به گزارش خبرنگار ایمنا، بعضی از محله‌های شهری دارای بافت فرسوده است که مشکلات و چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خاص خود را دارد. این محلات از یک‌سو دارای قدمت فرهنگی و اجتماعی است و از سوی دیگر به‌دلیل فرسودگی شدید، در برابر حوادث بسیار آسیب‌پذیر بوده و در بیشتر موارد از دسترسی به امکانات و خدمات شهری بی‌بهره است.
بافت‌های فرسوده به‌عنوان یکی از چالش‌های اساسی در شهرهای قدیمی و تاریخی مطرح است، از این‌رو مدیریت بافت‌های شهری شامل تاریخی، فرسوده و قدیمی در بهترین شکل خود مستلزم حضور عناصر ملی، منطقه‌ای در فرایند برنامه‌ریزی، هماهنگ‌سازی، اجرا و نظارت است و نکته‌ای که باید به آن تأکید کرد، نحوه امکان‌سنجی الگوی مشارکت مردم و اجتماعات محلی در امر بهسازی و بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری است.
در حال حاضر احیا و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری و محلات قدیمی پیش روی بسیاری از کشورهای رو به پیشرفته جهان قرار گرفته است تا بتوانند شهرهایی سرزنده و بانشاط داشته باشند و عملکردهای تازه‌ای مانند مسکن، گردشگری و تسهیلات مرتبط با آن‌ها را برای ساکنان و مسافران فراهم آورند؛ محله‌های قدیمی از این طریق دوباره به مکان‌های جذاب و خواستنی تبدیل می‌شود که در آن می‌توان به سرمایه‌گذاری، زندگی و تفریح پرداخت؛ در این راستا جلب مشارکت اهالی در اجرای طرح‌های بهسازی و نوسازی در محلات مختلف در گوشه و کنار جهان از دیرباز مورد توجه و علاقه دولت‌ها و مجریان این‌گونه طرح‌ها بوده است.
لزوم تأمین منابع مالی برای نوسازی بافت فرسوده
علی شمس‌الدینی، دانشیار معماری و شهرسازی با اشاره به بافت‌های فرسوده شهری اظهار می‌کند: مکان‌های گوناگون در تاریخ، فرهنگ، سیاست، رهبری و شیوه‌های خاص برای اداره روابط میان بخش دولتی و خصوصی متفاوت است، لذا دستیابی به احیای موفقیت‌آمیز نیاز به شناخت و بهره‌گیری از امتیازها و موقعیت‌های موجود در آن محله، شهر، منطقه و کشور دارد.
وی می‌افزاید: گستردگی بافت‌های فرسوده شهری و مشکلات بزرگ آن به مرور ساکنان و مدیران شهری را با بحران مواجه کرده است و به‌نظر می‌رسد که مشکلات این بافت‌ها آرام‌آرام به نخستین و جدی‌ترین چالش‌های مدیریت شهری تبدیل خواهد شد و این بحران زمانی جدی‌تر می‌شود که حادثه‌ای غیرمترقبه رخ دهد.
این استاد دانشگاه خاطرنشان می‌کند: خطر زلزله و آمار بالای جرم و جنایت در محدوده بافت فرسوده، آن‌ها را به مکان‌هایی با ناهنجاری‌های گوناگون تبدیل کرده است که برای مهار کردن این مشکل لازم است دولت، شهرداری‌ها و مردم با عزمی جدی به فکر تدبیری نو باشند.
وی مهم‌ترین بخش در فرآیند نوسازی بافت‌های فرسوده را تأمین منابع مالی می‌داند و ادامه می‌دهد: تأمین این منابع مالی، مدیران شهری و متولیان این بافت‌ها را با مشکلات اساسی مواجه کرده است.
شمس‌الدینی با بیان اینکه بافت شهری دانه‌بندی و درهم تنیدگی فضاها و عناصر شهری است، می‌گوید: به تبع ویژگی‌های محیط طبیعی، به‌ویژه توپوگرافی و اقلیم در محدوده شهر یعنی بلوک‌ها و محله‌های شهری به‌طور فشرده یا گسسته و با نظم خاص در آن جایگزین شده‌اند.
وی با اشاره به اینکه سرعت تغییرات در بافت‌های مختلف متفاوت است، می‌گوید: این تغییرات همیشه ردپایی از خود در زمان و مکان برجای می‌گذارد و تحولی ژرف در حیات شهری ایجاد می‌کند که از جمله این تحولات، فرسایش و فرسودگی فضاها و فعالیت‌ها است.
دانشیار معماری و شهرسازی، فرسودگی را عاملی می‌داند که به از میان رفتن خاطرات جمعی، افت کیفیت حیات شهری و شکل‌گرفتن حیات شهری روزمره‌ای کمک می‌کند و خاطرنشان می‌کند: این عامل با شتابی زیاد منجر به حرکت بافت فرسوده به سوی نقطه پایانی می‌شود.
