به گزارش خبرنگار ایمنا، حتماً شما نیز نام بیماری «جذام» را شنیده‌اید؛ نامی که شاید تداعی‌کننده یک بیماری ترسناک و وحشتناک با عوارض سخت باشد. جذام یک بیماری کاملاً قابل درمان با منشأ عفونی است. میکروب عامل بیماری جذام که یک باکتری میله‌ای شکل است و ویژگی‌های خاصی دارد.
بیماری جذام چیست؟
جذام، لپرسی (Leprosy) یا خوره به عنوان یک بیماری خطرناک شناخته می‌شود که معمولاً به دلیل یک باکتری به نام مایکوباکتریوم‌لپرا بروز پیدا می‌کند. این بیماری علائم آشکاری دارد که بیشترین اثرات آن بر قسمت‌های عصبی بدن و نواحی پوستی فرد بیمار ظاهر خواهد شد. این بیماری به مرور باعث ایجاد ظاهر بد فرم در نقاط پوستی و ظاهری بدن از جمله بینی، دست‌ها، پاها و لاله‌های گوش می‌شود. فراموش نکنیم که جذام یک بیماری قابل درمان است که در صورت تشخیص به‌موقع، بهبود پیدا می‌کند.
دلیل بیماری جذام
مایکوباکتریوم، یکی از جنس‌های باکتری‌های میله‌ای شکل از خانواده Mycobacteriaceae (راسته Actinomycetales) که مهمترین گونه آن، M. tuberculosis و M. leprae است؛ این باکتری‌ها به ترتیب در انسان باعث سل و جذام می‌شوند.
تشخیص بیماری جذام
بیماری جذام از طریق ضایعات پوستی که ممکن است تیره‌تر یا روشن‌تر از پوست طبیعی باشند، قابل تشخیص است. بسیاری از مردم جهان در معرض عامل بیماری جذام قرار دارند، هرچند این بیماری خیلی مسری نیست. مطالعات نشان می‌دهد که بیشتر افراد مبتلا به این بیماری دارای نقص‌هایی در سیستم ایمنی بدن خود هستند.
برخی مواقع نواحی پوستی درگیر بیماری ممکن است قرمز شوند. از دست دادن حس در این ضایعات پوستی شایع است؛ بیمار ممکن است لمس خفیف یا ضربه کوچک با سوزن را احساس نکند.
چنانچه فردی دچار ضایعه پوستی مشکوک به جذام باشد، پزشک نمونه کوچکی از ضایعه پوستی را برمی‌دارد تا آزمایش کند. به این کار «بیوپسی یا نمونه‌برداری» گفته می‌شود. پزشک همچنین ممکن است آزمایش «اسمیر پوستی» را نیز به‌کار گیرد. در صورتی که فرد به جذام نوع پسی‌باسیلاری مبتلا باشد، این باکتری در نتیجه آزمایش مشاهده نمی‌شود، اما اگر فرد به جذام نوع مالتی‌باسیلاری مبتلا باشد، باکتری در نتیجه آزمایش قابل مشاهده خواهد بود.
فرد ممکن است به برای تشخیص نوع جذام به «تست پوستی لپرومین ( lepromin skin test )» نیاز داشته باشد. برای این آزمایش، پزشک مقادیر پایینی باکتری غیرفعال عامل جذام را زیر پوست (بازوی فرد) تزریق می‌کند. سپس محل تزریق را سه روز و ۲۸ روز بعد بررسی می‌کند تا واکنش فرد را نسبت به آن بررسی کند. در صورت بروز واکنش، فرد ممکن است به جذام توبرکولوئید یا جذام مرزی مبتلا باشد. افرادی که به جذام مبتلا نیستند یا به جذام لپروماتوز ابتلاء دارند، هیچ واکنشی به این تست نخواهند داشت.
برای تشخیص جذام، پزشک باید به‌دنبال حداقل یکی از این علائم اساسی زیر باشد:
- حداقل یک تکه از پوست بدن فرد تغییر رنگ داده (رنگ پریده یا قرمز) و بی‌حس شده باشد.
- یک یا چند عصب محیطی ضخیم یا بزرگ شده‌اند و حس آنها از دست رفته باشد.
- نتایج اسمیر پوستی مثبت باشد.
