به گزارش ایمنا، ۱۰۳ سال پیش در چنین روزی نابغه‌ای از دیار هنر چشم به جهان گشود. هوشنگ سیحون معمار، طراح، نقاش و تندیس‌ساز سرشناس و نامدار که معماری معاصر ایران را دگرگون کرد.
شاعرانگی طراحی‌های او و استواری ریشه‌هایشان در فرهنگ و هنر و ادبیات ایران، توجه به کوچک‌ترین جزئیات طرح و وجود فلسفه در پس حتی نقطه‌ای کوچک از این آثار و تناسب هر اثر با موضوع و محیط اجرا، گوشه‌ای از شگفتی‌های آثار سیحون است که آن‌ها را ماندگار و شاخص کرده است.
طراح بنای یادبودی آرامگاه بوعلی‌سینا و طراح آرامگاه‌های خیام، نادرشاه افشار، فردوسی و کمال‌الملک است و به عنوان «مرد بناهای ماندگار» شناخته می‌شود که در سال ۲۰۱۲ برنده جایزه بیتا شد.
گفتنی است، زمان که فرصت ساخت آرامگاه ابوعلی‌سینا به او سپرده شد، تنها ۲۳ سال داشت و با سربلندی از پس آن برآمد که بی‌شک این روند در رسیدن او به چنین جایگاهی بی تأثیر نبوده است.
آمیختگی سنت و معاصرگرایی در آثار سیحون
فریدون فراهانی، معمار و استاد دانشگاه در گفت و گو با خبرنگار ایمنا می‌گوید: الگوی «معمار هنرمند» یا معماری که هنرمند باشد و به عبارتی آمیختگی معماری با هنر، در دوران رنسانس شکل گرفت و در ایران نیز وجود داشت. در دوران معاصر این الگو در ایران کمرنگ شده بود. هرچند افرادی مانند فروغی در نسل‌های پیش از سیحون به عنوان اولین نسل تحصیل کرده در خارج از کشور حضور داشتند که معماری هنرمندانه داشتند اما کسی که این الگوی هنرمند معمار را در دوران معاصر به خوبی و با قدرت تعریف کرد، هوشنگ سیحون بود. بنابراین، یکی از بزرگترین خدمات و ویژگی‌های این معمار بزرگ، تعریف تثبیت و تقویت الگوی معمار هنرمند معاصر در ایران بود به طوری که تبدیل به مرد آرمانی و اسطوره برای معماران معاصر ایرانی شد و همه تلاش می‌کردند به او برسند.
وی می‌افزاید: یکی از مهمترین رازهای موفقیت سیحون در آفرینش آثار ماندگار، پیوند او با فرهنگ و ادبیات و هنر ایران بود. او ریشه‌های معماری معاصر را در فرهنگ و ادبیات پایه‌گذاری کرد و این رویکرد به ویژه در آثار فرهنگی و یادمانی مانند آرامگاه‌ها بیشتر به چشم می‌خورد. در صحبت‌های باقی مانده از او هم مشخص است که در تمام طراحی‌هایش به این موضوع توجه داشته است. به قدری که آرامگاه خیام را جابه جا کرد تا با برداشت از اشعار او برگ گل‌ها در آرامگاه بریزد و حتی هندسه این آرامگاه نیز الهام گرفته از اندیشه‌های ریاضی خیام است. این رویکرد شاعرانه در معماری امروز از دست رفته است.
این معمار می‌گوید: هرچه گذشت، معماری با فناوری روز و ابزارهای مجازی پیوند خورد و امروز معماران جوان فکر می‌کنند برای موفقیت نیاز نیست چهره‌ای فرهنگی باشند و با ادبیات و شعر و موسیقی آشنا باشند. حتی دانشجویان جوان من از پرداختن به ادبیات و هنر در کلاس‌های معماری گله داشند و این نشانه یک باور غلط است. بسیاری از معماران جوان امروز باور دارند که معماری یک ساخت و ساز زیباست و ریشه‌های فرهنگی و جامعه شناسی را فراموش می‌کنند و حلقه گمشده معماری امروز را می‌توان همین نکته دانست.
فراهانی تصریح می‌کند: طرح‌های «کلاف خط» سیحون، به گفته خودش الهام گرفته از مفهوم بداهه نوازی در موسیقی ایرانی است. «کلاف خط» تعدادی خط انتزاعی و آزاد و سیال است که در نهایت به فرم‌های آزاد و زیبا می‌رسد و به نوعی یک انتزاع‌گرایی در خط کشیدن و طراحی است که به فرم می‌رسد و ذهن را در یک روند سیال به سمت ایده‌پردازی می‌برد. این اندیشه‌های سیحون باید در نسل جوان تقویت شود و این وظیفه اساتید و مدرسان دانشگاه است.
وی می‌افزاید: من به عنوان یک معمار در موارد زیادی از تفکرات سیحون الگو برداری می‌کنم. برای مثال سعی می‌کنم فکرم را آزاد بگذارم و با الگوبرداری از کلاف خط‌های سیحون، انقدر روی کاغذ خط می‌کشم تا طرح دلخواه به ذهنم برسد. لازم است بسیاری از معماران جوان نیز این کار را سرلوحه خود قرار دهند اما معماران امروزی به سرعت به سراغ نرم افزار می‌روند و این روند اشتباهی است.
این معمار و استاد دانشگاه می‌گوید: تأیید می‌کنم که در بازار کار امروز، محدودیت‌های زیادی داریم که مانع از انجام کار خلاقانه است اما تا جای ممکن باید با فکر باز راه را برای طرح‌های جدید باز کنیم.
