به گزارش خبرنگار ایمنا، مالچ نفتی پوششی از مواد چسبنده و باقی‌مانده نفتی است که در پالایشگاه‌ها تولید می‌شود. از مالچ‌پاشی به‌عنوان روشی برای تثبیت شن‌های روان و ریزگردها استفاده می‌کنند، به این صورت که پسماندهای نفت خام را به شکل لایه‌ای نازک روی تپه‌های ماسه‌ای می‌پاشند و با این روش از جابه‌جایی ریزگردها جلوگیری می‌کنند.
طی سال‌های اخیر گردوغبار در ایران افزایش چشم‌گیری داشته، زیرا کشور ما علاوه بر داشتن اقلیمی خشک و نیمه‌خشک با قرارگیری در کنار چندین کشور مشابه، مانند عراق و عربستان در سال‌های اخیر همواره با چالش‌های زیست‌محیطی ریزگردها دست‌وپنجه نرم کرده است.
البته به‌طورکلی پدیده ریزگرد در کشور، علاوه بر منشأ خارجی، منشأ داخلی نیز دارد که به اعتقاد برخی کارشناسان خشکسالی‌های متوالی دهه‌های اخیر، کشاورزی سنتی، چرای بیش از حد دام، استفاده نکردن صحیح از سیلاب‌ها، نبود دریافت حقابه تالاب‌ها، برداشت‌های بی‌رویه منابع آب زیرزمینی و رودخانه‌ها، آلاینده‌های صنعتی، آتش‌سوزی و قطع درختان جنگل‌ها، دست به دست هم دادند تا مراتع و زمین‌های زراعی به بیابان تبدیل شوند که با کمترین وزش بادی، ریزدانه‌ها در هوا معلق شوند که در این بین پروژه مالچ پاشی به‌منظور جلوگیری از پخش ریزگردها و فرسایش خاک صورت می‌گیرد که منجر به نابودی کامل پوشش گیاهی و از بین بردن اکوسیستم طبیعی می‌شود.
هرچند این اقدام در مهار شن‌های روان تأثیر دارد و در مناطقی هم از هجوم ریزگردها به مناطق مسکونی جلوگیری می‌کند، اما از این جهت که عوارض زیادی ازجمله نابودی کامل پوشش گیاهی و در مواردی اکوسیستم طبیعی را در پی دارند، مورد استقبال نیست. با وجود چنین عوارضی در کشور همچنان با همان روش مالچ‌پاشی نفتی اقدام به تثبیت شن‌های روان می‌کنند که به گفته بسیاری از کارشناسان صدمات غیرقابل جبران و به تعبیری مرگ پاشی محیط زیست را منجر می‌شود.
یکی از مشکلات اصلی مالچ نفتی این است که ترکیبات فرار تولید می‌کنند و این ترکیبات فرار بیشتر گوگرد و آروماتیکی بوده که برای ساکنان آن منطقه مشکل‌ساز شده و دیگر مشکل مالچ نفتی رنگ سیاه آن است که با جذب گرمای زیاد باعث می‌شود تا روی سطحی که مالچ پاشیده شده است، دما بسیار بالا رود و بر شرایط بیولوژیک خاک و موجوداتی که در آن هستند، تأثیرات نامطلوبی می‌گذارد. همچنین اگر مالچ‌ها بر سطح خاک پاشیده شود ممکن است باعث از بین رفتن پوشش گیاهی شود و هوادهی به ریشه گیاهان و رشد مجدد آنها را تحت تأثیر منفی قرار دهد، به همین علت استفاده از آنها در بعضی از محیط‌های طبیعی بسیار نگران‌کننده است.
دانشمندان معتقد هستند که بخشی از تنوع زیستی شن‌زارها را پرندگان بومی و مهاجر تشکیل می‌دهند و در صورت مالچ‌پاشی در این شن‌زارها زیستگاه این پرنده‌ها از بین می‌رود. همچنین پوشش گیاهی مربوط به مناطق کویری که خود عامل تثبیت خاک و شن‌زارها است، در اثر پوشیده شدن با ماده نفتی به طور کامل خشک و نابود خواهد شد. مالچ نفتی رطوبت موجود در هوا را نیز از بین می‌برد که اثر آن خشک شدن گیاهان آن منطقه به دلیل نرسیدن رطوبت است.
