‌های داخلی کوتاهی کردیم، زیرا بیشتر اوقات که ریزگردها در آسمان بجنورد است، جهت باد از غرب به سمت شرق است.
باغچقی با بیان اینکه حفظ مراتع و دشت‌های اطراف شهر و نابودی پوشش گیاهی باعث وقوع این ریزگردها است، می‌گوید: قبول داریم که آلودگی از منشأ کشور ترکمنستان در خراسان شمالی اتفاق می‌افتد، اما این موضوع در روزهای معدودی از سال رقم می‌خورد که نمونه آن را طی روزهای گذشته مشاهده کردیم.
وی آبخیزداری به ویژه در حواشی شهر و کارشناسی دقیق و نظارت بیشتر بر فعالیت معادن و سنگ‌شکن‌ها را در کاهش آلودگی بجنورد مؤثر می‌داند و تصریح می‌کند: برخی سنگ‌شکن‌ها به دلیل منفعت بیشتر اصول زیست‌محیطی را رعایت نمی‌کنند.
این کارشناس محیط زیست با تاکید بر اینکه مدیریت بحران باید بر مبنای پیشگیری باشد، تاکید می‌کند: خشکسالی یکی از علل ایجاد آلودگی است، اما با آبخیزداری به موقع می‌توانستیم آسیب‌ها را کاهش دهیم.
رایزنی‌ها با کشور ترکمنستان به منظور کنترل گردوغبار خارجی آغاز شده است
علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در سفر به استان خراسان شمالی با اشاره به ورود گرد و غبار صحرای قره قوم به ایران، گفت: رایزنی‌ها با کشور ترکمنستان انجام و مطالعات طرح‌های کارشناسی آغاز شده است.
وی در خصوص ورود گرد و غبار از صحرای قره قوم ترکمنستان به خراسان شمالی، تاکید کرد: برنامه‌های مشترکی با کشور ترکمنستان در دستور کار است و اکنون اقدامات مطالعاتی انجام می‌شود.
رئیس سازمان محیط زیست با تاکید بر اینکه گرد و غبار این صحرا در مسیر مناطق مسکونی ترکمنستان وجود ندارد، اضافه کرد: رایزنی‌ها برای حل مشکل در حال انجام است.
کنترل ورود ریزگردها از کانون‌های مجاور کشور در گرو رایزنی و اجرای طرح‌های مشترک با کشورهای همسایه است، اما از آنجا که حفظ محیط زیست نیازمند نگرش سیستمی است نمی‌توان انتظار داشت که بدون حفاظت از محیط زیست داخلی، اجرای طرح‌های زیست‌محیطی و تأمین حقابه تالاب‌ها بتوان مشکل آلودگی هوا ناشی از ریزگردها را به طور کامل رفع کرد.
نظر شما