فراهانی اضافه می‌کند: هویت گرایی و سنت‌گرایی سیحون همراه با معاصرسازی است. یعنی سنت‌گرایی همراه با عطر و طعم نوین در اثار او دیده می‌شود. چیزی شبیه به شعر نو قدمایی که هم نو است و هم هویت ایرانی دارد.
وی می‌افزاید: طراحی خانه شخصی سیحون به سبک اورگانیک است و در کارخانه زمزم نیز نشانه ایرانی کمتر به چشم می‌خورد اما در بیشتر آثار او، به ویژه آرامگاه‌های مشاهیر، نشانه‌های معماری سنتی وجود دارد که با معاصرسازی گره خورده است. من این روند را در طراحی‌هایم الگوبرداری می‌کنم. تکرار طرح‌های سنتی گذشته را نمی‌پسندم اما سعی دارم تا جای ممکن با آمیختن سنت و معاصرگرایی، طرح‌های جدید خلق کنم.
این معمار اظهار می‌کند: سیحون معمار اثرگذاری بود که علاوه بر خلق آثار ماندگار، شاگردان ماهر و نقاشی‌های خوبی نیز برجای گذاشته است. امروز این جریان اثرگذاری در نسل جوان از دست رفته است و گسترش فضای مجازی و نرم‌افزارهای معماری باعث از دست رفتن بسیاری از این نوآوری‌ها شده است. امروز سنت معماران معاصر باید تحقق پیدا کند و شناخت عمومی نسبت به این افراد ایجاد شود.
وی ادامه داد: لازم است مفاخر و مشاهیر ایران در تلویزیون و رادیو بیشتر معرفی شوند. یکی از حسرت‌های من این است که تمبر یاد بود سیحون نداریم. حتی در کتاب فروشی‌ها کتاب زندگی نامه او برای نوجوانان وجود ندارد و یا در دروس مدرسه یادی از او نمی‌شود. همانطور که توانستیم یک خیابان به نام «عبدالحسین برازنده» نوازنده و آهنگساز اصفهانی در این شهر داشته باشیم، می‌توانیم یک خیابان هم به نام هوشنگ سیحون داشته باشیم.
شناخت کامل موضوع طرح در آمیختن با منطق زیاد، راز آفرینش آثار ماندگار سیحون
سپیده رستمی معمار و عضو سازمان نظام مهندسی در گفت و گو با ایمنا سیحون را گوهر معماری ایران می‌داند و می‌گوید: استاد هوشنگ سیحون آثار ماندگار زیادی دارد که در همه این طرح‌ها، نگرش و خط فکر منطقی خالق آن‌ها به چشم‌خورد. دیدگاه وی به طرح‌هایش اینگونه است که هیچ چیز را، حتی یک خط و نقطه که کوچک‌ترین عضو معماری هستند، نباید بدون منطق در طرح به کار برد زیرا هرکدام از این اجزا معنای خاص خود را دارد.
وی می‌افزاید: سیحون به تناسب در بین اجزای طراح بسیار حساس بود و این میزان از حساسیت، در کنار سادگی طرح و منطق بسیار زیاد او، باعث خلق آثار ماندگار شده است.
این معمار می‌گوید: سیحون پیش از طراحی تندیس یا سازه، آگاهی کاملی از آن شخصیت و فعالیت‌های شاخص آن شخص کسب می‌کرد. به عبارتی از مشخصه‌های مهم آثار سیحون، تناسب آن‌ها با موضوع طرح است. برای مثال آرامگاه خیام، متناسب با شخصیت هنری و علمی او ساخته شده است و این نوآوری سیحون بود. تناسب خطوط در آرامگاه خیام و شکست‌هایی که ناگاهان به اوج می‌رود، بسیار معنا دار و ماهرانه طراحی شده است. این ویژگی در طراحی آرامگاه ابوعلی‌سینا و کمال‌الملک نیز دیده می‌شود.
رستمی می‌گوید: اگر به آرامگاه احمد نی‌ریزی که از اساتید بزرگ خوشنویسی و خطوط خطی و قدیمی بود دقت کنیم، متوجه می‌شویم که سیحون در طراحی این بنا قصد داشته خطوط شکسته و در عین حال پیوسته کتب خطی و قدیمی را تداعی کند. به همین دلیل با به هم پیوستن خطوط شکسته، بنایی منحصر به فرد و بسیار فاخر با ویژگی‌های معماری نوین خلق کرده است. این نیز نشان دهنده پایبندی سیحون به مهمترین اصل در معماری، یعنی داشتن شناخت کامل از موضوع طرح است.
وی می‌افزاید: در دوران فعالیتم به عنوان معمار، تلاش کردم از این تفکر سیحون الگوبرداری کنم که هر اقدامی قرار است در طراحی انجام دهم، شناخت مافی نسبت به موضوع مورد نظر داشته باشم. نه تنها نسبت به فرد یا مکان، بلکه شناخت جامع از محیط داشته باشیم که طرحی ماندگار و دارای معنا خلق کنم.
این معمار می‌گوید: برای مثال در طراحی‌ها باید به اقلیم و نوع مصالح و رنگ مصالح بسیار دقت داشته باشیم. باید هدف هر جز به کار رفته در طرح را بدانیم و بدون هدف به کار نرود.
هوشنگ سیحون از چهره‌های ماندگار و درخشان هنر معماری و نقاشی ایران به شمار می‌رود که با خلق آثاری فاخر مانند جایگاه ابدی بزرگانی چون خیام، کمال الملک، بوعلی سینا، نادرشاه افشار، کلنل محمدتقی خان پسبان و ده‌ها مقبره و آرامگاه دیگر خدمتی بزرگ در راه اعتلای نام فرهنگ و معماری ایران انجام داد.
نظر شما