به گزارش خبرنگار ایمنا، باغ وحش، یکی از جاهایی است که در آن می‌توانید عجایب و تنوع جانوری جهان طبیعت را کشف کنید، در این مکان شگفت‌انگیز، مجموعه‌ای از حیوانات از سرتاسر جهان گردآوری شده‌اند تا مردم امکان آشنایی با معجزه‌های حیات وحش را داشته باشند و با دیدن زیبایی و تنوع طبیعت شگفت‌زده شوند، باغ وحش‌های زیادی در سراسر جهان وجود دارند و هر یک به شکل خاص خودشان تنوعی از حیوانات را به نمایش می‌گذارند، این حیوانات شامل پستانداران، پرندگان، خزندگان، پستانداران موجودات آبزی و حشرات می‌شوند و هر کدام از این گروه‌ها شامل نژادها، گونه‌ها و زیرگونه‌های مختلفی هستند که هر یک ویژگی‌های خاص و زیبایی‌های فراوانی دارند.
باغ‌وحش‌ها، به ویژه انواع مدرن‌تر، بخش‌های حیاتی در تلاش برای حفظ سایر حیوانات در معرض خطر محسوب می‌شوند که هدف آنها ارتقای فرهنگ حفاظت از حیوانات، آموزش مردم و حمایت از تحقیقات بیشتر درباره حیات‌وحش است، در این محیط‌ها بهترین شرایط و بالاترین استانداردهای رفاهی برای حیوانات فراهم می‌آید و تهیه محل زندگی اختصاصی برای هر یک از گونه‌ها، رعایت رژیم‌های غذایی مناسب و شرایط ویژه نگهداری هر یک اطمینان حاصل می‌کند که زندگی حیوانات تا حد امکان مشابه با شرایط طبیعی زندگی آنها باشد.
در این میان، گروه‌های مخالف ایجاد باغ‌وحش، این محیط‌ها را بی‌رحمانه و نامناسب قلمداد می‌کنند، زیرا معتقدند که حیوانات برای سرگرم کردن بشر، اسیر قفس‌های کوچک و محدودی شده‌اند که مناسب خوی وحشی آنان نیست، البته اظهارات این گروه چندان نادرست نیست، چراکه بسیاری از باغ‌وحش‌های جهان دارای شرایط نامناسب و اسفناکی هستند که بیش از حفاظت حیوانات، بقای آنها را در معرض خطرات جدی قرار می‌دهند، بنابراین باغ‌وحش‌ها باید دارای یک استراتژی آموزشی کتبی و برنامه آموزشی فعال باشند و در مسیر مراقبت از حیوانات، فراتر از الزامات اساسی، از عناصر بازی و فن‌آوری نیز بهره ببرند، همچنین با استفاده از عنصر خلاقیت و ایجاد قفس‌های گسترده روباز، مناسب برای زندگی هرگونه، می‌توان محل طبیعی زندگی حیوانات را شبیه‌سازی و در عین حال امنیت و سلامت آنها را تضمین کرد.
با وجود نابودی روزافزون طبیعت، تهدیدات ناشی از تغییرات آب و هوایی، افزایش تعداد شکارچیان و مواردی از این قبیل، باغ‌وحش مکانی عالی و بی‌خطر برای حیوانات محسوب می‌شود، از سوی دیگر بیشتر حیوانات محصور در باغ‌وحش درواقع متولد شده و پرورش یافته همان‌جا هستند و هیچ تجربه‌ای از حیات‌وحش و زندگی در میان زیستگاه‌های طبیعی خود ندارند و در محیط‌های بیرونی دوام چندانی نخواهند داشت، بنابراین ارزش باغ وحش در آن است که بازدیدکنندگان احساس کنند در این فضا حقوق حیوانات رعایت می‌شود، همچنین اهداف بسیار مهم‌تری همچون آموزش، رعایت حقوق حیوانات، حفاظت از گونه‌ها و تحقیقات باید در باغ‌وحش‌ها مورد تاکید و توجه قرار گیرد.
