به گزارش سرویس ترجمه ایمنا، ناسا در نهم اکتبر ۲۰۲۲ شاهد عبور یک پالس شدید تابشی فوق‌العاده استثنایی در منظومه شمسی بود که اخترشناسان به سرعت آن را درخشان‌ترین تابش رخ‌داده در تمام دوران‌ها (BOAT) نامیدند و عنوان GRB221009A را به آن اختصاص دادند، چراکه منبع آن انفجار پرتو گاما (GRB) بود که در رده قوی‌ترین انفجارهای جهان دسته‌بندی می‌شود.
در واقع انفجار پرتو گاما درخشان‌ترین انفجار در کیهان است که بنا بر عقیده اخترشناسان بیشتر زمانی اتفاق می‌افتد که سوخت هسته یک ستاره عظیم تمام می‌شود، فرومی‌ریزد و سیاه‌چاله‌ای را تشکیل می‌دهد.
این سیاه‌چاله فواره‌هایی از ذرات را به حرکت درمی‌آورد که با سرعتی تقریباً به سرعت نور، کل مسیر ستاره در حال فروپاشی را سوراخ می‌کنند. این جت‌ها از میان ستاره عبور و در مسیر حرکت خود پرتوهای ایکس و گاما ساطع می‌کنند.
پس از آن‌که ستاره در حال فروپاشی به‌طور کامل توسط این پرتوها احاطه شد، یک تابش چند موجی تولید می‌کند که به‌تدریج محو می‌شود. GRB221009A احتمالاً درخشان‌ترین انفجار در انرژی‌های پرتو ایکس و گاما بوده است که از زمان آغاز تمدن بشر رخ داده است.
بررسی‌های جهانی دقیق روی GRB221009A
انفجار مشاهده‌شده به‌حدی درخشان بود که اکثر ابزارهای پرتو گاما در فضا قادر به ثبت مستقیم شدت واقعی انتشار آن نبودند. پس از آن انفجار توسط رصدخانه‌ها و فضاپیماهای بسیاری در سراسر جهان دنبال شد تا جایی‌که امروزه اخترشناسان توانایی مشخص کردن میزان روشنایی و درک بهتر تأثیر علمی آن را به‌دست آوردند.
به این ترتیب ثابت شد که این انفجار ۷۰ برابر درخشان‌تر از هر انفجار پرتو گامایی است که تاکنون مشاهده شده و تجزیه‌وتحلیل‌های انجام گرفته و مقایسه نور آن با دیگر پرتوهای مشاهده و کشف‌شده نشان داد که چنین درخششی هر ده‌هزار سال یک‌بار رخ می‌دهد. پس از آن بخش اخترفیزیک انجمن نجوم آمریکا به تحقیقات بیشتر روی GRB221009A پرداخت که مشاهدات آن از امواج رادیویی گرفته تا پرتوهای گاما، طیف وسیعی را در برگرفت و نتایج آن در مجله The Astrophysical Journal Letters منتشر شد.
نتایج بررسی‌ها روی GRB221009A
در نتیجه تمام بررسی‌های انجام‌گرفته سراسر جهان مشخص شد که سیگنال GRB221009A حدود ۱.۹ میلیارد سال قبل از رسیدن به زمین در حال حرکت بوده است و این انفجار در میان نزدیک‌ترین انفجارهای طولانی‌مدت پرتو گاما شناخته‌شده قرار دارد که انتشار اولیه آن دو ثانیه یا کمتر زمان می‌برد.
اخترشناسان باور دارند که این انفجارها نشانه‌هایی از تولد سیاه‌چاله‌ها هستند که هنگام فروپاشی هسته ستارگان عظیم شکل می‌گیرند و ازآنجاکه سیاه‌چاله به‌سرعت مواد اطراف خود را می‌بلعد، فواره‌هایی را در جهت‌های مختلف پرتاب می‌کند که حاوی ذراتی با سرعتی نزدیک به نور است. این جت‌ها با نفوذ به ستاره، پرتوهای ایکس و گاما را به فضا ساطع می‌کنند.
آن‌ها همچنین معتقدند که چند هفته پس از رخ دادن چنین انفجاری باید یک ابرنواختر درخشان پیدا شود. با این وجود پس از مشاهده GRB221009A هیچ ابرنواختری دیده نشد که البته دلیل احتمالی آن می‌تواند ظاهر شدن GRB در بخشی از آسمان باشد که تنها چند درجه بالاتر از صفحه کهکشان راه شیری قرار دارد و وجود ابرهای غبار غلیظ در آن نور ورودی را تا حد زیادی کمرنگ می‌کند.
به این ترتیب اخترشناسان نمی‌توانند با قاطعیت از وجود یک ابرنواختر خبر دهند که با توجه به درخشندگی انفجار چنین چیزی شگفت‌انگیز به‌نظر می‌رسد. از آنجا که غلظت ابرهای غبار در طول موج‌های فروسرخ کمتر می‌شود، اخترشناسان شروع به رصدهای فروسرخ با استفاده از تلسکوپ فضایی جیمزوب کردند و از تلسکوپ فضایی هابل برای شناسایی ابرنواختر بهره بردند.
