به گزارش خبرنگار ایمنا، کاهش هزینه‌های تولید، ارتقای بهره‌وری، بهبود کیفیت تولیدات و رقابت پذیری در بازارهای هدف از جمله اهدافی است که برای یک اقتصاد دانش‌بنیان تعریف می‌شود، به عبارتی دنبال کردن سیاست اقتصاد بر پایه علم و دانش، منافع فراوانی را برای یک کشور رقم می‌زند و آثار آن به تدریج در اقتصاد متجلی خواهد شد.
حال با توجه به اینکه شعار سال گذشته "تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین" اعلام شد، اکنون پس از گذشت تقریبی یک سال، روند توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان چگونه بوده است؟ هرچند بالغ بر ۱۰ سال است که از تأسیس چنین شرکت‌هایی در ایران می‌گذرد اما سال ۱۴۰۱ قرار بر آن شد که شرکت‌های دانش‌بنیان با رویکردی قوی‌تر، برای پیشروی پا پیش گذارند.
آمار موجود نیز نشان می‌دهد که فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در طول این یک‌سال روندی صعودی داشته است، اتفاقی که با وجود ضعف‌ها و چالش‌های بسیار در این مسیر، یک موفقیت غیرقابل انکار محسوب می‌شود و نمی‌توان نادیده گرفت.
افزایش تعداد دانش‌بنیان‌ها در طول یک سال گذشته
درحالی‌که در آغاز سال ۱۴۰۰ حدود شش هزار شرکت دانش‌بنیان با تاییدیه دانش‌بنیانی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری فعالیت می‌کردند، اکنون بعد از گذشت یک سال نزدیک به ۹ هزار شرکت دانش‌بنیان در زمینه تولید محصولات فناورانه مشغول به فعالیت شده‌اند. از این تعداد ۹۷۳ شرکت، دانش‌بنیان نوع یک، ۶۰۷۹ شرکت دانش‌بنیان نوع دو و ۱۱۱۸ شرکت دانش‌بنیان نوع سه هستند.
حوزه‌های فعالیت این شرکت‌های دانش‌بنیان چنین است که از ۸۱۷۰ شرکت دانش‌بنیان، ۱۸۵۰ شرکت در حوزه برق و الکترونیک، ۱۸۱۰ شرکت در حوزه فناوری اطلاعات، ۱۷۳۹ شرکت در حوزه ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته، ۱۱۵۱ شرکت در حوزه مواد پیشرفته شیمی و پلیمر، ۴۷۸ شرکت در حوزه داروهای پیشرفته، ۴۰۶ شرکت در حوزه تجاری‌سازی، ۳۷۴ شرکت در حوزه فناوری زیستی، کشاورزی و صنایع غذایی، ۳۲۸ شرکت در حوزه تجهیزات پزشکی و ۳۴ شرکت در حوزه خلاق و علوم انسانی فعالیت دارند.
اما موضوع قابل تأمل آن است که با وجود اهمیت افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان چه تأثیرگذاری آن‌ها در تولید و اقتصاد داشته‌اند؟ چقدر کیفیت کالاهای تولیدشده آن‌ها افزایش داشته است؟
قطعاً تا آمار دقیقی از تولید و فروش شرکت‌های دانش بنیان منتشر نشود امکان ارزیابی‌های سنجیده و صحیح از شرایط شرکت‌ها در سال ۱۴۰۱ وجود ندارد.
رضا اسدی‌فر، سرپرست معاونت توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی در ارتباط با شرایط شرکت‌های دانش‌بنیان در سالی که گذشت اظهار می‌کند: واقعیت آن است که با وجود آنکه شعار سال به نام دانش‌بنیان‌ها بود اما در منابع مالی و بودجه‌ای معاونت علمی و فناوری و همین‌طور تسهیلات مالی بانک‌ها تغییر خاصی نداشتیم، حتی در بخش بانکی افت هم داشته‌ایم.
وی اضافه می‌کند: در سال‌های گذشته منابع خوبی از محل تبصره ۱۸ قانون بودجه در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار می‌گرفت ولی امسال این منابع هم کمتر شده بود. همچنین صندوق نوآوری و شکوفایی که منبع اصلی تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان به شمار می‌رود در سال ۱۴۰۱، بودجه سه هزار میلیاردی که در قانون بودجه برایش در نظر گرفته شده بود را دریافت نکرده است.
بر این اساس شرکت‌های دانش‌بنیان برای توسعه و برای تحقق یافتن شعاری که در سال گذشته اعلام شد باید حمایت شوند شاید بخشی از آن‌ها از طریق سرمایه‌گذار مشکلات خود را حل کنند اما اغلب برای رشد بیشتر نیاز به تسهیلات دارند که بنا به گفته مسئولان این بخش در سال گذشته چالش‌های بسیار زیادی برای دریافت تسهیلات وجود داشت.
چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان
بدون تردید ایجاد یک شرکت دانش‌بنیان یک‌سوی ماجرا و بقای آن، سوی دیگر است که از اهمیت بیشتری هم برخوردار است. در این راستا عواملی مؤثر هستند که در صورت بی‌توجهی باعث انحلال تعداد بیشتری از این دانش‌بنیان‌ها می‌شود.
همان‌گونه که اشاره شد علی‌رغم رشد صعودی تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان در سال گذشته و افزایش صادرات این شرکت‌ها اما آنچه اهمیت دارد رشد کیفی این شرکت‌ها و تأثیرگذاری مثبت بر تولید و اقتصاد است.
در این باره سامان هدایت، فعال دانش‌بنیان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: فرد یا گروهی که تصمیم به راه‌اندازی شرکت دانش‌بنیان با تولیدات دانش‌بنیان می‌گیرند لازم است جدای از دانش و علم کافی دارای توانایی‌های فناورانه‌ای باشد که بتوانند تولیدات منحصربه‌فردی را تولید کنند اما در کنار این توانمندی، مدیریت قوی هم لازم است تا بتواند این شرکت را هدایت کند.
وی تصریح می‌کند: به عبارتی دانش، فناوری و مدیریت در کنار همدیگر می‌توانند یک شرکت دانش‌بنیان را به ثمر نشاند فقدان هرکدام از این متغیرها، دلیلی برای شکست یک شرکت است.
این فعال دانش‌بنیان یادآور می‌شود: البته در کنار این موارد، تسهیلات و حمایت‌های لازم عاملی عمده به‌شمار می‌آید زیرا در صورت نبود سرمایه‌گذار قدرتمند برای یک شرکت، تزریق تسهیلات ضرورت زیادی دارد.
هدایت ادامه می‌دهد: خرید مواد اولیه، قطعات و تجهیزات مورد نیاز برای شروع فعالیت یک شرکت، به مبالغ بالایی نیاز دارد که اغلب از عهده مؤسسان آن شرکت برنمی‌آید مگر آنکه تسهیلاتی دریافت کنند و به مرحله تولید برسند در آن شرایط بتوانند به سودآوری دست یابند.
وی در ارتباط بااینکه سال گذشته تا چه میزان شرکت‌های دانش‌بنیان به تحقق شعار سال نزدیک شدند؟ می‌گوید: در سال ۱۴۰۱ شرکت‌های دانش‌بنیان زیادی تأسیس شد ولی بهره‌وری لازم وابسته به حمایت‌های کافی از آن‌ها برای ادامه فعالیت است وگرنه در این مدت محدود، نمی‌توان ارزیابی دقیقی را در ارتباط با عملکرد آن‌ها ارائه کرد.
بازاریابی محصولات، یکی از مهم‌ترین چالش‌های دانش بنیان‌ها
رضا، یکی دیگر از فعالان دانش‌بنیان نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: پس از تأسیس، دریافت تسهیلات و انجام تولید در یک شرکت دانش‌بنیان آنچه بیش از هر موردی از اهمیت برخوردار است یافتن مشتری برای محصولات است چالشی که همواره دانش‌بنیان‌ها با آن دست‌به‌گریبان بوده‌اند.
وی اضافه می‌کند: در مواردی با وجود حمایت‌های کافی و تولیدات باکیفیت، اما بازار فروش مناسبی برای آن محصولات نیست و این دشوارترین بخش برای یک شرکت دانش‌بنیان محسوب می‌شود.
این فعال دانش‌بنیان خاطرنشان می‌کند: احتمالاً دلیل اصلی برای این چالش، اعتماد نداشتن مردم به محصولات جدید بازار است یا اینکه مصرف کننده کالا خارجی را به کالای داخلی و ارجح می‌داند. شرکت‌های زیادی هستند که همواره از این موضوع گله دارند و معتقدند بی‌اطلاعی افراد از تولیدات دانش‌بنیان دلیل بزرگی برای به فروش نرسیدن محصولات است.
وی می‌گوید: بنابراین در قدم نخست، تبلیغات می‌تواند این مشکل را برطرف کند، با تبلیغات وسیع به‌ویژه در رسانه‌ای همچون صداوسیما برای فروش یک محصول، فرهنگ‌سازی زیادی انجام می‌شود که این اقدام نیز، نیازمند حمایت است چون تقبل هزینه‌های چنین تبلیغاتی برای یک شرکت دانش بنیان که به تازگی فعالیت خود را آغاز کرده، بسیار سنگین است.
این فعال دانش‌بنیان در ارتباط با شرایط شرکت‌های دانش‌بنیان در سال گذشته اظهار می‌کند: با وجود آن که آمار از افزایش شرکت‌ها و افزایش اشتغال‌زایی توسط آن‌ها خبر می‌دهند، اما مسئله‌ای که هنوز وجود دارد چالش‌های قبلی است که تغییر چندانی نداشته و هنوز هم یک شرکت از آغاز راه‌اندازی تا مرحله فروش تولیدات خود با آن‌ها روبه‌رو است.
گزارش از: نفیسه زمانی‌نژاد، خبرنگار اقتصادی ایمنا
نظر شما