وی با بیان اینکه فرسودگی بافت‌های شهری به دو دسته نسبی و کامل تقسیم می‌شود، می‌گوید: فرسودگی نسبی در یکی از عناصر مهم فضای شهری یعنی کالبد یا فعالیت رخنه می‌کند و به‌دنبال خود منجر به فرسودگی نسبی فضای شهری می‌شود اما فرسودگی کامل در هر دو نوع عنصر فضای شهری یعنی کالبد و فعالیت رخنه می‌کند.
شمس‌الدینی خاطرنشان می‌کند: چنانچه فرسودگی نسبی شامل فعالیت باشد، با وجود کالبدی سالم، فضای شهری فرسوده شده است و در این حالت اگر بتوان فعالیت شهری را از فرسودگی نجات داد، می‌توان فضای شهری را به حالت فعال نزدیک‌تر کرد و از بقای سازمان فضای شهر سخن گفت.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه فرسودگی نسبی شامل کالبد است و با وجود حضور فعالیت مناسب، فرسودگی نسبی فضای شهری را به‌دنبال دارد، می‌افزاید: در این حالت اگر بتوان کالبد را از فرسودگی نجات داد، می‌توان از حیات دوباره فضای شهری سخن گفت، بنابراین در این حالت عمل احیا صورت می‌گیرد.
وی با تاکید بر اینکه طرح احیای بافت‌های فرسوده سعی بر آن دارد تا با حذف فرسایش در کالبد و شکل، از فرسایش عملکرد و به تبع آن، از فرسایش فضای شهری جلوگیری کند، اظهار می‌کند: کاهش فرسودگی فضاهای شهری و افزایش عمر بافت و فضای شهری نیازمند اقداماتی است که در کل با عنوان مداخله در فضاهای شهری مطرح می‌شود.
نوسازی اقدامی مؤثر برای جلوگیری از فرسایش فضای شهری
علی شکور، دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری اظهار می‌کند: برای جلوگیری از فرسایش کالبد ناشی از فرسودگی، بر اساس میزان فرسودگی فضای شهری و همچنین نوع و میزان فرسودگی، نوع مرمت، نوع اقدام، مدت زمان اقدام، نوع طرح، نحوه استفاده از زمین و بنا و مقیاس از مجموعه اقدامات مختلفی استفاده می‌شود.
وی می‌افزاید: برای جلوگیری از فرسایش کالبدی ناشی از فرسودگی عملکرد، باید به اقدامات مربوط به بهسازی دست زد که این اقدامات شامل بقا است و برای طول عمر اثر صورت می‌گیرد؛ مدت زمان اجرای این گونه اقدامات، کوتاه‌مدت و کمتر از پنج سال است و در قالب پروژه‌های اجرایی در نظر گرفته می‌شود.
دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری تصریح می‌کند: نحوه استفاده از زمین در فضاهای شهری که فعالیت آن‌ها دچار فرسودگی شده است، بر اساس تغییر و تدقیق کاربری و تأکید بر شکل صورت می‌گیرد و مقیاس این نوع عمل، در حد زیر محله و کوی خواهد بود.
وی با بیان اینکه برای جلوگیری از فرسایش فضای شهری باید به اقدامات مربوط به نوسازی دست زد، می‌گوید: اقدامات نوسازی، شامل احیای بافت شهری است و مدت اجرای آن، میان‌مدت و کمتر از ۱۵ سال است و بیشتر این نوع اقدامات در قالب پروژه‌های طراحی شهری صورت می‌گیرد، البته برای جلوگیری از فرسایش کامل فضای شهری، باید به اقدامات بازسازی دست زد که مدت اجرای این‌گونه اقدامات، بلندمدت و کمتر از ۲۵ سال است.
شکور با تاکید بر اینکه بیشتر این اقدامات در قالب طرح‌های جامع در نظر گرفته می‌شود و نحوه استفاده از زمین در قالب تنظیم کاربری‌های جدید و تعریف کالبد تازه است، ادامه می‌دهد: مقیاس کار در حد شهر یا بخشی از شهر (ناحیه و منطقه) است و در دل برنامه‌ریزی شهری مطرح می‌شود.
وی با اشاره به روش‌های حفاظتی و بهداشتی، روش حفاظتی، تزئینی و روش مداخله موضعی و موضوعی می‌گوید: این روش‌ها برای مداخله در بافت‌های فرسوده شهری است و هدف عمده این روش‌ها استفاده از امکانات و دستاوردهای جدید برای پاسخگویی به نیازهای معاصر، حفظ، نگهداری و ارتقای زیبایی‌شناسی فضایی در پیکره، سیما و چهره معماری شهری و تقویت وضع اقتصادی و کاهش عوامل فرساینده کالبدی بافت است.
این استاد دانشگاه معتقد است: بافت‌های فرسوده شهرها زمانی با ساختار و کارکردی متناسب با نیازهای ساکنان خود از پویایی خاصی برخوردار بوده است اما با افزایش ناگهانی تغییرات شهرنشینی در چند دهه اخیر نه‌تنها مرکزیت خود را از دست داده است، بلکه حتی قادر به انطباق با تغییرات و ارائه حیات روزمره خود نیستند، از این‌رو به‌عنوان نقاط مسئله‌دار شهری مطرح هستند.
نظر شما