آن‌گونه که حسن اکبری، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده است، فضاهایی که در کشور به عنوان باغ وحش استفاده می‌شود استانداردهای لازم را ندارد، البته باغ وحش‌داران نیز مشکلاتی دارند، همچنین کرونا آسیب زیادی را به آنها وارد کرد، در باغ وحش‌ها و مراکز نگهداری گاهی شرایط استاندارد نیست و به همین دلیل برخوردهای قهری را طی دو سال اخیر انجام دادیم و این برخوردها را نیز در برنامه داریم، به طوری که طرح رتبه‌بندی باغ‌وحش‌ها در پی تلفات حیات وحش در باغ وحش‌های کشور کلید خورد که بر اساس آن صدور مجوز بسیار محدود شد و علاوه بر آن باغ وحش‌هایی که فعالیت مناسب و استانداردی دارند، برای ادامه فعالیت خود حمایت و آن‌هایی که فعالیت استانداردی ندارند حذف یا به سوی بهتر شدن سوق داده می‌شوند.
وی در بیست‌ویکم خردادماه امسال اعلام کرده بود که فلسفه اصلی احداث باغ‌های وحش بحث حفاظت از گونه‌های جانوری بوده است، پس این زیستگاه‌ها باید در امر حفاظت حیات وحش نقش داشته باشند، آموزش دیگر هدف مهم احداث باغ‌های وحش بوده و ارزش باغ وحش در آن است که بازدیدکنندگان احساس کنند در این فضا حقوق حیوانات رعایت می‌شود، لذا در بحث رتبه‌بندی باغ‌های وحش باید دو مقوله آموزش و حفاظت از وزن بیشتری برخوردار باشند، سازمان حفاظت محیط زیست از باغ‌های وحشی که در مسیر حرکت به سمت استانداردها حرکت کنند، حمایت می‌کند.
لازمه همکاری محیط‌زیست با باغ‌وحش‌ها در گرو رعایت استانداردهای رتبه‌بندی
غلامرضا ابدالی، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا درباره آغاز به کار طرح رتبه‌بندی باغ‌های وحش کشور از نیمه دوم سال گذشته، می‌گوید: طرح رتبه‌بندی باغ وحش‌ها براساس رعایت ۵۲ شاخص ارزیابی استاندارد توسط مختصصان امر سازمان تدوین و به صورت پایلوت در چند استان اجرایی شد و در حال حاضر این شیوه‌نامه به همه استان‌ها ابلاغ شده است.
وی با بیان اینکه رتبه‌بندی به باغ‌های وحش وزن می‌دهد و آنها را اولویت‌بندی می‌کند، اظهار می‌کند: با توجه به اهمیت موضوع رتبه‌بندی و رعایت استانداردهای ضروری، امسال در بیست‌ویکم خردادماه، جلسه‌ای توجیهی برای باغ‌وحش داران کشور تشکیل شد و نیز کارشناسان ارزیابی سازمان یک دوره آموزشی را طی کردند.
مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان محیط زیست می‌افزاید: ارزیاب‌های سازمان؛ باغ‌وحش‌ها، باغ پرندگان و مراکز نگهداری را بر اساس استانداردهای تعیین شده ارزیابی می‌کنند و به آنها نمره می‌دهند، در نتیجه بر اساس این بررسی‌ها و نمره‌ها رتبه‌بندی می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه طرح رتبه‌بندی باغ‌وحش‌ها و مراکزی نگهداری طی چند مرحله با رعایت ۵۲ شاخص ارزیابی اجرایی می‌شود، تصریح می‌کند: مرحله نخست این طرح در نیمه اول امسال در همه باغ‌وحش‌ها، باغ پرندگان و مراکز نگهداری حیات وحش کشور به اتمام می‌رسد و گام دوم آن در مدت زمان یک ساله براساس تصمیمات کمیته فنی به منظور نظارت‌های مستمر و مکرر هر چند وقت یک بار انجام خواهد شد.