آن‌ها قصد دارند به جست‌وجو ادامه دهند، با این وجود این امکان وجود دارد که کل ستاره به‌جای انفجار مستقیماً به درون سیاه‌چاله سقوط کرده باشد. به همین دلیل ناسا برنامه‌ریزی‌هایی برای رصدهای بیشتر توسط جیمزوب و هابل طی چند ماه آینده داشته است.
این انفجار به‌دلیل نزدیکی و روشنایی زیاد، فرصتی بی‌سابقه برای جمع‌آوری مشاهدات پس‌تابش در طیف الکترومغناطیسی و آزمایش این‌که مدل‌های موجود تا چه حد منعکس‌کننده آن چیزی هستند که واقعاً در جت‌های GRB اتفاق می‌افتد در اختیار اخترشناسان قرار داد است.
آن‌ها اظهار کردند که مدل‌های پسادرخششی ۲۵ ساله آن‌ها قادر به توضیح کامل جت مشاهده‌شده نیست و موج‌های رادیویی کشف‌شده طی بررسی‌ها را نمی‌توان به‌طور کامل درک کرد. از این شواهد می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که یا ساختاری کشف‌نشده درون جت وجود دارد یا لازم است اخترشناسان در مدل‌های خود در مورد نحوه تعامل جت‌های GRB با محیط اطراف‌شان تجدیدنظر کنند.
اخترشناسان ناسا توضیح دادند که در بررسی‌های آن‌ها مشخص شد جت‌ها دارای قدرتی غیرعادی نیستند، اما به‌طور استثنایی باریک هستند و مشاهده آن‌ها از روبه‌رو باعث می‌شود روشن‌تر به‌نظر برسند. با این حال این احتمال وجود دارد که GRB221009A برای سال‌ها قابل تشخیص باشد و فرصت جدیدی برای ردیابی چرخه زندگی کامل یک جت قدرتمند را فراهم کند.
بررسی‌های بیشتر محققان
انفجار GRB221009A همچنین اخترشناسان را قادر ساخت تا ابرهای غبار دوردست را در کهکشان راه‌شیری مورد کاوش قرار دهند. این کاوش‌ها نشان داد تعدادی از پرتوهای ایکس، همان‌طورکه با سرعت در حال حرکت به سمت زمین هستند، از لایه‌های غبار منعکس می‌شوند و «پژواک‌های نوری» گسترده‌ای را از انفجارهای اولیه به شکل حلقه‌های اشعه ایکس ایجاد می‌کنند که از محل انفجار منبسط می‌شوند.
تعدادی از این پژواک‌ها در مطالعه اخیر تلسکوپ پرتو ایکس در رصدخانه نیل گرلز سویفت ناسا کشف شد و پیگیری‌های دقیق تلسکوپ ایکس‌ام‌ام-نیوتن سازمان فضایی اروپا، همراه با داده‌های سوئیفت نشان داد که این حلقه‌های خارق‌العاده توسط ۲۱ ابر غبار متمایز تولید شده است.
چگونگی پراکنده شدن پرتوهای ایکس توسط ابرهای غبار به فواصل آن‌ها، اندازه دانه‌های غبار و انرژی اشعه ایکس بستگی دارد و می‌توان از این حلقه‌ها برای بازسازی بخشی از انتشار سریع پرتو ایکس و تعیین محل قرارگیری ابرهای غبار در کهکشان استفاده کرد.
GRB221009A هفتمین انفجار پرتو گاما است که حلقه‌های اشعه ایکس را نمایش می‌دهد. پژواک‌های آن از گردوغباری ساطع شده است که بین ۷۰۰ تا ۶۱ هزار سال نوری از زمین فاصله دارند و دورترین پژواک آن ۴۶۰۰ سال نوری بالاتر از صفحه مرکزی کهکشان راه‌شیری (محل قرارگیری منظومه شمسی) دریافت شده است.
بنابراین انفجار GRB221009A فرصتی برای کشف یک سوال بزرگ کیهانی ارائه می‌دهد که آیا سیاه‌چاله‌ها به‌عنوان قدرت‌هایی همه‌کاره در فضا قادر به بازگرداندن قدرت به جهان هستند یا خیر.
نگاهی اجمالی به نحوه سازماندهی انتشار سریع حلقه‌های گردوغبار با کاوشگر پلاریمتری پرتو ایکس تصویربرداری ناسا، بینش‌هایی در مورد چگونگی شکل‌گیری جت‌ها ارائه داد و یک درجه کوچک از قطبش مشاهده‌شده در مرحله بعد از تابش تأیید کرد که دانشمندان در حال مشاهده جت از روبه‌رو بوده‌اند.
علاوه بر این، اندازه‌گیری‌های مشابهی که با استفاده از داده‌های رصدخانه INTEGRAL ESA انجام گرفت، ثابت کرد که جت‌های GRB221009A نیروی خود را از ضربه زدن به انرژی میدان مغناطیسی تقویت‌شده توسط چرخش سیاه‌چاله می‌گرفتند. پیش‌بینی‌های مبتنی بر چنین مدل‌هایی پیش از این جنبه‌های دیگر این انفجار را با موفقیت توضیح داده است.
نظر شما