واکسن جذام
طبق آمارهای دریافتی از سال ۱۹۸۵ به بعد حدود چند ده میلیون فرد مبتلا به جذام با دارو درمان شده‌اند، اما هیچ واکسنی برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد البته «واکسن ب‌ث‌ژ» به میزان قابل توجهی از انسان در برابر خوره حفاظت می‌کند. ظاهراً این واکسن بین ۲۶ تا ۴۱ درصد بر نمونه‌های کنترل شده و ۶۰ درصد بر پایه مشاهدات مطالعه شده، مؤثر است که دو بار تزریق آن بهتر از یک بار پاسخ می‌دهد؛ البته همچنان تلاش‌ها برای به‌دست آوردن واکسن‌های بهتر ادامه دارد.
علائم بیماری جذام
با توجه به عامل بیماری جذام، علائم این بیماری می‌توانند متفاوت باشند. برای مثال علائم بیماری جذام در چهار دسته زیر طبقه‌بندی می‌شود:
- علائم پوستی
- علائم غشای مخاطی
- علائم اعصاب
- علائم بیماری
علائم پوستی بیماری جذام
نخستین علامت پوستی جذام معمولاً ضایعاتی به‌شکل لکه‌های صاف، رنگ‌پریده (هیپوپیگمانته) یا قرمز (اریتماتوز) در پوست با کمی کاهش حساسیت به‌لمس است که ممکن است با درد همراه باشد. این ضایعات معمولاً با علائم دیگری مانند سوزش یا درد ظاهر نمی‌شود. همچنین، ممکن است مقداری ریزش مو در ناحیه آسیب‌دیده وجود داشته باشد. با پیشرفت این ضایعات پوستی، ممکن است پوست آسیب‌دیده برآمده و در برخی موارد گره‌هایی روی آن ایجاد شود. پس علائم پوستی جذام عبارت است از:
- پوست‌های سفت، خشک و ضخیم
- تکه‌های تغییر رنگ داده پوست، همراه با بی‌حس شدن آن
- ریزش بخش‌های پوشیده از مو مانند ابرو و مژه
- رشد ضایعات روی پوست
- ایجاد تورم در لاله گوش یا بروز توده‌های بدون درد در این ناحیه
- بروز زخم‌های بدون درد در ناحیه کف پا
علائم اعصاب بیماری جذام
- ایجاد حالت ضعف و فلج عضلانی در قسمت‌های مختلف بدن به‌خصوص در ناحیه دست و پا
- بی‌حس شدن قسمت‌های آسیب‌دیده پوست
- بزرگ شدن قسمت‌های اعصاب در نواحی آرنج، زانو، کناره‌های گردن
- بروز مشکلات در ناحیه اعصاب مربوط به چشم با خطر ایجاد کوری
علائم غشای مخاطی جذام
- گرفتگی بینی
- خونریزی در ناحیه بینی
علائم پیشرفته بیماری جذام
- فلج شدن نواحی دست و پا
- تغییر فرم دادن غضروف و ناحیه بینی
- عفونت در انگشتان دست و کوتاه شدن نوک آنها
- ایجاد زخم‌های مزمن در کف پا
- ریزش ابرو
- بروز نابینایی
از سایر عوارض این بیماری که در دسته‌های دیگر قرار می‌گیرند، می‌توانیم به مواردی همچون احساس سوزش در پوست، بروز درد و قرمزی در نواحی آسیب‌دیده پوست و اعصاب دردناک و حساس اشاره کنیم.