در این میان پس از مالچ‌پاشی، به دلیل ترکیبات نفتی مالچ بوی نامطبوعی در بیابان‌ها ایجاد می‌شود، استنشاق این بو از نزدیک بیماری‌زا است. پاشیدن چنین ماده سیاهی رنگی بر روی شن‌زارها موجب برهم زدن زیبایی بی‌نظیر تپه‌های شنی می‌شود و به دلیل چسبندگی ماده نفتی مالچ، امکان عبور حیوانات نیز ممکن نخواهد بود و ممکن است با گیر افتادن در مناطق مالچ‌پاشی شده تلف شوند. خزندگان به واسطه نحوه حرکت خود بیشتر از سایر گونه‌ها از مالچ‌پاشی آسیب می‌بینند و بسیاری از آنها هنگام عبور از مناطق مالچ‌پاشی شده گیر افتاده و تلف می‌شوند.
بر این اساس وقتی منطقه‌ای مالچ‌پاشی شود دست‌کم تا دو سال نمی‌تواند آب باران را جذب کند که این امر تبعات و آسیب‌های جدی برای اقلیم آن منطقه در بر خواهد داشت. در مجموع دوام مالچ‌پاشی در بیابان سه سال است و پس از این مدت برای جلوگیری از افزایش گردوخاک باید دوباره اقدام به مالچ‌پاشی کرد که این کار مشمول هزینه‌های سنگینی برای تولید مواد اولیه، تجهیزات و هزینه‌های مربوط به پیمانکاران می‌شود، بنابراین با پوشیده شدن خاک از مالچ نفتی، ذرات خاک آلوده شده و افت کیفیت شدیدی خواهد داشت و آلوده به ذرات سمی نفتی می‌شود. مالچ نفتی پس از دو تا سه سال خشک شده و با وزش باد این ذرات سمی موجود در مواد نفتی به مناطق دیگر انتقال می‌یابد و موجب بروز بیماری‌های تنفسی خواهد شد.
ورود مواد سمی نفتی در محیط‌زیست با مالچ‌پاشی
اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و فعال محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، مالچ‌پاشی را اقدام زیست محیطی با نابودی پوشش گیاهی، جانوری و منابع خاکی می‌داند و می‌گوید: مالچ‌پاشی برای حیات وحش بسیار مضر و همچون سم است که گیاهان را می‌کشد و جانوران زیرزمین را نابود می‌کند، چراکه وقتی این مواد سمی روی سطح زمین می‌نشینند با نفوذ در خاک، لانه‌های جانداران زیرزمینی را تخریب و نابود خواهد کرد.
وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه یکی از دلایل مالچ‌پاشی کنترل ریزگردها عنوان شده است، اظهار می‌کند: مالچ متشکل از مواد نفتی است که به گفته متولیان امر برای تثبیت شن‌های روان در بیابان و صحراهای ایران انجام می‌شود، اما این اقدامات مثال "آفتابه خرج لحیم" است، زیرا با چنین روشی بیابان‌ها و تمام موجودات که بخش مهمی از طبیعت محسوب می‌شود را می‌شکند و کامل نابود می‌کنند.
این فعال محیط‌زیست درباره عوارض و تبعات مالچ‌پاشی بر حیات وحش، می‌افزاید: با مالچ‌پاشی مواد سمی در بیابان‌ها تثیبت می‌شود و حیوانات بیابان‌ها به‌ویژه مارمولک و حشرات را که جزئی از طبیعت ایران هستند، نابود می‌کند و گونه‌های گیاهی مورد تغذیه جانداران، پرندگان و چرندگان و تمام جانوران وابسته به زمین منقرض می‌شود.
وی تصریح می‌کند: مواد نفتی ناشی از مالچ‌پاشی زندگی تمام جانوران، گیاهان و انسانی روز زمین را تهدید می‌کند، چرا که بعد از این اقدام، مالچ‌ها مواد سمی مانند قیر و نفت در اثر گرمای شدید بیابان‌ها طی ترک‌خوردگی با گردوغبار در وسعت زیادی پراکنده می‌شوند که برای تثبیت آن طی سال‌های بعدی مجدد تکرار خواهد شد.
