دانستنی‌های نگهداری از نوزاد / آنچه پدران و مادران جوان باید بدانند

به گزارش خبرنگار ایمنا، داشتن یک نوزاد علاوه بر شور و هیجانی که به خانواده‌ها اضافه می‌کند، در صورت مهارت نداشتن والدین و افرادی که از نوزاد نگهداری می‌کنند، می‌تواند تجربه‌ای طاقت‌فرسا و استرس‌زا باشد، لذا بسیار مهم است که والدین به ویژه مادران جوان بدانند که چگونه باید از نوزاد خود مراقبت کنند.

همچنین زندگی با یک نوزاد تازه متولد شده در عین حال که بسیار لذت‌بخش است و گاهی دلهره‌آور است. بسیاری از والدین پس از تولد نوزاد می‌دانند که چگونه باید از او نگهداری کنند؟ نیازهای روزانه او چیست و چطور باید آنها را رفع کنند؟ و هزاران سوال دیگر که هر مادری باید برای پاسخ به آن تلاش کند تا سلامت نوزادش حفظ شود، مراقبت از نوزاد تازه متولد شده موضوع بسیار حساسی است و باید مورد توجه والدین قرار گیرد، چرا که گاهی به دلایل بسیار پیش‌پا افتاده جان نوزادان به خطر می‌افتد، لذا به دلیل اهمیت نگهداری از نوزادان تازه متولد شده با امیرمحمد آرمانیان، فوق تخصص نوزادان و متخصص کودکان، در مورد مسائل مربوط به مراقبت از نوزادان تازه متولد شده به گفت‌وگو پرداختیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

نوزاد تشنه، شیر مادر را نمی‌خورد

ایمنا: خانواده‌ها در روزهای ابتدای تولد نوزاد با چه چالش‌هایی مواجه هستند؟

آرمانیان: یکی از چالش‌های اساسی که خانواده‌ها با آن مواجه هستند، شیر خوردن نوزاد در روزهای ابتدای تولد است؛ این در حالی است که روزهای ابتدای تولد هیچ مادری به اندازه کافی شیر ندارد، اما در روزهای ابتدای تولد چون شیر مادر برقرار نشده، این سوال پیش می‌آید که تکلیف نوزاد چه می‌شود؟ از این رو در نیمه دوم سه ماهه سوم بارداری قند در کبد انسان به صورت گلیکوژن ذخیره می‌شود، در چند روز اول تولد که هنوز شیر به درستی برقرار نشده، نوزاد از این گلیکوژن ذخیره مصرف می‌کند، اما اگر در کبد انسانی، ذخایر گلیکوژن وجود داشته باشد به بیماری خاص مبتلا می‌شود.

ذخیره دیگری که در بدن وجود دارد، چربی‌های قهوه‌ای است که در اطراف ستون مهره‌ها، غدد فوق کلیه و گردن تشکیل می‌شود و در چند روز ابتدای تولد مصرف شده و سپس تمام می‌شود و دیگر این مواد در بدن انسان وجود ندارد، از این رو نباید خانواده‌ها نگران این موضوع باشند، زیرا اگر مادری شیر کافی به نوزاد نمی‌دهد، نوزاد دچار مشکل جدی نمی‌شود.

نکته‌ای که وجود دارد این است که نوزاد در روزهای اول باید به خوبی شیر بخورد تا شیر مادر افزایش پیدا کند، اگر این اتفاق رخ دهد نگرانی مادر برای تغذیه نوزاد رفع می‌شود و نوزادان شیر به اندازه کافی میل کنند؛ این‌گونه نیست که مادران استرس داشته باشند که نکند نتوانم به نوزادم شیر دهم.

اما ممکن است مشکلاتی ایجاد شود که به این سیکل آسیب‌هایی وارد شود، اولین مشکل این است که قانون نانوشته‌ای بین خانواده‌های ایرانی وجود دارد که وقتی نوزاد به دنیا می‌آید لباس‌های زیادی به تن نوزاد می‌کنند تا سرما نخورد، اما نوزاد نیز مانند سایر افراد گرما را متوجه می‌شود و عرق می‌کند و آب بدن او کم (دهیدره) می‌شود، از این رو آب بدن که کم شد تشنه می‌شود، تشنه که شد دیگر شیر مادر را مصرف نمی‌کند، زیرا دمای شیر مادر ۳۷ درجه سانتی‌گراد است.