راه‌های انتقال جذام
به دلیل دوره کمون طولانی، علت اصلی انتقال بیماری جذام به بدن مشخص نیست. متخصصان محتمل‌ترین راه انتقال را دستگاه تنفسی دانسته‌اند؛ آیا با یک تماس کوتاه با فرد مبتلا احتمال انتقال وجود دارد؟ به صراحت خیر. بیماری جذام به راحتی منتقل نمی‌شود و فقط افرادی که تماس طولانی و چندین ساله با فرد مبتلا داشته‌اند، ممکن است این بیماری را دریافت کنند. به‌طور طبیعی سیستم ایمنی بدن ۹۵ درصد افراد استعداد ابتلاء به بیماری جذام را ندارد، حتی اگر در تماس نزدیک با افراد درمان نشده قرار گیرند، هرگز به این بیماری مبتلا نخواهند شد. به‌طور کلی راه‌های انتقال بیماری جذام به شرح زیر است:
- تنفس
- انتقال از مادر به فرزند
- دستگاه گوارش
- تماس پوستی
- تماس با حیوانات
- تماس با خاک و حشرات و محیط آلوده
انواع بیماری جذام
عامل بیماری جذام ممکن است این بیماری را به دسته‌های گوناگونی تقسیم کند. هر یک از این دسته‌ها علائم و نشانه‌های مختص به خود را دارند و سطح خاصی از بیماری را در بر می‌گیرند. بسته به اینکه سیستم ایمنی بدن فرد بیمار تا چه اندازه قوی باشد، میزان ابتلاء و قدرت این بیماری هم متفاوت خواهد بود. در ادامه به معرفی انواع مختلف جذام اشاره می‌کنیم.
- جذام نامشخص
- جذام سل
- جذام توبرکلوئید مرزی
- جذام مرزی میانی
- جذام لپروماتوز مرزی
- جذام لپروماتوز
- جذام پائوسی باسیلاری
- جذام چند باسیلی
پیشگیری از بیماری جذام
بیشترین مبتلایان ساکنان بخش‌هایی از هند، ژاپن، مصر، نپال، چین و برخی نقاط دیگر هستند. به همین منظور برای پیشگیری از ابتلاء به این بیماری باید از سفر به این مکان‌ها و زندگی در این مناطق خودداری کنید. همچنین باید از تماس فیزیکی مداوم با افراد آلوده به این بیماری خودداری کنید. مهمترین راه پیشگیری از بیماری جذام تشخیص به‌موقع بیماری و درمان آن بر اساس دستورالعمل‌های سازمان جهانی بهداشت است، بنابراین با توجه به سرایت‌پذیری بسیار کم جذام، جداسازی مبتلایان به این بیماری نقشی در پیشگیری از جذام ندارد.
شواهد نشان می‌دهند که افراد دارای نقص‌های ژنتیکی نیز ممکن است بیش از سایرین به این بیماری مبتلا شوند. بنابراین باید حتماً نسبت به تقویت سیستم ایمنی بدن خود اقدام کنید. از طرفی برخی از حیوانات خاص همچون شامپانزه‌های آفریقایی ناقل باکتری این بیماری هستند. بنابراین باید از دست زدن و نزدیک شدن به آنها خودداری کنید.
درمان بیماری جذام
در صورت مشاهده مشکلات مرتبط با جذام اگر به پزشک مراجعه کنید، می‌توانید تحت مراقبت بالینی پزشکان، ناقل این بیماری تشخیص داده شوید و طبق آن مراحل درمان خود را پشت بگذارید. بسته به محلی که زندگی می‌کنید، بعد از تشخیص علائم مشکوک توسط پزشک و بررسی عوامل بیماری جذام، برای انجام غربالگری لازم به آزمایشگاه‌ها مراجعه کنید.
بعد از تشخیص بیماری آنتی‌بیوتیک‌های مورد نیاز بسته به میزان و طبقه‌بندی بیماری، برای فرد تجویز می‌شود. دوز این داروها، مدت زمان و میزان مصرف آنها بسته به سطح بیماری و دستور پزشک متفاوت خواهد بود. درمان جذام به‌طور کلی با سه آنتی‌بیوتیک داپسون، ریفامپیسین و کلوفازیمین انجام‌پذیر است.
پزشکان این داروها را برای مدت ۶ تا ۱۲ ماه به منظور درمان بیماری برای فرد تجویز می‌کنند. داروها بسته به میزان بیماری می‌توانند بیمار را درمان کنند یا از مرگ وی جلوگیری کنند.
از سال ۱۹۸۱ میلادی با ارائه درمان دارویی، بیماری جذام درمان‌پذیر شده و امروزه داروهای ضدجذام به صورت بسته‌های آماده و رایگان از سوی سازمان جهانی بهداشت در اختیار تمام کشورها قرار گرفته است. جذام در ایران نیز از ۳۶ سال گذشته تاکنون قابل درمان شده و پاسخ خوبی نیز از درمان بیماران دریافت شده است.
نظر شما