ابدالی اضافه می‌کند: در این طرح بر موضوعاتی همچون آموزش، حقوق حیوانات و حفاظت تاکید بسیاری شده است. باغ وحش‌ها علاوه بر همکاری با سازمان حفاظت محیط زیست باید در زمینه حفاظت از گونه‌های حیات وحش و بقای نسل بسیاری از گونه‌ها کمک کنند.
وی می‌افزاید: در این طرح مسائلی همچون کیفیت غذای حیوانات، مدیریت رفاه گونه‌ها، ایمن سازی محل نگهداری، مدیریت سلامت و بیماری گونه‌ها محورهایی ارزیابی هستند و شاخص‌های خاص خود را دارند.
مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان محیط زیست با تاکید بر اینکه اعتبار رتبه‌بندی‌ها و نظارت‌ها ممکن است یک یا چند ساله باشد و به صورت مداوم و مستمر انجام خواهد شد، می‌گوید: اهداف اصلی رتبه‌بندی باغ‌وحش‌ها و مراکز نگهداری حیوانات حرکت به سمت کسب استانداردهای لازم است، لذا براساس استاندارهای موجود ۵۲ شاخص تعیین رتبه و نمره دهی این مکان‌ها اجرایی می‌شود، چرا که این ارزیابی‌ها سطح همکاری و حمایت سازمان را با باغ‌وحش‌ها مشخص می‌کند زیرا کسب امتیازات ضعیف، امکان تعطیلی و پلمب آنها وجود دارد، اما سعی داریم از طریق کانال‌هایی درصدد سوق آنان به رعایت استانداردها هستیم.
وی مجموع باغ‌وحش‌ها، مراکز نگهداری حیات وحش و باغ پرندگان در کشور را ۱۰۵ مکان معرفی می‌کند و می‌افزاید: از این تعداد حدود ۷۳ مرکز تحت نگهداری بخش خصوصی و ۳۲ مرکز تحت نظارت سازمان محیط‌زیست است که رتبه‌بندی و ارزیابی آنها سطح و نحوه همکاری سازمان را تعیین می‌کند که کدام مراکز شاخص‌های حفاظت گونه‌های خاص را خواهند داشت.
ابدالی با اشاره به اثرات مطلوب نخستین نشست طی بیست‌ویکم خردادماه امسال با باغ‌وحش‌داران کشور، می‌گوید: بر این اساس مقرر شده که به صورت سالانه یک تا دو مرحله نشست‌هایی چهره به چهره با باغ‌وحش‌داران داشته باشیم، چرا که باغ وحش‌ها می‌توانند اهداف بسیار مهم‌تری همچون آموزش، رعایت حقوق حیوانات، حفاظت از گونه‌ها و تحقیقات تاکید و توجه داشته باشند.
وی درباره چالش‌های مهم باغ‌وحش‌ها و مراکز نگهداری حیان وحش، خاطرنشان می‌کند: مباحث و دغدغه‌های این مراکز متفاوت است، اما اکنون بدون ارزیابی و رتبه‌بندی همه آنها نمی‌توانیم اظهارنظر کنیم، چرا که اجرای این طرح به طور کامل نقاط ضعف باغ‌وحش‌های کشور را تعیین خواهد کرد.
تجربیات ارزشمند باغ وحش صفه در تیمارداری گونه‌های مصدوم
حسین اکبری، سرپرست معاونت پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان در گفت و گو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه باغ وحش صفه سال‌های سال است که با مجوز در این محل ایجاد شده و تحت نظارت محیط زیست و پایش و مراقبت دامپزشکان بوده است، اظهار می‌کند: این باغ وحش وضعیت قابل قبول و خدمات گردشگری، آموزشی و پژوهشی داشته و تجربیات ارزشمندی را در زمینه تیمارداری گونه‌های مصدوم کسب کرده است.
وی می‌گوید: گونه‌هایی را که در باغ وحش به مدت زیادی نگهداری می‌شوند نمی‌توان با موفقیت در طبیعت رها کرد و حتی امکان رهاسازی و بازگشت برخی گونه‌های مصدوم به طبیعت پس از تیمارداری و آماده سازی به دلیل ضایعات ماندگار در حد صفر است زیرا احتمال اینکه بتواند نیازهای زیستی خود را تأمین کند و ادامه حیات پایداری در طبیعت داشته باشد بسیار کم است.