وقتی که نوزاد نتوانست به خوبی شیر بخورد، کم‌کم سایر اعضای خانواده احساس می‌کنند، مادر نمی‌تواند به نوزاد خود شیر دهد؛ از این رو طی روزها احساس عدم کفایت مادری بر این مادر غلبه می‌کند، زمانی که این اتفاق رخ داد شیر مادر نیز کم می‌شود؛ زیرا شیر مادر اموشنال (احساساتی) است.

ضرورت انجام فوتوتراپی برای کاهش زردی نوزادان

ایمنا: بیماری‌های شایع نوزادان کدام است؟

آرمانیان: یکی از بیماری‌های شایع نوزادان، زردی است؛ از جمله مواردی که توجه به آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده این است که برخی از خانواده‌ها گمان می‌کنند زردی نوعی سرطان است، در صورتی که این‌گونه نبوده و زردی یک آنتی‌اکسیدان بوده که در دفاع بدن است و فواید بسیاری دارد، اما اگر از حد خاصی بالاتر رود باید فوتوتراپی انجام شود تا زردی کاهش پیدا کند، اما در نهایت زردی بیماری نیست که آنقدر بد با آن برخورد می‌شود.

نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که در روزهای ابتدای تولد، مدفوع نوزاد سبز- سیاه است، زیرا به حدی محتوای مدفوع پر از بیلی‌روبین است که از رنگ سبز به سمت سیاه می‌رود، در چند روز اول تولد بیلی‌روبین‌ها دوباره درون بدن باز جذب می‌شود و نوزاد را زرد می‌کند؛ از این رو اگر شیر درون دستگاه گوارش نوزاد نیاید، بیلی‌روبین در بدن می‌ماند و نوزاد را زردتر می‌کند.

نوزادی که نتواند به خوبی شیر بخورد، دچار زردی ناشی از شیر خوردن ناکافی می‌شود، یکی از بهترین درمان‌ها و پیشگیری‌کننده‌های زردی، خوب شیر خوردن است؛ از این رو نوزاد باید بتواند به خوبی شیر بخورد. نوزادی که خوب شیر بخورد زردی او پایین‌تر می‌آید و نوزادی که شیر بخورد به خوبی می‌تواند ادرار کند؛ ما انتظار داریم نوزاد روزانه هشت مرتبه ادرار خیس و روزانه سه تا چهار بار مدفوع نرم، زرد و دان‌دان داشته باشد، این در حالی است که برخی از نوزادان ۱۰ روز یک مرتبه مدفوع می‌کنند و دل درد می‌کشند.

زمانی که نوزادی به درستی شیر نخورد، دمای خانه زیاد باشد و نوزاد عرق کند و دهیدره شود، ادرار نوزاد کم‌کم زرد و غلیظ می‌شود که در این موارد ممکن است نوزاد به سنگ کلیه مبتلا شود.

ایران منطقه گرم و خشک است، از این رو اگر خانواده‌ها دمای منزل را به حد زیادی بالا ببرند، برای نوزادان مشکلات جدی ایجاد می‌شود، برای اینکه زردی اتفاق نیفتد یکی از بهترین راهکارها خوردن شیر مادر به صورت مرتب است، از این رو نوزادی خوب شیر می‌خورد که زیاد عرق نکرده باشد.

ایمنا: برای جلوگیری از زردی نوزاد چه اقدامی باید انجام شود؟

آرمانیان: علل مختلف دست به دست یکدیگر می‌دهد، مطالعاتی در حال انجام است که اگر مادر نوعی داروی گیاهی را مصرف کند زردی در نوزاد کم می‌شود، اما هنوز استناد علمی در این راستا وجود ندارد.