کهرم تنها فواید مالچ‌پاشی در بیابان‌ها را سود افراد مالچ‌پاش می‌داند و می‌گوید: وقتی ماده سمی را روی زمین و خاک بیابان‌ها پخش می‌کنند نه تنها بر نابودی پوشش گیاهی تأثیرگذار است، بلکه جانداران گیاه‌خوار با مصرف بوته‌ها و گیاهان، سموم آنها در جانواران گوشت‌خوار ارزشمند مانند یوزپلنگ که از گیاه‌خواران تغذیه می‌کند نیز اثرگذار خواهد بود و این چرخه همچنان با تکرار مالچ‌پاشی تداوم دارد و سبب نابودی حیات وحش و محیط‌زیست می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه مواد سمی ناشی از مالچ‌پاشی برای خانوارهای چادرنشین در بیابان نیز بی تأثیر نیست، خاطرنشان می‌کند: ذرات این مواد نفتی سمی با وزش باد و گردوغبار پراکنده می‌شوند و تمام آنها مواد مسوم‌کننده خاک و موجوداتی است که در خاک زندگی می‌کنند.
انجام بیش از ۳۰ هزار هکتار مالچ‌پاشی در عرصه‌های بیابانی اصفهان
منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه ۳۲ درصد مساحت استان به علت اقلیم خشک و نیمه‌خشک و شرایط کم بارش جزو مناطق کویری و بیابانی است، می‌گوید: کانون‌های فرسایش بادی پدیده خیزش گردوغبار در مناطق کویری کاشان، آران و بیدگل، نطنز، نائین، اردستان، میمه، خوروبیابانک و شرق استان فعالیت ریزگردها را تشدید می‌کند.
وی موقعیت بیابان‌زایی را یکی از مخاطرات زیست‌محیطی در استان اصفهان می‌داند و تاکید می‌کند: حدود سه میلیون و ۲۰۰ هکتار از وسعت استان را مناطق بیابانی تشکیل می‌دهند که طبق مطالعات انجام شده ۱.۵ میلیون هکتار عرصه‌های بیابانی به عنوان کانون بحران و ۲.۵ میلیون هکتار آن تحت فرسایش بادی بوده که ۱۲ شهرستان را تحت تأثیر قرار داده است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به اینکه ۱۴ کانون بحران فرسایش بادی در استان اصفهان شناسایی شدند، اظهار می‌کند: مناطق شهرستان‌های کاشان، آران و بیدگل، شرق اصفهان، برخوار، نائین، خوروبیابانک، اردستان، کوهپایه، ورزنه، جرقویه، هرند و بخشی از شاهین‌شهر و بادرود تحت‌تأثیر فرسایش بادی هستند.
توقف مالچ‌پاشی از سال ۹۸ در اصفهان
وی درباره وجود ۶۵۰ هزار هکتار تپه‌های ماسه‌ای در استان اصفهان، می‌افزاید: تاکنون عملیات تثبیت این ماسه‌ها با انجام مالچ‌پاشی در ۳۰ هزار و ۸۰۰ هکتار اجرایی شده است. همچنین دفتر بیابان سازمان منابع طبیعی کشور طی سال‌های ۹۶ تا ۹۷ حدود ۴ هزار و ۸۰۰ هکتار مالچ‌پاشی در شهرستان آران‌وبیدگل برنامه‌ریزی کرده بود که ۳۰۰ هکتار آن در سال ۹۸ انجام شد، اما مابقی عملیات به دلیل جلوگیری از تخریب محیط‌زیست و نابودی پوشش گیاهی و جانوری متوقف شده است.
شیشه‌فروش با اشاره به انجام عملیات تثبیت شن‌های روان در بیابان‌های استان اصفهان به روش بادشکن غیرزنده، می‌گوید: در سال‌های گذشته تاکنون با هدف تثبیت بیابان‌زدایی، پیشگیری از تشدید گردوخاک و کنترل شن‌های روان ۱۰ هزار هکتار نهال‌کاری، ۴۵ کیلومتر بادشکن غیرزنده و ۲۰۰ کیلومتر بادشکن زنده مانند درخت‌های زیتون، اکالیپتوس و توت برای حفاظت جاده‌ها و تأسیسات شهری در برابر گردوغبار و طوفان‌های شنی و ۳۰ هزار و ۸۰۰ هکتار مالچ‌پاشی در مناطق بیابانی استان صورت گرفته است.
وی درباره نبود انجام عملیات مالچ‌پاشی نفتی در بیابان‌های استان اصفهان، اظهار می‌کند: امسال دفتر بیابان سازمان منابع طبیعی کشور سه استان یزد، خوزستان و اصفهان را پایلوت قرار داده است تا شرکت‌های دانش‌بنیان، مالچ‌های موافق زیست‌محیطی پلیمری را برای تثبیت عرصه‌های بیابانی در آنها اجرایی کنند. برای انجام این طرح در استان اصفهان تاکنون حدود ۱۵ هزار هکتار از بیابان‌های شهرستان آران و بیدگل تعیین شده است.
نظر شما