سرپرست معاونت پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان ادامه می‌دهد: احتمال انتقال بیماری‌ها با رهاسازی برخی گونه‌ها در حیات وحش نیز وجود دارد. از این رو ریسک رهاسازی یک گونه حیات وحش مصدوم تیمار شده در طبیعت به صلاح نیست زیرا اغلب فاقد قدرت بقا در طبیعت هستند.
وی می‌افزاید: حیوانات نگهداری شده در باغ وحش صفه چه گونه‌های بومی و چه گونه‌های غیربومی مانند شیرها یا گونه‌های مصدوم تحویلی بودند که پس از مراقبت و نگهداری قادر به بازگشت به طبیعت نیستند و یا برای ایجاد تنوع لازم و حسب نیازها از دیگر باغ وحش و مراکز تکثیر و نگهداری داخل و خارج کشور به اینجا منتقل شده و تولید مثل کرده‌اند؛ این طور نیست که حیوانات را با مجوز از زیستگاه اصلی و طبیعی خود گرفته باشند و در اسارت نگهداری کنند.
اکبری با بیان اینکه وجود مرکز قرنطینه و بازپروری حیات وحش نیاز واقعی استان اصفهان، می‌گوید: وجود مرکز قرنطینه برای گونه‌های مصدوم یک نیاز واقعی و اولویت‌دار است زیرا شمار حوادث و تصادفات جاده‌ای حیات وحش زیاد است و حیات وحش کشف شده بسیاری از متخلفان امکان بازگشت به طبیعت را ندارد یا بومی ایران نیستند و مبدا نامشخصی دارند و از طرفی بسیاری از مردم برای تحویل گونه‌های مصدوم یا جا مانده از مهاجرت و یا گرفته شده از طبیعت با محیط زیست تماس می‌گیرند اما مرکز قرنطینه برای پاسخگویی به این نیاز اساسی وجود ندارد.
وی با اشاره به اینکه محیط زیست و کارشناسان و محیط‌بانان سخت‌کوش با توجه به عشق درونی که به محیط زیست دارند با وجود همه کمبودها، تمام تلاش خود را برای حفظ این گونه‌ها و تیمارداری آنها به کار می‌گیرند، اظهار می‌کند: اولویت ما رهاسازی گونه‌ها در طبیعت است، در این راه همیاران محیط‌زیست و دامپزشکان نیز همکاری‌های ارزشمندی با اداره کل محیط‌زیست دارند اما در شرایطی که مرکز قرنطینه وجود ندارد؛ باغ وحش صفه و باغ پرندگان همکاری‌های خوبی برای نگهداری و مراقبت از حیوانات داشته‌اند.
سرپرست معاونت پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان با اشاره به اینکه برخی افراد در فضای مجازی باغ‌های وحش را به عنوان اسارتگاه یا شکنجه گاه نام می‌برند اما این الفاظ منصفانه نیست، می‌افزاید: این رویکرد نگرش صرف به ابعاد منفی و نادیده گرفتن ابعاد مثبت و نیازهای واقعی است؛ منتقدان به فعالیت باغ وحش صفه در ارائه راه حل، انتقال حیوانات به باغ‌های وحش وسیع‌تر و با کیفیت‌تر در دیگر استان‌ها را مطرح می‌کنند در حالی که با این رویکرد در ماهیت واژه "اسارت" تغییری ایجاد نمی‌شود.
وی تاکید می‌کند: با توجه به تجربیات ارزشمندی که باغ وحش صفه در طول این سال‌ها در زمینه تیمارداری و نگهداری حیات وحش مصدوم داشته، محیط‌زیست پیش از این نیز پیشنهاد داده است که این مکان در محل کنونی یا با انتقال به پیرامون شهر به یک مرکز تیمارداری و نگهداری گونه‌های مصدوم حیات وحش تبدیل شود تا در افق‌های بعدی به یک ذخیرگاه ژنتیکی جانوری و گیاهی و به یک مرکز آموزشی، تحقیقاتی و گردشگری ملی و بین‌المللی افتخارآمیز ارتقا یابد.