تنها درمان شناخته شده برای درمان زردی که بیش از حد بالا رفته، فوتوتراپی است؛ فوتوتراپی لامپی است که شبیه لامپ مهتابی بوده اما لامپ مهتابی نیست؛ این در حالی است که برخی خانواده‌ها نوزاد را زیر لامپ مهتابی قرار می‌دهند و نوزاد می‌سوزد، فاصله کمتر از ۱۰ سانتی‌متر با لامپ‌های مهتابی حرارت تولید می‌کند و نوزاد را می‌سوزاند.

فوتوتراپی لامپ‌های مخصوص با طول موج خاص ۴۲۰ و ۴۷۰ نانومتر است، در هر حالت فوتوتراپی در منزل باید مورد تأیید مراکز بهداشتی و درمانی باشد، همچنین اگر زردی از حد خاصی بالاتر برود باید نوزاد در بیمارستان درمان شود.

نوزاد با زردی بالای ۲۱ باید با دستگاه در بیمارستان درمان شود، زردی بالای ۱۹ و ۲۵ باید تعویض خون شود و نوزاد با زردی ۱۵ باید فوتوتراپی شود، این تفاوت‌ها باعث می‌شود برای نوع درمان به درستی بتوان تصمیم گرفت.

همچنین فاوسیم یک بیماری ژنتیکی است که می‌تواند در نوزادان همراه با تغییراتی در آنها رخ دهد و اگر برخی از مواد و داروها را مصرف کنند، گلبول‌های قرمز نوزادان دچار پارگی و خونریزی می‌شود؛ به بیماری فاویسم نیز بیماری باقالا نیز گفته می‌شود، زیرا اگر این بیماران باقالا مصرف کنند امکان دارد دچار خونریزی شوند، حتی اگر نوزادی که فاویسم دارد مادر وی باقالا مصرف کند این مواد از طریق شیر مادر ترشح می‌شود و امکان دارد نوزاد مبتلا به این بیماری دچار خونریزی شود. یکی از ریسک فاکتورها برای زردی نوزادان، بیماری فاویسم یا باقالا است که اگر وجود داشته باشد باید تحت نظر قرار گیرد.

کولیک و دل درد نوزادان ممکن است تا ۶ ماه ادامه پیدا کند

ایمنا: چرا نوزادان بیشتر اوقات دچار دل درد می‌شوند؟

آرمانیان: حدود هفته سوم یا چهارم تولد، رشد دستگاه گوارش نوزاد آغاز می‌شود و زمانی که دستگاه در حال رشد است به آن کولیک شیرخواری گفته می‌شود و در قسمتی حرکت‌های دستگاه گوارش و در قسمتی دیگر حرکتی رخ نمی‌دهد که این موضوع باعث دل درد نوزادان می‌شود.

شکم نوزادان گاهی سفت شده و نوزاد خود را جمع کرده و قرمز می‌شود، گریه و سکسکه می‌کند که تمام این موارد به رشد روده مربوط است؛ به طور معمول این دردها از ۱۲ شب تا سه صبح شروع می‌شود و آن زمان نوزاد دل درد می‌کشد و جیغ می‌زند و گاهی تا شش ماه این دردها ادامه دارد که ممکن است با مصرف برخی از خوراکی‌ها توسط مادران این دل دردها افزایش پیدا می‌کند.

ایمنا: برای دل درد نوزادان چه اقداماتی باید انجام شود؟

آرمانیان: در ابتدا باید بدانیم این دردها بیماری شدید نیست، یک دوره رشد فیزیولوژیک لوله‌ها است که رخ می‌دهد و مسئله نگران‌کننده‌ای نیست، اما گاهی دل دردهای شدید نوزادان خانواده‌ها را مستاصل می‌کند.

یکی از بهترین اقداماتی که خانواده‌ها برای تسکین دل درد نوزادان می‌توانند انجام دهند این است که نوزاد را روی شکم بخوابانند تا تمام وزن نوزاد روی دست پدر یا مادر باشد و سینه و پاهای نوزاد آویزان باشد، سپس والدین به پشت نوزاد ضربه بزنند؛ از این رو هوایی که در روده‌های نوزاد گیر کرده با این حرکت کم‌کم خارج و دل درد نوزاد آرام می‌شود.