اکبری خاطرنشان می‌کند: کلانشهر و استان اصفهان به وجود چنین مکانی به شدت نیاز دارد. این بازی با الفاظ و یک رؤیا نیست، بلکه یک واقعیت عینی و نیاز واقعی برای کلانشهر اصفهان و توسعه پایدار شهری است و با توجه به ظرفیت‌ها و توانمندی‌های و سابقه درخشانی که اصفهان در ادوار تاریخ داشته است عملی خواهد بود. این ظرفیت‌ها شامل تنوع زیستی و حیات وحش فوق‌العاده در طبیعت استان، وجود دانشگاه‌های معتبر در رشته‌های محیط‌زیست و حیات وحش، منتقدان و سازمان‌های مردم نهاد، توانمندی‌های زیرساختی شهرداری و جایگاه برجسته اصفهان در قطب‌های پژوهشی، آموزشی و گردشگری و وجود سرمایه‌گذاران و خیران علاقه‌مند به محیط‌زیست است.
چه مواردی باید در رتبه‌بندی باغ‌وحش‌ها رعایت شود؟
مریم امیدی، رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش، موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه طرح رتبه‌بندی باغ‌وحش‌ها به منظور ارتقای سطح کیفی در روند مدیریت مراکز وحش، باغ پرندگان و مشابه آن از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست برنامه‌ریزی شده است، می‌گوید: این طرح دستورالعمل‌های ویژه خود را دارد، چرا که براساس پیشنهادات و تجربیات استان‌ها جمع‌بندی شده است.
وی می‌افزاید: با توجه به اهمیت موضوع طی حضور نمایندگان فعال از مراکز مختلف باغ‌وحش‌ها و باغ پرندگان، یک جلسه توجیهی و آموزشی و نیز جلسه‌ای آنلاین در فضای مجازی برای همه استان‌ها برگزار شد که خروجی آن فرایند ارائه دستوالعمل‌های اجرای چگونگی رتبه‌بندی باغ‌وحش‌ها شده است.
رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش، موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی با اشاره اینکه طرح رتبه‌بندی باغ‌وحش‌ها براساس مصوبه‌ای طی فرم‌های ارزیابی برای مدیران مراکز نگهداری، باغ وحش، باغ پرندگان و خزندگان ارائه می‌شود، اظهار می‌کند: در کلانشهر اصفهان باغ وحش صفه، باغ پرندگان و مجموع باغ خزندگان و آکواریوم فعال است که در مرحله نخست ارزیابی‌ها، باغ وحش صفه و باغ پرندگان ناژوان در اولویت رتبه‌بندی قرار دارد.
وی ادامه می‌دهد: براساس شاخص‌های رتبه‌بندی تعیین شده طی چندین ماه، وضعیت باغ‌وحش‌ها و مراکز دارای اولویت از سوی کارشناسان ارزیابی و مسئولان مربوطه محیط‌زیست بررسی و نمره‌دهی خواهند شد و چنانچه مراکزی امتیازات گزینه مورد نظر را کسب نکرده یا کمتر از میزان باشد، تذکرات مکاتبه‌ای به منظور ارتقا و بهبود وضعیت آنها ابلاغ می‌شود.
امیدی می‌افزاید: این مراکز پس از دو ماه نسبت به رفع نواقص، ارتقای بهبود وضعیت مکان‌ها باید اقدام کنند و اگر شاخص‌های آنها در سطح متوسط و خوب قرار دارد برای کسب امتیازات لازم شرایط خود را به میزان بالاتری برسانند، بنابراین مجدد ارزیابی‌ها جدید از همین باغ‌وحش‌ها صورت خواهد گرفت و اگر مدیر مرکز اعتنایی به مباحث و روند تغییرات نداشته باشد از طریق پیگیری قضائی و قانونی در خصوص فعالیت آن تصمیم‌گیری می‌شود.
وی با بیان اینکه براساس چک لیست‌های تدوین شده کیفیت غذای حیوانات، مدیریت رفاه گونه‌ها، ایمن سازی محل نگهداری، مدیریت سلامت و بیماری گونه‌ها، تخصص و تسلط افراد، ضرورت نگهداری گونه‌ای در باغ‌وحش مربوطه محورهایی ارزیابی هستند و شاخص‌های خاص خود را دارند، می‌گوید: پس از ارزیابی این شاخص‌ها و دیگر گزینه‌های مشخص، نمره‌دهی باغ‌وحش‌ها انجام می‌شود.
رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش، موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی اظهار می‌کند: طرح رتبه‌بندی باغ‌وحش‌ها، مراکز نگهداری و باغ پرندگان به منظور تغییر روند ارتقا و بهبود کیفیت مدیریت این مکان‌ها است، به طوری که اکنون چنین دغدغه‌هایی در باغ وحش صفه و باغ پرندگان اصفهان رعایت می‌شود و نسبت به دیگر استان‌ها به دلیل پایش‌ها و نظارت‌های مکرر شاهد رفع دغدغه‌ها و مشکلات هستیم و چالش‌های موجود بسیار اندک است، زیرا تعاملات مناسبی بین محیط‌زیست استان و شهرداری اصفهان به ویژه منطقه ۱۵ که باغ وحش صفه تحت نظارت آن قرار دارد و نیز مدیریت باغ پرندگان ناژوان وجود دارد.
وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه رتبه باغ وحش صفه اصفهان را چگونه ارزیابی می‌کنید، خاطرنشان می‌کند: اکنون به طور دقیق و یقین قبل از ارزیابی شاخص‌ها نمی‌توانیم رتبه‌بندی و نمره‌دهی این مرکز را بیان کنیم، اما باغ وحش صفه به دلیل نظارت‌ها و پایش‌های مکرر از سطح خوب به بالا برخوردار است، تنها به دلیل بعضی مباحث به ویژه قرارگیری آن در منطقه دره‌ای با محدودیت فضایی و زمین در اختیار، مواجه است، زیرا به هیچ‌وجه امکان توسعه مساحت بعضی از جایگاه‌های نگهداری حیوانات مهیا نیست، لذا ممکن است از این لحاظ دارای مشکلاتی باشد، اما از نظر مدیریت هیچ‌گونه دغدغه‌ای در آن وجود ندارد.
نکته اینجا است که باغ وحش‌ها فقط محلی برای تماشای جانوران نیست؛ کارگاهی است آموزشی تا کارشناسان حیات وحش در آنجا بیشتر با خوی و خصلت جانوران آشنا شوند و بتوانند بهتر از گونه آنها حفاظت کنند، باغ وحش‌ها استانداردهایی دارند که با رعایت آن می‌توان یک حیوان را به شکل مطلوبی نگهداری کرد، رعایت این استانداردها در افزایش طول عمر حیوانات و حفاظت از خطر انقراض این گونه‌های کمیاب بسیار تأثیرگذار است، هرچند رعایت استاندارد هزینه‌بر است، اما تجربه‌های مشابه نشان داده که در صورت رعایت این استانداردها از هر منظر سود بیشتری نصیب مسئولان باغ وحش‌ها خواهد شد.
امروزه موارد زیادی به عنوان اصول نگهداری حیوانات در باغ وحش‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد و در بسیاری از کشورها، استانداردهایی قانونی برای باغ وحش‌ها و مراکز نگهداری حیوانات وضع شده است تا بتوان به اهداف مد نظر در این زمینه دست پیدا کرد، همچنین توجه به حقوق حیوانات در سال‌های اخیر نقش مهمی در وضع قوانین و مقررات نگهداری حیوانات داشته، اما از آنجا که رعایت استانداردها به زندگی بهتر حیوانات طول عمر آنها کمک می‌کند، مدیران باغ وحش‌ها از سوی مسئولان امر تشویق شدند تا این استانداردها را رعایت کنند، البته برخوردهای قانونی با متخلفان نیز در این میان بی تأثیر نبوده است.
نظر شما