برخی از مادران، هنگامی که نوزاد به دنیا می‌آید همه خوراکی‌ها را قطع می‌کنند، به عنوان مثال شیر، پنیر، کره، ماست، حبوبات و گوشت مصرف نمی‌کنند، این‌گونه نیست که همه نوزادان نسبت به آنچه مادران مصرف کنند حساس باشند و اذیت شوند یا حتی بیماری‌های آلرژی داشته باشند، برخی از نوزادان به برخی از مواردی که مادرها مصرف کنند حساسیت داشته یا دل درد آنها تشدید می‌شود، بنابراین مادران باید نوع خوراکی را امتحان کنند و اگر نوزاد اذیت شد دیگر آن خوراکی را مصرف نکنند.

هیچ خوراکی تا ۲ سال قابل رقابت با شیر مادر نیست

ایمنا: وزن‌گیری و قد نوزادان چگونه باید باشد؟

آرمانیان: بهترین خوراکی برای نوزادان، شیر مادر است؛ هیچ خوراکی تا دو سال قابل رقابت با شیر مادر نیست؛ شیرخواره‌هایی را مشاهده کردم که تا چند ماه نمودار رشد قد و دور سر و وزن آنها به خوبی بالا رفت، اما تا زمانی که غذای کمکی برای نوزاد آغاز شد، نمودار به صورت ثابت باقی ماند؛ زیرا خانواده‌ها غذای کمکی را به عنوان غذای اصلی نوزاد در نظر می‌گیرند، زمانی که نوزاد غذا می‌خورد دیگر تمایلی به شیر ندارد، از آن جایی که غذای اصلی نوزاد شیر مادر است، اگر غذای اصلی نوزاد تنها غذای کمکی در نظر گفته شود، نوزاد افت وزن و قد پیدا می‌کند؛ از این رو باید تاکید کنیم تا دو سال برای تغذیه نوزادان اولویت با شیر مادر است.

ایمنا: شیرخشک برای نوزاد مفید است؟

آرمانیان: تاکید ما بر شیر مادر است، اما این‌گونه نیست که اگر مادری به هر دلیل مجبور شد به نوزاد خود شیرخشک بدهد، عذاب وجدان بگیرد؛ اینکه گفته می‌شود کودکانی که شیرخشک مصرف می‌کنند ضریب هوشی پایین دارند، بداخلاق می‌شوند و اختلال ضد اجتماعی در جامعه پیدا می‌کنند.

اگر مادری مجبور شد به نوزاد خود شیرخشک دهد گناهکار نیست، زیرا گاهی به هر دلیلی شیر مادر ترشح نمی‌شود؛ مادری که به عذاب وجدان ناشی از خوراندن شیرخشک به نوزاد خود مبتلا می‌شود به هر دلیلی نمی‌تواند از فرزند خود حمایت و مراقبت کند؛ بنابراین شیرخشک هیچ ممنوعیتی برای نوزاد ندارد.

تأثیر ماساژ بر درمان کولیک نوزادان

ایمنا: ماساژ دادن نوزادان اقدام درستی است؟

آرمانیان: ماساژ دادن برای آرامش کولیک و احساسات نوزاد رسیده بسیار مناسب است؛ اما در مورد نوزاد نارس ماساژ به آن معنا وجود ندارد، اما در هر صورت ماساژ نوزاد باید از طریق روش‌های علمی انجام شود.

ایمنا: نحوه صحیح بلند کردن نوزاد چگونه باید باشد؟

آرمانیان: لازم است حین بلند کردن زیر سر نوزاد گرفته شود تا سر وی برنگردد، به ویژه این موضوع در نوزادان نارس باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد، زیرا نوزاد نارس نمی‌تواند گردن خود را نگه دارد، از این رو اگر گردن نوزاد به عقب بیفتد دچار آسیب می‌شود.

ایمنا: تا چه اندازه می‌توان به درمان‌های خانگی برای بیماری نوزادان اکتفا کرد؟

آرمانیان: لازم است روی اقدامات و درمان‌های خانگی نوزادان از جمله استفاده از آب جوش نبات برای تسکین دل درد نوزاد، مطالعات علمی انجام شود؛ نمی‌توان خوراکی که هنوز اثبات نشده را به نوزادان بخورانیم.